Stronę trzeba pouczać, nawet gdy ma adwokata

Przepisy KPA nie wyłączają obowiązków organów wobec strony, nawet gdy ta jest reprezentowana przez adwokata. NSA uchylił wyrok WSA i decyzję SKO w Kielcach w sprawie świadczenia pielęgnacyjnego skarżącej. Organ nie uznał gotowości skarżącej do zawieszenia emerytury za wystarczającą. Skarga kasacyjna została uwzględniona, a praktyka działania organu II instancji została skrytykowana.

Tematyka: KPA, adwokat, reprezentacja, świadczenie pielęgnacyjne, emerytura, skarga kasacyjna, NSA, WSA, SKO, informacja, postępowanie administracyjne

Przepisy KPA, ze względu na fakt reprezentowania strony przez zawodowego pełnomocnika, nie wyłączają
i nie ograniczają obowiązków organów wobec strony. Gdy strona jest reprezentowana przez adwokata, to nie
ustają obowiązki informacyjne, związane z udzielaniem pouczeń, a ich zakres się nie zmienia. Fakt
reprezentowania strony przez adwokata nie usprawiedliwia też zaniechań organów w realizacji ich
obowiązków.
Stan faktyczny
NSA po rozpoznaniu skargi kasacyjnej uchylił wyrok WSA w Kielcach z 21.12.2022 r., II SA/Ke 617/22,
,
w sprawie ze skargi na decyzję SKO w Kielcach w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego, a nadto zaskarżoną
decyzję.
SKO utrzymało w mocy decyzję Wójta Gminy o odmowie przyznania skarżącej świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu
rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej wnioskowanego w związku z opieką nad matką. W sprawie tej
Skarżąca wystąpiła o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej
pracy zarobkowej w związku z opieką nad osobą niepełnosprawną. We wniosku pełnomocnik skarżącej wskazał, że
pobiera ona obecnie emeryturę, jednak nie stanowi to bezwzględnej przesłanki negatywnej do ustalenia prawa do
świadczenia, skoro organ po ustaleniu zaistnienia przesłanek pozytywnych winien poinformować stronę o możliwości
złożenia wniosku o zawieszenie wypłaty świadczenia emerytalnego i po uzyskaniu decyzji organu właściwego w tym
zakresie, wydać decyzję przyznającą świadczenie pielęgnacyjne.
Wójt Gminy odmówił przyznania skarżącej wnioskowanego świadczenia, wskazując m.in. na fakt, że skarżąca ma
ustalone prawo do emerytury, co wyklucza przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego.
SKO w Kielcach utrzymało w mocy decyzję organu I instancji, zaznaczając jednak, że odmowa uwzględnienia
wniosku z uwagi na wiek, w jakim powstała niepełnosprawność osoby wymagającej opieki, była nieprawidłowa.
Organ nie uznał za wystarczającą akcentowaną we wniosku o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego gotowość
skarżącej do zawieszenia pobierania świadczenia emerytalnego. W ocenie Kolegium warunkiem przyznania
świadczenia pielęgnacyjnego jest przedłożenie decyzji ZUS o wstrzymaniu wypłaty emerytury, czego pełnomocnik
skarżącej, pomimo swojej fachowości i dużego doświadczenia, nie uczynił. SKO zauważyło, że zawiadomienie,
o którym mowa w art. 10 § 1 KPA zostało wystosowane do skarżącej, pomimo, że w postępowaniu reprezentowana
była przez pełnomocnika, jednak w ocenie organu II instancji, obowiązek informacyjny został wypełniony. Stronie
umożliwiono zatem wybór jednego spośród dwóch świadczeń. Nadto fachowy pełnomocnik, już od wszczęcia
postępowania miał świadomość, że pobieranie emerytury stanowi negatywną przesłankę przyznania świadczenia
pielęgnacyjnego i nie poczynił żadnych kroków, aby przeszkodę tę usunąć.
Skarżąca we wniesionej do WSA w Kielcach skardze ponowiła argumentację odwołania, podkreślając, że organ
naruszył obowiązek wynikający z art. 9 KPA oraz nie dopełnił obowiązku z art. 136 § 1 KPA, przedłużając
postępowanie w sposób naruszający art. 12 KPA.
WSA w Kielcach oddalając skargę uznał, że organ I instancji wywiązał się z obowiązku umożliwienia stronie
dokonania wyboru jednego ze świadczeń w toku postępowania administracyjnego. Stronie zapewniono realizację
obowiązku wskazanego w art. 79a § 1 zd. 1 KPA.
W skardze kasacyjnej zawarto m.in. zarzut niepoinformowaniem strony o spełnieniu wszystkich pozostałych
przesłanek warunkujących przyznanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, poza posiadanym przez stronę
prawem do emerytury oraz niewezwaniem jej do zawieszenia przysługującego jej prawa do emerytury, w stopniu
mogącym mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
Stanowisko NSA
NSA uznał, że skarga kasacyjna podlega uwzględnieniu.
Jakkolwiek skarżąca była reprezentowana przez kwalifikowanego pełnomocnika, to skutki wywiedzione z tego faktu
przez organy nie są uzasadnione i prawidłowe. Przepisy KPA z faktem ustanowienia pełnomocnika wiążą szereg
skutków, w szczególności w takiej sytuacji organ, zgodnie z art. 40 § 1 KPA, dokonuje doręczeń przedstawicielowi
strony. Temu obowiązkowi organ I instancji uchybił, doręczając zawiadomienie, wystosowane w trybie art. 10 § 1
KPA, skarżącej, z pominięciem jej pełnomocnika. Już z tego powodu nie można z nim łączyć żadnych, zwłaszcza

negatywnych dla strony skutków, jak to uczynił organ odwoławczy, a następnie Sąd I instancji. Natomiast organ
odwoławczy w ogóle pominął realizację obowiązku wynikającego z art. 10 § 1 KPA albowiem po wniesieniu
odwołania nie zawiadomił strony o zamiarze wydania decyzji, nie zapewnił możliwości wypowiedzenia się, co mogło
mieć istotny wpływ na wynik sprawy, albowiem pozbawiło stronę informacji o stanowisku organu odwoławczego
w kwestii przeszkód w uwzględnieniu wniosku. Organy naruszyły zatem przepis art. 40 § 1 KPA i art. 10 § 1 KPA
w zw. z art. 9 KPA, albowiem na żadnym etapie postępowania nie dokonały prawidłowych zawiadomień, nie
zrealizowały w ten sposób swoich obowiązków procesowych. Natomiast przepisy KPA, ze względu na fakt
reprezentowania strony przez zawodowego pełnomocnika, nie wyłączają i nie ograniczają obowiązków organów
wobec strony. Gdy strona jest reprezentowana przez adwokata, to nie ustają obowiązki informacyjne, związane
z udzielaniem pouczeń, a ich zakres się nie zmienia. Fakt reprezentowania strony przez adwokata nie usprawiedliwia
też zaniechań organów w realizacji ich obowiązków.
Sąd I instancji pominął też zasadniczą w sprawie kwestię, związaną z powodem wydania decyzji odmownych. Organ
I instancji uzasadnił odmowę zaistnieniem 2 przesłanek negatywnych, tak więc na tym etapie postępowania nie
ziściły się przesłanki do zastosowania art. 79a KPA. Natomiast organ II instancji uznał, że wyłączną przeszkodą do
przyznania prawa do świadczenia jest fakt pobierania przez skarżącą emerytury i zaniechania zawieszenia jej
pobierania. Stanowisko organów uległo zatem zasadniczej zmianie, albowiem ta przeszkoda mogła zostać usunięta
przez stronę. Zgodnie z art. 79a § 1 KPA, w postępowaniu wszczętym na żądanie strony, informując o możliwości
wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań, organ administracji publicznej
jest obowiązany do wskazania przesłanek zależnych od strony, które nie zostały na dzień wysłania informacji
spełnione lub wykazane, co może skutkować wydaniem decyzji niezgodnej z żądaniem strony. Natomiast art. 79a § 2
KPA stanowi, że w terminie wyznaczonym na wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz
zgłoszonych żądań, strona może przedłożyć dodatkowe dowody celem wykazania spełnienia przesłanek, o których
mowa w art. 79a § 1 KPA.
W świetle tych regulacji praktyka działania organu II instancji nie zasługiwała na aprobatę. Po otrzymaniu odwołania
SKO nie zastosowało art. 79a KPA, czym naruszono zarówno ten przepis, jak też zasady ogólne postępowania
administracyjnego z art. 10 KPA, art. 9 KPA i art. 8 § 1 KPA. Zarzuty skargi kasacyjnej naruszenia tych przepisów
były uzasadnione. Opisane naruszenia mogły mieć przy tym istotny wpływ na wynik sprawy. Skarżąca deklarowała
zawieszenie pobierania emerytury, wobec czego organ odwoławczy powinien był wezwać ją, wyznaczając termin, do
przedłożenia stosownej decyzji organu rentowego, co wedle deklaracji strony, prawdopodobnie miałoby miejsce.
Wskazywanie, że zawodowy pełnomocnik wiedział o konieczności zawieszenia pobierania emerytury
w okolicznościach sprawy nie ma żadnego znaczenia, skoro nie został on zawiadomiony o zakończeniu
postępowania i możliwości wypowiedzenia się w sprawie.
NSA uznał, że prawidłowe jest przy tym stanowisko pełnomocnika skarżącej, że nie można oczekiwać, aby osoby
utrzymujące się z niskich świadczeń emerytalnych bądź rentowych zawieszały uprzedzająco ich pobieranie
w oczekiwaniu na decyzję w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego, pozbawiając się środków utrzymania.
Istniejące regulacje procesowe, powyżej przedstawione, a naruszone przez organ odwoławczy, czynią taką praktykę
zbędną.

Komentarz
NSA wypowiedział się o bardzo istotnych przepisach procedury administracyjnej, tj. gwarantujących możliwość
czynnego i świadomego udziału strony w postępowaniu. Realizacja prawa do właściwej informacji ma istotne
znaczenie zwłaszcza w tych sprawach, które toczą się na wniosek strony. Zakres obowiązku informacyjnego wobec
strony jest niezależny od tego czy strona jest reprezentowana przez fachowego pełnomocnika. Naruszenie prawa do
informacji w omawianej sprawie skutkował uchyleniem wyroku WSA i decyzji drugoinstancyjnej. Wadliwy sposób
procedowania organów i Sądu powodują, że sprawa nadal nie została rozpoznana merytorycznie.

Wyrok NSA z 17.4.2024 r., I OSK 737/23,

NSA podkreślił istotność prawidłowej informacji w postępowaniu administracyjnym. Uchybienia organów w zakresie obowiązku informacyjnego skutkowały uchyleniem wyroku. Wadliwe procedowanie spowodowało brak rozpatrzenia sprawy merytorycznie.