Ubezpieczenie społeczne wspólnika sp. z o.o.
Sąd Najwyższy podjął uchwałę dotyczącą podlegania ubezpieczeniom społecznym wspólnika dwuosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością posiadającego 99 procent udziałów. Decyzje ZUS i SO oraz wątpliwości SA dotyczące podlegania ubezpieczeniom społecznym wspólnika dominującego spółki z o.o. zostały rozstrzygnięte przez SN. Uchwała SN potwierdza, że wspólnik dwuosobowej spółki z o.o. nie podlega ubezpieczeniom społecznym na podstawie przepisów SysUbSpołU.
Tematyka: ubezpieczenie społeczne, wspólnik sp. z o.o., Sąd Najwyższy, SysUbSpołU, uchwała SN
Sąd Najwyższy podjął uchwałę dotyczącą podlegania ubezpieczeniom społecznym wspólnika dwuosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością posiadającego 99 procent udziałów. Decyzje ZUS i SO oraz wątpliwości SA dotyczące podlegania ubezpieczeniom społecznym wspólnika dominującego spółki z o.o. zostały rozstrzygnięte przez SN. Uchwała SN potwierdza, że wspólnik dwuosobowej spółki z o.o. nie podlega ubezpieczeniom społecznym na podstawie przepisów SysUbSpołU.
Sąd Najwyższy podjął uchwałę dotyczącą podlegania ubezpieczeniom społecznym wspólnika dwuosobowej
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością posiadającego 99 procent udziałów tej spółki. Wskazał, że nie
podlega on ubezpieczeniom społecznym na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 8 ust. 6 pkt 4
SysUbSpołU.
Stan faktyczny
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Lublinie (dalej: ZUS) wydał 15.10.2020 r. dwie decyzje administracyjne
o podleganiu ubezpieczeniom społecznym przez C.M. Jedną decyzją stwierdził, że nie podlega on ubezpieczeniom
społecznym jako pracownik w spółce z o.o. od 17.12.2008 r. do 31.5.2010 r. ponieważ posiada 99% udziałów tej
spółki. Drugą decyzją stwierdził, że podlega on ubezpieczeniom społecznym od 17.12.2008 r. do 31.7.2013 r. z tytułu
posiadania 99% udziałów w spółce i powinien być traktowany jako jednoosobowy wspólnik spółki z o.o.
Sąd Okręgowy w Lublinie (dalej: SO) wyrokiem z 19.10.2022 r. oddalił odwołania C.M. od tych decyzji. Orzekł, że
w okresach objętych decyzjami C.M. nie mógł podlegać ubezpieczeniom społecznym jako pracownik spółki (pierwsza
decyzja), ponieważ 99% udziałów w spółce nie pozwala na pracownicze zatrudnienie. Ustalił, że podlegał on
ubezpieczeniom społecznym tak jak wspólnik jednoosobowej spółki z o.o. na podstawie art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy
z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tj. Dz.U. z 2023 r. poz. 1230; dalej: SysUbSpołU).
W uzasadnieniu wskazał, że w orzecznictwie przyjęto zasadę, że spółkę można traktować jako spółkę
jednoosobową, także wtedy, gdy udział drugiego wspólnika (wspólników) jest symboliczny. Za taki
orzecznictwo uznaje posiadanie 1% kapitału. Wspólnik taki jest wspólnikiem iluzorycznym, zwłaszcza, gdy nie
wykazano jego aktywności i wpływu na działalność spółki.
Sąd Apelacyjny w Lublinie (dalej: SA) rozpoznając apelację, powziął wątpliwości, którym dał wyraz w zagadnieniu
prawnym przedstawionym Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia. Uzasadniając pytanie prawne SA wskazał, że
jedyny wspólnik spółki z o.o. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym na podstawie tytułu określonego
w art. 8 ust. 6 pkt 4 SysUbSpołU. Regulacja tego przepisu obejmuje tylko wspólnika jednoosobowej spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej. Istnieje jednak
w orzecznictwie rozbieżność dotycząca tego, czy art. 8 ust. 6 pkt 4 w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 5 SysUbSpołU ma
zastosowanie do wspólnika dwu lub wieloosobowej spółki z o.o., który jest wspólnikiem dominującym. Wskazano na
dwie grupy orzeczeń.
1. Pierwsze z nich - ze względu na podobieństwo statusu dominującego wspólnika i wspólnika jednoosobowej
spółki z o.o. - przyjmuje, że ten pierwszy podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym. (wyrok SN
z 3.7.2019 r., II UK 24/28, wyrok SN z 16.12.2021 r., II USKP 101/21,
, wyrok SN z 5.3.2020 r., III UK
36/19,
) W orzeczeniach tych odchodzi się od literalnego brzmienia przepisu, na rzecz wykładni
celowościowej i aksjologicznej uzasadniając, że odmienna interpretacja prowadziłoby do naruszenia zasady
powszechności ubezpieczeń społecznych i konstytucyjnej gwarancji obywatela do zabezpieczenia społecznego.
Brak uregulowania statusu ubezpieczeniowego wspólnika dominującego (prawie jedynego), jest rodzajem luki
i w stosunku do takich osób, przepis art. 8 ust.6 pkt 4 SysUbSpołU winien być stosowany przez analogię.
2. Drugie, odmienne stanowisko oparte jest na wykładni literalnej. SN wskazuje, że obowiązkowo ubezpieczeniom
emerytalnym i rentowym podlega tylko jedyny wspólnik jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością,
a nie wspólnik większościowy, choćby „prawie” jedyny (art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 8 ust. 6 pkt 4
SysUbSpołU w związku z art. 4 § 1 pkt 3 KSH). Akcentuje się, że podleganie ubezpieczeniom społecznym osoby
związane jest z przynależnością do grupy podmiotów określonej w SysUbSpołU (katalog zamknięty).
Zagadnienie prawne
„Czy wspólnik dwuosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością posiadający 99 procent udziałów
zapewniających mu możliwość swobodnego kształtowania treści uchwał na zgromadzeniu wspólników
i podejmowania decyzji dotyczących działalności spółki podlega ubezpieczeniom społecznym na podstawie art. 6 ust.
1 pkt 5 w związku z art. 8 ust. 6 pkt 4 SysUbSpołU?”.
Stanowisko Sądu Najwyższego
Sąd Najwyższy uchwałą z 21.2.2024 r., III UZP 8/23,
, podjął uchwałę o treści:
Wspólnik dwuosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością posiadający 99 procent udziałów, nie
podlega ubezpieczeniom społecznym na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 8 ust. 6 pkt 4
SysUbSpołU.
SN na wstępie odniósł się do przedstawionego pytania wskazując, że ogranicza się tylko do ustalenia zakresu
podmiotowego regulacji z art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 8 ust. 6 pkt 4 SysUbSpołU. Przyczyną sprawy jest
zakwestionowanie przez organ rentowy pracowniczego zatrudnienia jako podstawy podlegania ubezpieczeniom
społecznym dominującego wspólnika w spółce z o.o. i orzecznictwo mówiące, że tam gdzie nie spełnia się stosunek
pracy, to z uwagi na zasadę powszechności ubezpieczeń społecznych należy przyjąć, iż wspólnik w spółce z o.o.
powinien podlegać ubezpieczeniom społecznym tak jak wspólnik jednoosobowej spółki z o.o. SA wskazując na
rozbieżności w orzecznictwie sformułował pytanie prawne ponad kwestią pracowniczego zatrudnienia.
SN potwierdził, że rozbieżność w orzecznictwie wskazana w uzasadnieniu stanowiska SA rzeczywiście wystąpiła,
jednak nie wyznacza ona dalszego kierunku wykładni. Jest tak, bowiem w ocenie SN, znaczenie ma właściwa
wykładnia przedstawiona w wyroku SN z 15.9.2021 r., I USKP 44/21,
, a wcześniej w wyroku z 16.12.2020 r.,
I UK 225/19,
. Po tych orzeczeniach utrwala się jednolita wykładnia, że art. 8 ust. 6 pkt 4 SysUbSpołU
obejmuje jedynie wspólnika jednoosobowej spółki z o.o. (wyrok SN z 28.1.2021 r., I USKP 1/21,
;
postanowienie SN z 30.11.2021 r., II USK 366/21,
).
SN stwierdził, że pytanie odnosi się do tego, czy różnica dzieląca wspólnika jednoosobowej spółki z o.o. i wspólnika
dwuosobowej spółki z o.o. posiadającego 99/100 udziałów w spółce, jest na tyle mała, że pozwala na objęcie go
ubezpieczeniami społecznymi na podstawie art. 8 ust. 6 pkt 4 SysUbSpołU. Odpowiedź jest negatywna. Według SN,
nie ma znaczenia aspekt ekonomiczny i podmiotowe znaczenie dominującego udziału w spółce z o.o.
Ubezpieczeniom społecznym nie podlega spółka, tylko wspólnik jednoosobowej sp. z o.o. Decyduje o tym
jednoznaczna regulacja art. 8 ust. 6 pkt 4 SysUbSpołU. Zgodnie z nią, za osobę prowadzącą pozarolniczą
działalność uważa się wspólnika jednoosobowej spółki z o.o. Wskazano, że wspólnik jednoosobowej sp. z o.o. jest
jeden i nie można w drodze wykładni stwierdzić, iż ubezpieczeniom społecznym na podstawie tej samej regulacji
podlega drugi wspólnik w sp. z o.o. Regulacja SysUbSpołU nie zawiera odrębnej definicji wspólnika spółki z o.o.,
dlatego wspólnik jednoosobowej spółki z o.o. to wspólnik jednoosobowej spółki kapitałowej wymienionej w art. 4 § 1
pkt 3 KSH, czyli takiej, w której wszystkie udziały należą do jednego wspólnika. Wspólnik, do którego nie należą
wszystkie udziały tej spółki nie podlega ubezpieczeniom społecznym na podstawie art. 8 ust. 6 pkt 4 SysUbSpołU.
Ustawa wskazuje zamknięty katalog tytułów podlegania ubezpieczeniom społecznym. Tworzenie przez wykładnię
dalszych tytułów lub podmiotowe rozszerzanie kręgu osób podlegających ubezpieczeniom społecznym nie jest
możliwe, gdyż nie ma oparcia w ustawie. Niezgodne z SysUbSpołU jest orzekanie, że tam, gdzie nie spełnia się
stosunek pracy dominującego wspólnika w spółce z o.o., to tam można przyjąć podleganie ubezpieczeniom
społecznym na podstawie art. 8 ust. 6 pkt 4 SysUbSpołU. Ubezpieczeniom społecznym podlega osoba fizyczna po
spełnieniu warunków podlegania tym ubezpieczeniom. Wspólnik w spółce z o.o., niezależnie od liczby udziałów
w spółce, może prowadzić własną działalność gospodarczą i z tego tytułu podlegać ubezpieczeniom społecznym na
podstawie art. 8 ust. 6 pkt 1 SysUbSpołU. Może też podlegać dobrowolnemu ubezpieczeniu społecznemu bez
prowadzenia działalności gospodarczej (art. 7 SysUbSpołU). Objęcie w art. 8 ust. 6 pkt 4 SysUbSpołU,
ubezpieczeniami społecznymi tylko wspólnika jednoosobowej sp. z o.o. nie jest sprzeczne z ustawą zasadniczą.
Zasada powszechności ubezpieczeń społecznych ma swoje granice i jest nią ustawa, na co wskazuje Konstytucja
(art. 67 ust. 1 SysUbSpołU). Wobec ścisłego unormowania nie można wykreować tytułu podlegania ubezpieczeniom
społecznym, który nie jest określony w ustawie. Z tego względu problem luki prawnej jest bezprzedmiotowy.
SN wskazał, że zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 SysUbSpołU, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym
podlegają osoby fizyczne, które na obszarze RP są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność. Oznacza to, że
warunkiem podlegania wspólnika jednoosobowej sp. z o.o. ubezpieczeniom społecznym w kraju nie jest prowadzenie
działalności gospodarczej przez spółkę albo przez wspólnika, gdyż wystarcza sam tytuł określony w art. 8 ust. 6 pkt 4
SysUbSpołU. Tytuły podlegania ubezpieczeniom społecznym z art. 8 ust. 6 pkt 1 i 4 SysUbSpołU są odrębne
i samodzielne.
Komentarz
SN rozstrzygnął kwestię, czy tzw. „wspólnik iluzoryczny” – posiadający 99% udziałów w spółce z o.o. może w drodze
wykładni zostać objęty obowiązkiem ubezpieczenia społecznego na podstawie tytułu wskazanego w art. 6 ust. 1 pkt 5
w związku z art. 8 ust. 6 pkt 4 SysUbSpołU, jako wspólnik jednoosobowej sp. z o.o. SN udzielił odpowiedzi
negatywnej i wskazał, że ubezpieczeniom społecznym podlega osoba ściśle określona w SysUbSpołU (katalog
zamknięty). Regulacja zawarta w art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 8 ust. 6 pkt 4 SysUbSpołU, wskazuje tylko na
wspólnika jednoosobowej sp. z o.o. Jest to regulacja wyjątkowa i nie może podlegać wykładni funkcjonalnej
i rozszerzającej. SN podkreślił literalne znaczenie norm prawnych kreujących tytuły podlegania ubezpieczeniom
społecznym. Uchwała jest istotna, gdyż SN odnosząc się do wcześniejszego orzecznictwa tego Sądu wskazał, że
tylko wspólnik jednoosobowej sp. z o.o. jest objęty ubezpieczeniem społecznym na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5
w związku z art. 8 ust. 6 pkt 4 SysUbSpołU.
Uchwała SN z 21.2.2024 r., III UZP 8/23,
Sąd Najwyższy uchwałą z 21.2.2024 r. potwierdził, że wspólnik dwuosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością posiadający 99 procent udziałów nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym. Decyzja SN wpisuje się w dotychczasową linię orzeczniczą, która jednoznacznie wskazuje, że tylko wspólnik jednoosobowej spółki z o.o. jest objęty ubezpieczeniem społecznym na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 8 ust. 6 pkt 4 SysUbSpołU.