Wniosek o przyznanie prawa pomocy

Złożony w skardze wniosek o przyznanie prawa pomocy, na podstawie art. 243 ustawy z 30.8.2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, podlega rozpoznaniu w pierwszej kolejności, przed wezwaniem strony do usunięcia braków fiskalnych i formalnych skargi. Odrzucenie skargi przez sąd I instancji, bez uprzedniego rozpoznania wniosku o przyznanie prawa pomocy, pozbawia stronę skarżącą prawa do sądu - stwierdził Naczelny Sąd Administracyjny. M.M. wniosła skargę na uchwałę Zarządu Dzielnicy wraz z wnioskiem o przyznanie prawa pomocy w zakresie całkowitym.

Tematyka: wniosek o przyznanie prawa pomocy, Naczelny Sąd Administracyjny, odrzucenie skargi, uchylenie postanowienia, pomoc prawna z urzędu

Złożony w skardze wniosek o przyznanie prawa pomocy, na podstawie art. 243 ustawy z 30.8.2002 r. - Prawo
o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1634; dalej: PostAdmU), podlega
rozpoznaniu w pierwszej kolejności, przed wezwaniem strony do usunięcia braków fiskalnych i formalnych
skargi. Odrzucenie skargi przez sąd I instancji, bez uprzedniego rozpoznania wniosku o przyznanie prawa
pomocy, pozbawia stronę skarżącą prawa do sądu w rozumieniu art. 45 Konstytucji RP – stwierdził Naczelny
Sąd Administracyjny.
Odrzucenie skargi
M.M. wniosła do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie skargę na uchwałę Zarządu Dzielnicy wraz
z wnioskiem o przyznanie prawa pomocy w zakresie całkowitym, czyli zarówno poprzez zwolnienie od kosztów
sądowych, jak i ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Przewodniczący Wydziału wezwał skarżącą do podania
numeru PESEL pod rygorem odrzucenia skargi, jednak w wyznaczonym terminie M.M. nie nadesłała niezbędnych
danych. Po upływie terminu do uzupełnienia braku skargi referendarz sądowy przyznał skarżącej prawo pomocy
w zakresie zwolnienia od kosztów sądowych oraz ustanowienia radcy prawnego. Pełnomocnik z urzędu wniósł
pismo, w którym wskazał numer PESEL skarżącej, jednak Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie odrzucił
skargę stwierdzając, że nastąpiło to z uchybieniem terminu.
Zarzuty zażalenia
W zażaleniu na to postanowienie skarżąca twierdziła, że skoro wraz ze skargą złożyła wniosek o przyznanie prawa
pomocy w zakresie całkowitym, a więc także o ustanowienia dla niej pełnomocnika z urzędu, Sąd nie powinien
wzywać jej do uzupełnienia braków formalnych skargi przed rozpoznaniem tego wniosku. W ocenie skarżącej
działanie Sądu doprowadziło do podważenia prawa strony do uzyskania pomocy prawnej z urzędu i naruszyło art. 45
ust. 1 Konstytucji RP w zakresie naruszenia ogólnego prawa do sądu, a także w zakresie naruszenia ustanowionego
tym przepisem prawa strony do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy.
Rozbieżności w orzecznictwie
W orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego występują rozbieżności co do kolejności czynności
wojewódzkiego sądu administracyjnego w razie złożenia przez skarżącego wniosku o przyznanie prawa pomocy, jeśli
jego skarga obarczona jest brakami formalnymi. Według jednego z poglądów brak jest podstaw prawnych do
przyjęcia, że wniosek o przyznanie prawa pomocy powinien był zostać rozpoznany przed wezwaniem do usunięcia
braków formalnych skargi. Z § 33 ust. 1 rozporządzania Prezydenta RP - Regulamin wewnętrznego urzędowania
wojewódzkich sądów administracyjnych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 779; dalej: RegulaminAdmR) wynika, że po
wniesieniu skargi do sądu przewodniczący wydziału orzeczniczego niezwłocznie bada, czy skarga czyni zadość
wymaganiom formalnym i czy został uiszczony wpis, a w razie potrzeby wzywa do usunięcia braków formalnych oraz
do uiszczenia wpisu, chyba że został złożony wniosek o przyznanie prawa pomocy. Taka konstrukcja przepisu
wprost wskazuje, że w przypadku złożenia wniosku o przyznanie prawa pomocy, przewodniczący powinien poczekać
do czasu rozpoznania tego wniosku jedynie jeśli skarga jest obarczona brakiem fiskalnym. Od wyniku rozpoznania
tego wniosku zależy bowiem, czy skarżący będzie zobowiązany do uiszczenia wpisu sądowego czy też z tego
obowiązku zostanie zwolniony (zob. postanowienie NSA z 17.1.2023 r., III OZ 803/22,
; postanowienie NSA
z 30.9.2022 r., I OZ 446/22,
; postanowienie NSA z 8.7.2021 r., II GZ 219/21,
). Drugie stanowisko
opiera się na założeniu, że w pierwszej kolejności należy rozpoznać złożony w skardze wniosek o przyznanie prawa
pomocy. Dopiero po zakończeniu tego postępowania wpadkowego sąd może wezwać stronę do usunięcia braków
zarówno fiskalnych, jak i formalnych skargi (zob. postanowienie NSA z 20.12.2017 r., II OZ 1564/17,
;
postanowienie NSA z 6.6.2012 r., II GSK 848/12,
).
Prawo do sądu
Naczelny Sąd Administracyjny uchylił zaskarżone postanowienie. W uzasadnieniu postanowienia wskazano, że
zgodnie z art. 243 PostAdmU, prawo pomocy może być przyznane stronie na jej wniosek złożony przed wszczęciem
postępowania lub w jego toku. Strona może ubiegać się nie tylko o możliwość uzyskania zwolnienia od kosztów
sądowych, ale także uzyskania pomocy ze strony profesjonalnego pełnomocnika. Prawo pomocy jest szczególną
instytucją postępowania sądowoadministracyjnego o randze konstytucyjnej. Rozwiązanie to ma na bowiem celu
zagwarantowanie prawa do sądu dla osób, których nie stać na samodzielne pokrycie kosztów w postaci opłat
sądowych lub wynagrodzenia pełnomocnika. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego podkreśla się, że pomoc
państwa dla takich osób jest istotna dla zapewnienia im realizacji prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy
przez sąd zagwarantowanego w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP (zob. wyrok TK z 29.8.2006 r., SK 23/05,
). NSA

stwierdził, że z uwagi na tę okoliczność istotne jest, aby wniosek o prawo pomocy był rozpoznany przez sąd
we właściwym trybie i czasie. Jeżeli więc wniosek o prawo pomocy dotyczy ustanowienia pełnomocnika
z urzędu i złożony został jednocześnie ze skargą, to jego rozpoznanie wyprzedza czynności związane
z usuwaniem braków formalnych skargi. W ocenie NSA taka kolejność działań wojewódzkiego sądu
administracyjnego znajduje potwierdzenie w § 33 ust. 1 RegulaminAdmR, z którego wynika, że przewodniczący
wydziału orzeczniczego musi wstrzymać się z wzywaniem zarówno do uiszczenia wpisu, jak i do usunięcia braków
formalnych, jeśli strona złoży wniosek o przyznanie prawa pomocy. Stosownie do § 36 ust. 1 RegulaminAdmR,
przewodniczący wydziału orzeczniczego ma obowiązek przekazać wniosek o przyznanie prawa pomocy niezwłocznie
wskazanemu referendarzowi sądowemu, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach sędziemu sprawozdawcy.
NSA stwierdził, że w rozpoznawanej sprawie zarządzenie Przewodniczącego Wydziału dotyczące wezwania
skarżącej do usunięcia braków formalnych skargi wydane zostało przedwcześnie, bowiem nie został wcześniej
rozpoznany zawarty w skardze wniosek skarżącej o prawo pomocy obejmujący również wniosek o ustanowienie
pełnomocnika z urzędu. NSA uznał, że odrzucenie skargi przez WSA w Warszawie w takich okolicznościach
pozbawia stronę skarżącą prawa do sądu.
Postanowienie NSA z 12.3.2024 r., III OZ 100/24,

Naczelny Sąd Administracyjny uchylił zaskarżone postanowienie, wskazując na istotność rozpoznania wniosku o prawo pomocy we właściwym trybie i czasie. Uznano, że odrzucenie skargi przez WSA w Warszawie przed rozpoznaniem wniosku o prawo pomocy pozbawiło stronę prawa do sądu.