Status uchodźcy dla kobiet

Status uchodźcy w UE mogą uzyskać kobiety, w tym kobiety małoletnie, których wspólną cechą jest rzeczywiste zidentyfikowanie się z podstawową wartością, jaką jest równość kobiet i mężczyzn. TSUE uznał, że mogą one należeć do „szczególnej grupy społecznej” zgodnie z dyrektywą 2011/95. Sprawa dotyczy obywatelki irackich, K i L, które starały się o azyl w Niderlandach z obawy przed prześladowaniami związanymi z ich tożsamością i wartościami nabytymi w przyjmującym kraju.

Tematyka: Status uchodźcy, kobiety, równość płci, TSUE, szczególna grupa społeczna, dyrektywa 2011/95, prześladowania, identyfikacja tożsamości, azyl, wyrok TS, małoletni, ochrona międzynarodowa

Status uchodźcy w UE mogą uzyskać kobiety, w tym kobiety małoletnie, których wspólną cechą jest rzeczywiste zidentyfikowanie się z podstawową wartością, jaką jest równość kobiet i mężczyzn. TSUE uznał, że mogą one należeć do „szczególnej grupy społecznej” zgodnie z dyrektywą 2011/95. Sprawa dotyczy obywatelki irackich, K i L, które starały się o azyl w Niderlandach z obawy przed prześladowaniami związanymi z ich tożsamością i wartościami nabytymi w przyjmującym kraju.

Status uchodźcy w UE mogą uzyskać kobiety, w tym kobiety małoletnie, których wspólną cechą jest
rzeczywiste zidentyfikowanie się z podstawową wartością, jaką jest równość kobiet i mężczyzn. Zdaniem
TSUE mogą one zostać uznane za należące do „szczególnej grupy społecznej” w rozumieniu dyrektywy
2011/95, co stanowi powód ich prześladowania.
Stan faktyczny
K i L (obywatelki irackie), urodzone w 2003 r. i w 2005 r., przybyły do Niderlandów w 2015 r. wraz z rodziną. W 2015
r. i 2019 r. ich wnioski o udzielenie azylu zostały oddalone. K i L odwołały się do sądu podnosząc, że ze względu na
ich długotrwały pobyt w Niderlandach przyjęły normy, wartości i zachowania młodych ludzi będących ich
rówieśnikami oraz że w ten sposób uległy „zwesternizowaniu”. Obawiają się, że w przypadku powrotu do Iraku będą
prześladowane z powodu tożsamości, którą ukształtowały w Niderlandach. Utrzymują one zatem, że przynależą do
„szczególnej grupy społecznej” w rozumieniu art. 10 ust. 1 lit. d) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady
2011/95/UE z 13.12.2011 r. w sprawie norm dotyczących kwalifikowania obywateli państw trzecich lub
bezpaństwowców jako beneficjentów ochrony międzynarodowej, jednolitego statusu uchodźców lub osób
kwalifikujących się do otrzymania ochrony uzupełniającej oraz zakresu udzielanej ochrony (Dz.Urz. UE L z 2011 r. Nr
337, s. 9).
Wątpliwości sądu odsyłającego dotyczyły m.in. interpretacji pojęcia „przynależności do szczególnej grupy
społecznej”.
Stanowisko TS
„Szczególna grupa społeczna”
Z art. 10 ust. 1 lit. d) ak. 1 dyrektywy 2011/95/UE wynika, że daną grupę uznaje się za „szczególną grupę
społeczną”, jeżeli spełnione są łącznie dwie przesłanki. Po pierwsze, strony osoby mogące przynależeć do tej
grupy muszą mieć co najmniej jedną z trzech cech identyfikujących, a mianowicie wspólną „cechę wrodzoną” lub
„wspólną nieusuwalną przeszłość”, lub „charakteryzować się jakimś wspólnym rysem lub przekonaniem na tyle
istotnym z punktu widzenia tożsamości lub sumienia, że nie należy nikogo zmuszać do wyrzeczenia się go”. Po
drugie, ta grupa musi posiadać swoją „odrębną tożsamość” w kraju pochodzenia, „ponieważ jest postrzegana przez
otaczające społeczeństwo jako inna”.
Co się tyczy pierwszej przesłanki identyfikacji „szczególnej grupy społecznej”, w rozumieniu art. 10 ust. 1 lit. d) ak. 1
tiret pierwsze dyrektywy 2011/95/UE, a mianowicie posiadania co najmniej jednej z trzech cech identyfikujących,
o których mowa w tym przepisie, Trybunał orzekł już, że fakt bycia płci żeńskiej stanowi cechę wrodzoną i jest
wystarczające do spełnienia tej przesłanki (wyrok TS z 16.1.2024 r., Intervyuirasht organ na DAB pri MS (Kobiety
będące ofiarami przemocy domowej), C-621/21, 
, pkt 49). Ponadto, kobiety posiadające wspólną dodatkową
cechę, taką jak na przykład inna cecha wrodzona, lub wspólną nieusuwalną przeszłość, taką jak szczególna sytuacja
rodzinna, czy też rys lub przekonanie na tyle istotne z punktu widzenia tożsamości lub sumienia, że nie należy
zmuszać tych kobiet do wyrzeczenia się go, mogą z tego tytułu również spełniać tę przesłankę.
Po pierwsze, TS stwierdził, że rzeczywiste identyfikowanie się obywatelki państwa trzeciego z podstawową
wartością, jaką jest równość kobiet i mężczyzn, zdaniem TS, można uznać za „rys lub przekonanie, na tyle istotne
z punktu widzenia tożsamości lub sumienia, że nie należy nikogo zmuszać do wyrzeczenia się go”.
Po drugie zdaniem TS, okoliczność, że młode kobiety będące obywatelkami państw trzecich przebywały
w przyjmującym państwie członkowskim na danym etapie swojego życia, w trakcie którego kształtuje się tożsamość
danej osoby oraz że podczas tego pobytu rzeczywiście zidentyfikowały się z podstawową wartością, jaką jest
równość kobiet i mężczyzn, może stanowić „wspólną nieusuwalną przeszłość” w rozumieniu art. 10 ust. 1 lit. d)
ak. 1 tiret pierwsze dyrektywy 2011/95/UE. W związku z tym TS stwierdził, że te kobiety, w tym kobiety małoletnie,
spełniają pierwszą przesłankę identyfikacji „szczególnej grupy społecznej” w rozumieniu art. 10 ust. 1 lit. d) ak. 1 tiret
pierwsze dyrektywy 2011/95/UE.
Jeśli chodzi o drugą przesłankę identyfikacji „szczególnej grupy społecznej”, przewidzianą w art. 10 ust. 1 lit. d) ak. 1
tiret drugie dyrektywy 2011/95/UE i dotyczącą „odrębnej tożsamości” grupy w kraju pochodzenia, TS potwierdził,
że kobiety mogą być postrzegane w odmienny sposób przez otaczające je społeczeństwo i można uznać ich odrębną
tożsamość w tym społeczeństwie, w szczególności ze względu zwłaszcza na obowiązujące w ich kraju pochodzenia
normy społeczne, moralne lub prawne.




Indywidualna ocena
Co do oceny wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej, w tym „kolejnego wniosku” opartego na powodzie
prześladowania, jakim jest przynależność do szczególnej grupy społecznej, TS wskazał, że do właściwych organów
krajowych należy zweryfikowanie, jak wymaga tego art. 2 lit. d) dyrektywy 2011/95/UE, czy osoba, która powołuje
się na ten powód prześladowania, posiada „uzasadnioną obawę”, że będzie doświadczać w swoim kraju
pochodzenia aktów prześladowania w rozumieniu art. 9 ust. 1 i 2 dyrektywy 2011/95/UE z powodu takiej
przynależności.
Po pierwsze Trybunał wyjaśnił, że do celów takiej oceny właściwy organ krajowy powinien wziąć pod uwagę to,
że akt prześladowania w rozumieniu art. 1 sekcja A Konwencji genewskiej może przybierać, m.in. formę czynu
wymierzonego „w osoby określonej płci”.
Po drugie TS wskazał, że na mocy art. 4 ust. 1 dyrektywy 2011/95/UE państwa członkowskie mogą nałożyć na
wnioskodawcę obowiązek jak najszybszego przedstawienia wszystkich elementów niezbędnych do uzasadnienia
wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej.
Po trzecie, TS wskazał, że zgodnie z art. 4 ust. 3 dyrektywy 2011/95/UE dokonywana przez właściwe organy krajowe
ocena żywionej przez wnioskodawcę obawy przed prześladowaniem powinna mieć indywidualny charakter oraz
być dokonywana w każdym konkretnym przypadku z zachowaniem należytej staranności i ostrożności. Powinna
się ona opierać wyłącznie o konkretną ocenę faktów i okoliczności, w celu rozstrzygnięcia, czy ustalone fakty
i okoliczności stanowią takie zagrożenie, że dana osoba może zasadnie obawiać się – w związku ze swoją
indywidualną sytuacją – że rzeczywiście padłaby ofiarą aktów prześladowania, gdyby musiała powrócić do
swojego kraju pochodzenia.
Po czwarte, TS uściślił, że rzeczywiste zidentyfikowanie się obywatelki państwa trzeciego z podstawową
wartością, jaką jest równość kobiet i mężczyzn, które nastąpiło podczas jej pobytu w państwie członkowskim, nie
może zostać uznane za okoliczność wywołaną celowo przez tę obywatelkę po opuszczeniu kraju pochodzenia
w rozumieniu art. 5 ust. 3 dyrektywy 2011/95/UE ani za działalność służącą wyłącznie lub głównie stworzeniu
warunków koniecznych do ubiegania się o ochronę międzynarodową w rozumieniu art. 4 ust. 3 lit. d) dyrektywy
2011/95/UE.
Trybunał uznał, że w niniejszej sprawie do sądu odsyłającego należy zweryfikowanie w szczególności, czy K i L
rzeczywiście identyfikują się z podstawową wartością, jaką jest równość kobiet i mężczyzn w opisanych wyżej jej
elementach, i starają się z niej korzystać w życiu codziennym, w taki sposób, iż ta wartość stanowi integralną część
ich tożsamości oraz czy z tego względu byłyby one postrzegane jako odmienne przez otaczające społeczeństwo
w ich kraju pochodzenia. Trybunał zaznaczył, że okoliczność, iż mogłyby one uniknąć rzeczywistego ryzyka
prześladowań w swoim kraju pochodzenia z powodu tego identyfikowania się poprzez zachowanie powściągliwości
w wyrażeniu tego identyfikowania się, nie może w tym kontekście być brana pod uwagę.
Trybunał orzekł, że art. 10 ust. 1 lit. d) i art. 10 ust. 2 dyrektywy 2011/95/UE należy interpretować w ten
sposób, iż w zależności od sytuacji w kraju pochodzenia można uznać za należące do „szczególnej grupy
społecznej” – co stanowi „powód prześladowania” mogący prowadzić do przyznania statusu uchodźcy –
kobiety będące obywatelami tego państwa, w tym kobiety małoletnie, których wspólną cechą jest rzeczywiste
zidentyfikowanie się z podstawową wartością, jaką jest równość kobiet i mężczyzn, które nastąpiło podczas
ich pobytu w państwie członkowskim.

Komentarz
Z niniejszego wyroku wynika, że obywatelki państw trzecich, które przejęły europejskie normy i wartości - w tym
identyfikują się z podstawową wartością, jaką jest równość kobiet i mężczyzn - na skutek pobytu w państwie
członkowskim na etapie życia, w którym kształtowała się ich tożsamość, organ krajowy powinien uznać –
w zależności od sytuacji w kraju pochodzenia – za wchodzące w skład „szczególnej grupy społecznej” w rozumieniu
art. 10 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2011/95/UE oraz jako przesłankę prześladowania. Trybunał wyjaśnił szczegółowe
kryteria jakie powinien wziąć pod uwagę organ krajowy weryfikujący, czy dana kobieta, która wskazuje na ten powód
prześladowania, posiada „uzasadnioną obawę”, że będzie doświadczać w swoim kraju pochodzenia aktów
prześladowania w rozumieniu art. 9 ust. 1 i 2 dyrektywy 2011/95/UE.
Z prezentowanego wyroku wynika również, że w przypadku gdy osoba ubiegająca się o udzielenie ochrony
międzynarodowej jest małoletnia, właściwy organ krajowy, po przeprowadzeniu zindywidualizowanej oceny, musi
koniecznie wziąć pod uwagę najlepszy interes tego małoletniego przy ocenie zasadności jej wniosku o udzielenie
ochrony międzynarodowej.
Niniejszy wyrok powinien być uwzględniony przy interpretacji pojęcia przynależności do „określonej grupy społecznej"
w rozumieniu art. 13 ust. 1 ustawy z 13.6.2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1504)

Wyrok TS z 11.6.2024 r., Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid, C-646/21, 






Wyrok TS z 11.6.2024 r. potwierdza, że kobiety identyfikujące się z równością płci mogą być uznane za należące do „szczególnej grupy społecznej” i mieć prawo do statusu uchodźcy. Wyrok ten wskazuje również na konieczność indywidualnej oceny przypadków małoletnich ubiegających się o ochronę międzynarodową.