Odmowa przyznania wizy
Państwo członkowskie może odmówić wizy studenckiej dla obywatela państwa trzeciego, jeśli wnioskodawca nie ma rzeczywistej woli odbycia studiów. Stanowisko Trybunału Sprawiedliwości dotyczy interpretacji dyrektywy 2016/801/UE w kontekście rzeczywistego zamiaru odbycia studiów oraz zasady zakazu nadużyć. Oszustwo lub nadużycie w kontekście wniosków o wizy studenckie stanowi istotny aspekt tej problematyki.
Tematyka: Odmowa przyznania wizy, studia, obywatele państw trzecich, rzeczywisty zamiar, nadużycie, Trybunał Sprawiedliwości, dyrektywa 2016/801/UE, transpozycja, interpretacja, cel pobytu, zasada ogólna prawa UE
Państwo członkowskie może odmówić wizy studenckiej dla obywatela państwa trzeciego, jeśli wnioskodawca nie ma rzeczywistej woli odbycia studiów. Stanowisko Trybunału Sprawiedliwości dotyczy interpretacji dyrektywy 2016/801/UE w kontekście rzeczywistego zamiaru odbycia studiów oraz zasady zakazu nadużyć. Oszustwo lub nadużycie w kontekście wniosków o wizy studenckie stanowi istotny aspekt tej problematyki.
Państwo członkowskie może odmówić wizy studenckiej dla obywatela państwa trzeciego, jeśli wnioskodawca nie ma rzeczywistej woli odbycia studiów. Podstawą do stwierdzenia braku takiej rzeczywistej woli mogą być niespójności w projekcie studiów wnioskodawcy. Stan faktyczny X (obywatelka Kamerunu) złożyła wniosek o wydanie wizy w celu odbycia studiów w Belgii. Odmówiono jej udzielenia wizy uzasadniając, że przedstawiony przez nią projekt studiów jest niespójny, co wynika z braku rzeczywistego zamiaru podjęcia studiów w Belgii. X zaskarżyła tę decyzję. Wątpliwości sądu odsyłającego dotyczyły zgodności z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/801 z 11.5.2016 r. w sprawie warunków wjazdu i pobytu obywateli państw trzecich w celu prowadzenia badań naukowych, odbycia studiów, szkoleń, udziału w wolontariacie, programach wymiany młodzieży szkolnej lub projektach edukacyjnych oraz podjęcia pracy w charakterze au pair (Dz.Urz. UE L z 2016 r. Nr 132, s. 21) możliwości odrzucenia przez państwo członkowskie - takie jak Belgia, które nie dokonało transpozycji art. 20 ust. 2 lit. f) dyrektywy 2016/801/UE - wniosku o przyjęcie na swoje terytorium w celu odbycia studiów z tego powodu, że obywatel państwa trzeciego złożył ten wniosek nie mając rzeczywistego zamiaru odbycia studiów. Stanowisko TS Oszustwo lub nadużycie Na podstawie art. 5 ust. 3 dyrektywy 2016/801/UE państwa członkowskie są obowiązane wydać dokument pobytowy w celu odbycia studiów wnioskodawcy, który spełnił wymogi określone w art. 7 i 11 dyrektywy 2016/801/UE (wyrok TS z 10.9.2014 r., Ben Alaya, C-491/13, , pkt 31). Trybunał wskazał, że żaden z tych wymogów nie odnosi się wyraźnie do istnienia rzeczywistego zamiaru odbycia studiów na terytorium danego państwa członkowskiego. Zgodnie z unijną zasadą ogólną podmioty nie mogą powoływać się na normy prawa UE w sposób noszący znamiona oszustwa lub nadużycia (wyrok TS z 26.2.2019 r., N Luxembourg 1 i in., C-115/16, C-118/16, C-119/16 i C-299/16, , pkt 96). Przepis art. 20 ust. 2 lit. f) dyrektywy 2016/801/UE przewiduje, że dane państwo członkowskie może odrzucić wniosek o przyjęcie na terytorium złożony na podstawie tej dyrektywy, w przypadku gdy ma dowody lub poważne i obiektywne podstawy do stwierdzenia, że cel pobytu obywatela państwa trzeciego mógłby być inny niż ten, dla którego wnioskuje on o przyjęcie. Zdaniem TS tego przepisu nie można interpretować jednak w ten sposób, że wyklucza on stosowanie zasady ogólnej prawa UE zakazującej praktyk stanowiących nadużycie, ponieważ stosowanie tej zasady nie podlega wymogowi transpozycji, tak jak podlegają mu przepisy dyrektywy. Zdaniem TS organy i sądy krajowe powinny odmówić możliwości skorzystania z praw przewidzianych w tej dyrektywie, w przypadku gdy powołano się na nie w sposób noszący znamiona oszustwa lub nadużycia, i to nawet jeśli dane państwo członkowskie nie dokonało transpozycji art. 20 ust. 2 lit. f dyrektywy 2016/801/UE. Dowody Z jednolitego orzecznictwa TS wynika, że dowód istnienia praktyki stanowiącej nadużycie wymaga z jednej strony istnienia całokształtu obiektywnych okoliczności, z których wynika, że pomimo formalnego poszanowania zasad przewidzianych w uregulowaniach Unii cel, jakiemu służą te uregulowania, nie został osiągnięty, a z drugiej strony wystąpienia subiektywnego elementu w postaci woli uzyskania korzyści wynikającej z uregulowań Unii poprzez sztuczne stworzenie przesłanek wymaganych dla jej uzyskania (wyrok TS z 14.1.2021 r., The International Protection Appeals Tribunal i in., C-322/19 i C‑ 385/19, , pkt 91). Trybunał stwierdził, po pierwsze, że z art. 24 dyrektywy 2016/801/UE wynika, iż nie stoi ona na przeszkodzie temu, aby obywatele państw trzecich, którzy złożyli wniosek o zezwolenie na pobyt w celu odbycia studiów, mogli, poza czasem przeznaczonym na studiowanie i z zastrzeżeniem spełnienia warunków wskazanych w tym przepisie, podjąć zatrudnienie lub prowadzić działalność zarobkową na własny rachunek w tym państwie. W związku z tym okoliczności, że obywatel państwa trzeciego, który złożył wniosek o przyjęcie w celu odbycia studiów, ma również zamiar prowadzić inną działalność na terytorium danego państwa członkowskiego, w szczególności jeśli ta działalność nie ma wpływu na podjęcie studiów, traktowanych jako główne zajęcie, stanowiących uzasadnienie tego wniosku, nie można uznać z założenia za przesłankę istnienia praktyki stanowiącej nadużycie. Natomiast w przypadku gdyby wnioskodawca zobowiązał się do wykonywania działalności, w szczególności o charakterze zawodowym, której realizacja wydawałaby się oczywiście nie do pogodzenia z podjęciem studiów w pełnym wymiarze, traktowanych jako główne zajęcie, prowadzących do uzyskania uznawanych przez to państwo członkowskie kwalifikacji w ramach szkolnictwa wyższego, zobowiązanie to mogłoby stanowić element mogący wzbudzać wątpliwości co do rzeczywistych powodów złożenia wniosku o przyjęcie oraz, w stosownym przypadku, w świetle wszystkich istotnych okoliczności danego przypadku, wskazówkę, że zamierzony cel pobytu obywatela państwa trzeciego jest inny niż ten, dla którego wnioskuje on o przyjęcie. Po drugie, TS wskazał, że w motywie 41 dyrektywy 2016/801/UE uściślono, że w razie wątpliwości dotyczących powodów wnioskowania o przyjęcie państwa członkowskie powinny mieć możliwość przeprowadzenia odpowiednich weryfikacji lub wymagania wszelkich dowodów niezbędnych do przeprowadzenia indywidualnej oceny m.in. studiów, które obywatel państwa trzeciego zamierza podjąć. Niespójności w projekcie studiów wnioskodawcy mogą zatem również stanowić jedną z obiektywnych okoliczności przyczyniających się do stwierdzenia praktyki stanowiącej nadużycie ze względu na to, że jego wniosek służy w rzeczywistości celom innym niż podjęcie studiów, pod warunkiem, że niespójności te mają charakter wystarczająco oczywisty i będą oceniane w świetle wszystkich szczególnych okoliczności danego przypadku. Niemniej TS podkreślił, że ponieważ okoliczności pozwalające na stwierdzenie nieuczciwego charakteru wniosku o przyjęcie w celu odbycia studiów są z konieczności właściwe dla każdego przypadku, nie można sporządzić wyczerpującego wykazu istotnych elementów w tym względzie. Trybunał orzekł, że dyrektywę 2016/801/UE, w szczególności z uwzględnieniem jej art. 3 pkt 3, należy interpretować w ten sposób, że nie stoi ona na przeszkodzie temu, aby państwo członkowskie, mimo że nie dokonało transpozycji art. 20 ust. 2 lit. f) dyrektywy 2016/801/UE, odrzuciło – w wyniku zastosowania zasady ogólnej prawa Unii zakazującej praktyk stanowiących nadużycie – wniosek o przyjęcie na swoje terytorium w celu odbycia studiów z tego powodu, że obywatel państwa trzeciego złożył ten wniosek, nie mając rzeczywistego zamiaru odbycia studiów na terytorium tego państwa członkowskiego. Środek odwoławczy Trybunał orzekł, że art. 34 ust. 5 dyrektywy 2016/801/UE w świetle art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C z 2016 r. Nr 202, s. 389) należy interpretować w ten sposób, iż nie stoi on na przeszkodzie temu, aby środek odwoławczy od wydanej przez właściwe organy decyzji o odrzuceniu wniosku o przyjęcie na terytorium państwa członkowskiego w celu odbywania studiów polegał wyłącznie na wniesieniu skargi o stwierdzenie nieważności. Jednakże z zastrzeżeniem, że sąd rozpoznający tę skargę nie jest uprawniony do zastąpienia w razie potrzeby oceny właściwych organów swoją oceną lub do wydania nowej decyzji, o ile warunki, na jakich można skorzystać z tej skargi i w jakich w danym wypadku zostanie wykonany wyrok wydany w jej wyniku, będą pozwalały na wydanie nowej decyzji w krótkim terminie, w zgodzie z oceną zawartą w wyroku stwierdzającym nieważność, tak aby zachowujący się z wystarczającą starannością obywatel państwa trzeciego mógł korzystać z pełnej skuteczności praw, które wywodzi on z dyrektywy 2016/801/UE. Komentarz Co do zasady na podstawie art. 20 ust. 2 lit. f) dyrektywy 2016/801/UE państwa członkowskie mogą odrzucić wniosek o wizę studencką, jeżeli istnieją dowody lub podstawy do stwierdzenia, że cel pobytu obywatela państwa trzeciego mógłby być inny niż ten, dla którego wnioskuje on o przyjęcie. Transponowanie tego przepisu nie jest obligatoryjne. Jednakże TS uznał, że nawet jeśli państwo członkowskie go nie transponuje, to uprawnienie do odmowy przyznania wizy studenckiej wynika z ogólnej zasady prawa Unii, zgodnie z którą zainteresowane podmioty nie mogą powoływać się na prawo UE w sposób noszący znamiona oszustwa lub nadużycia. Zasada ta, w przeciwieństwie do przepisów dyrektywy 2016/801/UE, nie wymaga transpozycji. Artykuł 20 ust. 2 lit. f) dyrektywy 2016/801/UE został transponowany w polskim prawie w art. 65 ust. 1 pkt 10 ustawy z 12.12.2013 r. o cudzoziemcach (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 769). Tym samym prezentowany wyrok należy stosować interpretując zawarte w nim określenie „dostępne organowi dowody lub obiektywne okoliczności wskazujące na to, że cel pobytu cudzoziemca mógłby być inny niż deklarowany”. Trybunał szczegółowo wyjaśnił, jak należy ocenić owe dowody i okoliczności pozwalające na stwierdzenie nieuczciwego charakteru wniosku o przyznanie wizy studenckiej. Jednakże nie można zakładać, że wniosek o przyjęcie w celu odbycia studiów ma ewentualnie – w świetle pewnych elementów – nieuczciwy charakter, lecz należy go oceniać odrębnie dla każdego przypadku, po przeprowadzeniu indywidualnej oceny całokształtu okoliczności właściwych dla każdego wniosku. Wyrok TS z 29.7.2024 r., Perle, C-14/23,
Trybunał stwierdził, że państwa członkowskie mają prawo odmówić wizy studenckiej, jeśli istnieją uzasadnione podejrzenia co do rzeczywistego celu pobytu wnioskodawcy. Interpretacja przepisów dyrektywy 2016/801/UE oraz zasady ogólnej prawa UE dotyczące nadużyć są kluczowe w kontekście decyzji dotyczących udzielenia wiz studenckich.