Komunikat GIS o szczepieniu nie wyznacza wymagalności obowiązku

Główny Inspektor Sanitarny nie został pozbawiony kompetencji do ogłaszania Programu Szczepień Ochronnych na dany rok, ale deficyty formy komunikatu GIS uniemożliwiają uznania go za podstawę nakazów szczepień ochronnych nałożonych na jednostkę. NSA uchylił postanowienie WIS i PIS, potwierdzając obowiązek szczepień na zasadach ustawowych. Skarga kasacyjna została uznana za zasadną, a spór dotyczył oceny zgodności postanowień względem prawa.

Tematyka: Główny Inspektor Sanitarny, Program Szczepień Ochronnych, szczepienia ochronne, NSA, skarga kasacyjna, obowiązek szczepień, deficyty formy, wymagalność obowiązku, niekonstytucyjność regulacji

Jakkolwiek Główny Inspektor Sanitarny nie został pozbawiony kompetencji do ogłaszania w formie
komunikatu, w dzienniku urzędowym ministra właściwego do spraw zdrowia, Programu Szczepień
Ochronnych na dany rok, ani też nie został ograniczony zakres treści, które mogą być zawarte w owym
komunikacie, to jednak z punktu widzenia istoty omawianej kwestii spornej za uzasadniony trzeba uznać
wniosek, że deficyty formy wskazanego komunikatu – który nie jest aktem prawa powszechnie
obowiązującego – sprzeciwiają się temu, aby mógł on stanowić podstawę rekonstrukcji zakresu nakazów
wynikających z obowiązku szczepień ochronnych nałożonego na jednostkę na mocy ustawy.
Stan faktyczny
NSA rozpoznał skargę kasacyjną od wyroku WSA w Białymstoku z 25.5.2023 r., II SA/Bk 190/23,
, w sprawie
ze skargi na postanowienie Podlaskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego (WIS) w przedmiocie
zarzutów w postępowaniu egzekucyjnym i uchylił zaskarżony wyrok, zaskarżone postanowienie oraz poprzedzające
je postanowienie Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Białymstoku (PIS). Wcześniej WSA skargę
oddalił.
W sprawie tej Skarżąca w związku z prowadzonym wobec niej postępowaniem egzekucyjnym obowiązku
o charakterze niepieniężnym na podstawie tytułu wykonawczego, w którym zobowiązano ją do poddania
małoletniego syna szczepieniem ochronnym, zgłosiła następujące zarzuty:
1. wygaśnięcie obowiązku przed wszczęciem postępowania.
2. określenie obowiązku niezgodnie z treścią obowiązku wynikającego z przepisu prawa, tj. art. 17 ust. 2 i 4 ustawy
z 5.12.2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 924;
dalej: ZapobChoróbU), poprzez pominięcie przez wierzyciela wykluczenia przeciwwskazań do szczepienia;
3. brak wymagalności obowiązku z powodu niewykluczenia przez lekarza przeciwwskazań do szczepienia mimo
stawienia się na badanie kwalifikacyjne.
PIS, rozpoznając zgłoszone przez Skarżącą zarzuty jako wierzyciel, oddalił je. Organ zaznaczył, że Skarżąca nie
wskazała żadnej formalno-prawnej przyczyny wygaśnięcia obowiązku szczepień ochronnych u dziecka przed
wszczęciem postępowania egzekucyjnego, ani też nie przedstawiła dowodów na wygaśnięcie tegoż obowiązku.
Według organu I instancji, nie można uznać, że nie było wymagalności obowiązku szczepień ochronnych z uwagi na
brak w dokumentacji medycznej zaświadczenia o przeprowadzonym badaniu kwalifikacyjnym dziecka, na podstawie
którego lekarz stwierdziłby, że obowiązek szczepień ochronnych u małoletniego jest wymagalny.
WIS po rozpoznaniu zażalenia Skarżącej orzekł o utrzymaniu w mocy stanowiska wierzyciela.
Z kolei WSA oddalając skargę Skarżącej potwierdził, że osoby przebywające na terytorium RP są obowiązane na
zasadach określonych w ustawie do poddawania się szczepieniom ochronnym. Obowiązek ten dotyczy wszystkich
osób, w tym małoletnich, pozostających pod władzą rodzicielską. Wykonanie obowiązkowego szczepienia
ochronnego jest zawsze poprzedzone lekarskim badaniem kwalifikacyjnym w celu wykluczenia przeciwwskazań do
wykonania obowiązkowego szczepienia ochronnego. Egzekwowanie obowiązku szczepień oznacza równoczesne
egzekwowanie nierozerwalnie związanego ze szczepieniem obowiązku poddania dziecka badaniu kwalifikacyjnemu.
Wykonanie tego obowiązku z mocy prawa zabezpieczone jest przymusem administracyjnym oraz
odpowiedzialnością regulowaną przepisami KW, co oznacza, że wynikający z przepisów obowiązek poddania
dziecka szczepieniu ochronnemu jest bezpośrednio wykonalny. Jego niedochowanie aktualizuje obowiązek
wszczęcia postępowania egzekucyjnego.
Wyrok został zaskarżony skargą kasacyjną.
Stanowisko NSA
NSA uznał, że skarga kasacyjna jest zasadna i zasługuje na uwzględnienie.
Spór prawny w rozpatrywanej sprawie dotyczył oceny prawidłowości stanowiska Sądu I instancji, który kontrolując
zgodność z prawem postanowienia WIS w przedmiocie zarzutów w postępowaniu egzekucyjnym stwierdził, że
postanowienie to nie jest niezgodne z prawem, co uzasadniało oddalenie skargi. Z uzasadnienia zaskarżonego
wyroku wynika, że zdaniem Sądu I instancji, organ odwoławczy bez naruszenia prawa stwierdził, że podnoszone

przez stronę zarzuty odnośnie do prowadzonego postępowania egzekucyjnego dotyczącego uchylania się od
obowiązku szczepień ochronnych dziecka nie są zasadne.
Skarga kasacyjna, której zarzuty wyznaczają, zgodnie z zasadą dyspozycyjności, granice kontroli zgodności
z prawem zaskarżonego wyroku uzasadnia twierdzenie, że rezultat tej kontroli powinien wyrazić się w krytycznej
ocenie tego wyroku, której konsekwencją powinno być jego uchylenie, jakkolwiek nie wszystkie spośród tych
zarzutów zostały oparte na usprawiedliwionych podstawach.
Z kopii dokumentacji medycznej z 5.8.2022 r wynika, iż dziecko dotychczas jest nieszczepione. Rodzice zgłosili się
z dzieckiem, twierdząc, że chcą rozpocząć szczepienia ale oświadczyli, że będą szczepić dziecko tylko wtedy, gdy
dostaną gwarancję, że po szczepieniu nie wystąpią żadne odczyny niepożądane. Ze względu na możliwość
wystąpienia poszczepiennych reakcji niepożądanych lekarz odstąpił od dalszego etapu kwalifikacji dziecka do
szczepienia, czyli badania przedmiotowego. Prywatne nagranie z przebiegu wizyty u lekarza w celu wykonania
lekarskiego badania kwalifikacyjnego przed zaszczepieniem syna zostało przeanalizowane przez organ i właściwie
ocenione. Z nagrania wynika bowiem, że lekarz zaproponował rodzicom małoletniego, jako pierwsze szczepienie
podanie preparatu Euvax B p/wirusowemu zapaleniu wątroby typu B i rozpoczął badanie kwalifikacyjne informując
rodziców o przeciwskazaniach, którzy stanowczo jednak wymagali gwarancji od lekarza, że szczepienie nie wywoła
działań niepożądanych.
Za uzasadniony Sąd uznał jedynie zarzut naruszenia art. 33 § 2 pkt 2 lit. c) ustawy z 17.6.1966 r. ustawy
o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2505; dalej: EgzAdmU) stawiany
w powiązaniu z zarzutem naruszenia § 5 rozporządzenia Ministra Zdrowia z 27.9.2023 r. w sprawie obowiązkowych
szczepień ochronnych (Dz.U. z 2023 r. poz. 2077; dalej: ObowSzczepOchrR23) oraz pozostający z nim
w funkcjonalnym związku w zakresie odnoszącym się do kwestii kalendarza szczepień zarzut naruszenia art. 5 ust. 1
pkt 1 lit. b) w zw. z art. 17 ust. 1 ZapobChoróbU.
Jakkolwiek teza strony skarżącej odnośnie do braku wymagalności obowiązku poddania dziecka szczepieniom
ochronnym jest lokowana na gruncie twierdzenia o braku zakwalifikowania dziecka do obowiązkowych szczepień
ochronnych oraz braku wydania zaświadczenia, o którym stanowi art. 17 ust. 4 ZapobChoróbU – co w świetle
powyżej przedstawionych argumentów nie zostało uznane za trafne, ani też przydatne dla podważenia zgodności
z prawem zaskarżonego wyroku – to jednak NSA stwierdził, że strona nie bez podstaw kwestionuje prawidłowość
stanowiska Sądu I instancji w zakresie odnoszącym się do wymagalności spornego obowiązku.
W tej mierze nie można pomijać znaczenia konsekwencji wynikających z konstytucyjnych deficytów regulacji zawartej
w § 5 ObowSzczepOchrR23 w zakresie, w jakim termin wymagalności obowiązkowych szczepień ochronnych, jak
i liczba dawek poszczególnych obowiązkowych szczepień ochronnych, określone są w Programie Szczepień
Ochronnych na dany rok, ogłaszanym przez Głównego Inspektora Sanitarnego (GIS) w formie komunikatu, a nie
przez ministra właściwego do spraw zdrowia, w drodze rozporządzenia, a co za tym idzie znaczenia konsekwencji
wynikających ze stanu prawnego ukształtowanego oceną o niekonstytucyjności wskazanej regulacji prawnej.
Deficyty formy komunikatu GIS powodują, że jego treść nie może kształtować, czy też współkształtować
i precyzować treści obowiązku określonego ustawą w zakresie w jakim termin wymagalności obowiązkowych
szczepień ochronnych, jak i liczba dawek poszczególnych obowiązkowych szczepień ochronnych zostały określone
w Programie Szczepień Ochronnych na dany rok, ogłoszonym przez GIS w formie tegoż komunikatu, co nie
pozostaje bez wpływu na ocenę odnośnie do braku wymagalności samego obowiązku szczepień ochronnych.
O wymagalności obowiązku administracyjnego decyduje bowiem cecha, która zezwala wierzycielowi domagać się od
zobowiązanego wykonania obowiązku i w razie odmowy wystąpić do organu egzekucyjnego o zastosowanie
przymusu egzekucyjnego, zaś stwierdzenie, że obowiązek nie jest wymagalny oznacza, że obowiązek istnieje i jego
egzekucja będzie dopuszczalna w przyszłości, ale nie może on być egzekwowany w danym momencie (zob. wyrok
NSA z 9.5.2023 r., III FSK 565/22,
).

Komentarz
Podstawą zarzutu w sprawie egzekucji administracyjnej jest m.in. określenie obowiązku niezgodnie z treścią
obowiązku wynikającego z przepisu prawa, jeżeli obowiązek wynika bezpośrednio z tego przepisu. Ten obowiązek
powinien wynikać z ustawy. Komunikat GIS nie może dookreślać tego obowiązku w jakimkolwiek zakresie bo nie jest
aktem prawa powszechnie obowiązującego.

Wyrok NSA z 20.8.2024 r., II GSK 2021/23,

NSA uznał skargę kasacyjną za zasadną, stwierdzając naruszenia przepisów dotyczących obowiązkowych szczepień ochronnych. Konieczne było uchylenie postanowienia organów niższej instancji oraz uwzględnienie skargi. Wskazano na niekonstytucyjność regulacji prawa, zgodnie z którą komunikat GIS nie może wpływać na wymagalność obowiązku szczepień ochronnych.