Zadośćuczynienie na rzecz osób bliskich poszkodowanego za krzywdę w postaci ciężkiego i trwałego uszczerbku na zdrowiu na podstawie art. 448 KC

Sąd Najwyższy uznał możliwość przyznania zadośćuczynienia za krzywdę osobom bliskim poszkodowanego doznającego ciężkiego i trwałego uszczerbku na zdrowiu. Sprawa dotyczyła zaniedbań lekarskich podczas porodu, które spowodowały poważne uszkodzenie mózgu noworodka. Rodzice dziecka oraz dziecko zostali zasądzeni rentę i zadośćuczynienie, a także rodzice otrzymali odszkodowanie za naruszenie więzi rodzinnych.

Tematyka: Sąd Najwyższy, zadośćuczynienie, krzywda, ciężki uszczerbek na zdrowiu, odpowiedzialność odszkodowawcza, więzi rodzinne, uchwała SN

Sąd może przyznać zadośćuczynienie za krzywdę osobom najbliższym poszkodowanego, który na skutek
czynu niedozwolonego doznał ciężkiego i trwałego uszczerbku na zdrowiu – uznał Sąd Najwyższy
podejmując trzy uchwały w składzie siedmiu sędziów przy jednym zdaniu odrębnym.
Od 4 miesiąca ciąży Anna B. poddawała się badaniom kontrolnym w Szpitalu w W. Ciąża przebiegała prawidłowo,
jednak drastyczne zaniedbania lekarzy w czasie porodu, w tym zaniechanie natychmiastowego przeprowadzenia
cesarskiego cięcia mimo jasnego obrazu KTG, że dziecko umiera, przesądziły o przypisaniu Szpitalowi w W.
odpowiedzialności odszkodowawczej za skutki tych zachowań. W chwili urodzenia stan dziecka był krańcowo ciężki.
Doznało ono poważnego uszkodzenia mózgu w następstwie czego doszło do znacznego upośledzenia rozwoju
umysłowego, dziecko nie kontroluje czynności fizjologicznych, wymaga stałej opieki, stan nie rokuje poprawy.
Rodzice dziecka wystąpili w swoim i jego imieniu o zadośćuczynienie, rentę i odszkodowanie. Sądy I i II instancji
uwzględniły roszczenia małoletniego dziecka i zasądziły na jego rzecz zadośćuczynienie w kwocie 1 mln 200 tys. zł,
odszkodowanie i rentę z tytułu zwiększonych potrzeb. Ponadto sądy obu instancji przyjęły, że rodzice małoletniego
mogą skutecznie, każdy na swoją rzecz, domagać się, na podstawie art. 23, 24 i 448 KC zasądzenia
zadośćuczynienia za naruszenie ich dobra osobistego w postaci więzi rodzinnych, które w tym wypadku nie zostały
co prawda zerwane ale, uwzględniając stan zdrowia małoletniej powódki, powodowie zostali pozbawieni realnej
możliwości kształtowania prawidłowych relacji rodzinnych z ich dzieckiem. Skala cierpień jakich w związku z tym
doznają, uzasadniała, zasądzenie na rzecz matki 300 tys. zł, zaś na rzecz ojca 200 tys. zł.
Szpital w W. wniósł skargę kasacyjną, zaskarżając wyrok w części zasądzającej na rzecz dziecka zadośćuczynienie
w zakresie kwoty 800 tys. zł i w części dotyczącej roszczenia rodziców o zadośćuczynienie za naruszenie ich dobra
osobistego w postaci więzi rodzinnej.
Rozpoznający skargę kasacyjną SN skierował do rozstrzygnięcia składowi 7 sędziów SN zagadnienie prawne: „Czy
roszczenie o zadośćuczynienie na podstawie art. 448 w związku z art. 24 § 1 KC przysługuje osobom bliskim
poszkodowanego także wtedy, gdy na skutek czynu niedozwolonego poszkodowany doznał poważnego
uszczerbku na zdrowiu?”.
Wnioski o podjęcie uchwały w sprawie podobnych zagadnień złożyli również: Rzecznik Finansowy oraz Komisja
Nadzoru Finansowego.
Ugruntowany w orzecznictwie jest pogląd, że śmierć osoby poszkodowanej czynem niedozwolonym może stanowić
naruszenie dobra osobistego członków rodziny zmarłego w postaci szczególnej więzi rodzinnej. To dobro osobiste
ujmowane jest nie tylko jako więź rodzinna, ale ponadto jako więź emocjonalna łącząca osoby bliskie z kręgu rodziny,
a także jako dobro osobiste wyrażające się prawem do życia w pełnej rodzinie, prawo do życia w związku
małżeńskim, a także jako szczególna więź rodziców z dziećmi (zob. postanowienie SN z 27.6.2014 r., III CZP 2/14,
OSNC Nr 12/2014, poz. 124). Od 3.8.2008 r. obowiązuje art. 446 § 4 KC, zgodnie z którym sąd może przyznać
najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną
krzywdę. Ustawodawca przez unormowanie ujęte tym przepisie dokonał zmiany w ogólnej regule wynikającej z art.
448 KC przez zawężenie do najbliższych członków rodziny kręgu osób uprawnionych do zadośćuczynienia w razie
śmierci poszkodowanego czynem niedozwolonym.
Zdaniem SN regulacja zawarta w art. 446 § 4 KC nasuwa pytanie o dopuszczalność roszczenia o zadośćuczynienie
na podstawie art. 448 w zw. z art. 24 KC, gdy poszkodowany czynem niedozwolonym żyje, doznał jednak
poważnego uszczerbku na zdrowiu. Obcujący z tak poszkodowanym jego bliscy doznają niewątpliwie cierpienia,
jednak powstaje zagadnienie, czy cierpienie to ma doznawać rekompensaty.
Opowiadający się za wykładnią szerszą, dopuszczającą przyznanie najbliższym, na podstawie z art. 448 w zw. z art.
24 KC, roszczenia o zadośćuczynienie w razie doznania przez poszkodowanego istotnego uszczerbku na zdrowiu
i to zarówno gdy czyn sprawczy miał miejsce przed, jak i po 3.8.2008 r., odwołują się do względów słusznościowych
i ochrony rodziny przewidzianej w przepisach rangi konstytucyjnej (zob. wyrok SN z 10.2.2017 r., V CSK 291/16,
; wyrok SN z 9.8.2016 r. II CSK 719/15,
).
Jednocześnie SN wskazał w pytaniu prawnym, że przeciwko takiej wykładni przemawia brzmienie art. 446 § 4 KC
a także i to, że co prawda życie członków rodziny poszkodowanego, który doznał poważnego uszczerbku na zdrowiu,
ulega pogorszeniu, to jednak ich więź z poszkodowanym zostaje zachowana. Członkowie rodziny poszkodowanego

nie tracą tym samym dobra osobistego jakim jest więź rodzinna, staje się ona jedynie więzią niewątpliwie innego
rodzaju, wyrażana jest w inny sposób. Jej odmienność polega na konieczności dostosowania oczekiwań do stanu
zdrowia poszkodowanego. Jednak to, że są to oczekiwania inne niż były w odniesieniu, jak w sprawie niniejszej, do
dziecka zdrowego, nie powinno podlegać rekompensacie. Stan zadowolenia z życia rodzinnego nie jest prawnie
gwarantowany. Zwrócić przy tym należy uwagę, że przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nakładają na
rodziców względem dziecka i dziecka względem rodziców, a także na małżonków względem siebie obowiązki
niesienia pomocy, wspierania się. Wyobrażenia i uczucia członków rodziny na temat optymalnej, czy wolnej od stresu
wizji więzi rodzinnych, swoich praw i obowiązków wynikających z tych obowiązków, sposobu sprawowania pieczy
nad dzieckiem, braku możliwości utrzymywania kontaktów z dzieckiem w ogóle nie zmieniają w sposób prawnie
doniosły ukształtowanej ustawowo więzi rodzinnoprawnej.
Podejmując uchwałę SN opowiedział się za szerszą wykładnią, dopuszczającą przyznanie najbliższym
roszczenia o zadośćuczynienie w razie doznania przez poszkodowanego istotnego uszczerbku na zdrowiu.
Uchwała SN(7) z 27.3.2018 r., III CZP 36/17, III CZP 60/17, III CZP 69/17

Sąd Najwyższy rozstrzygnął, że roszczenie o zadośćuczynienie na podstawie art. 448 w związku z art. 24 KC przysługuje także osobom bliskim poszkodowanego w przypadku ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Uchwała SN rozszerza możliwość przyznania zadośćuczynienia w takich sytuacjach, uwzględniając dobro osobiste i więzi rodzinne.