Przesłanki nabycia odprawy pośmiertnej przez członka rodziny

Pracodawca ubezpieczył pracownika na życie, co wpływa na możliwość uzyskania odprawy pośmiertnej przez członka rodziny. Sprawa dotyczyła sytuacji, gdzie odszkodowanie wypłacone z polisy ubezpieczeniowej nie obejmowało świadczenia z tytułu odprawy pośmiertnej. Sąd Najwyższy rozstrzygnął, że wypłata odszkodowania spełniła cel przewidziany dla odprawy pośmiertnej, zwalniając pracodawcę z tego obowiązku.

Tematyka: pracodawca, ubezpieczenie na życie, odprawa pośmiertna, Sąd Najwyższy, art. 93 § 7 KP

Przez zwrot „pracodawca ubezpieczył pracownika na życie” zawarty w art. 93 § 7 KP należy rozumieć
sytuację, w której pracodawca ubezpieczył pracownika, a ryzyko ubezpieczeniowe obejmuje zdarzenie
w postaci śmierci ubezpieczonego pracownika.
Artykuł 93§ 7 KP znajdzie zastosowanie również w sytuacji śmierci pracownika, którego pracodawca
ubezpieczył od następstw nieszczęśliwych wypadków, a zawarta umowa ubezpieczenia od następstw
nieszczęśliwych wypadków, o której mowa w art. 829 § 1 pkt 2 KC, obejmuje ryzyko śmierci ubezpieczonego
pracownika wskutek nieszczęśliwego wypadku.
Wyrok SN z 20.12.2017 r., III PK 10/17
Przewodniczący Sędzia SN Krzysztof Staryk, Sędziowie SN: Bogusław Cudowski (sprawozdawca), Andrzej
Wróbel. Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych 20.12.2017 r. sprawy z powództwa Adama K. reprezentowanego przez przedstawiciela
ustawowego – matkę Justynę K. przeciwko K. Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w W. o odprawę
pośmiertną na skutek skargi kasacyjnej powoda od wyroku SO w R. z 29.8.2016 r. […]; oddala skargę
kasacyjną i odstępuje od obciążania kosztami postępowania kasacyjnego strony powodowej.

Uzasadnienie
Powód pozwem z 22.6.2015 r. wniósł o zasądzenie kwoty 15 000 zł wraz z odsetkami ustawowymi od 21.5.2015 r.
W uzasadnieniu pozwu wyjaśnił, że jego zmarły ojciec był pracownikiem pozwanego. Decyzją Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych z 16.5.2013 r. została mu przyznana renta rodzinna, a więc spełnia przesłanki do uzyskania odprawy
pośmiertnej. Pracodawca zmarłego ojca wypłacił mu jedynie część odprawy pośmiertnej w kwocie 1099 zł, która
miała stanowić różnicę między należną odprawą a uzyskaną kwotą odszkodowania. Ubezpieczyciel odmówił wypłaty
świadczenia, ponieważ wykupiona przez pracodawcę polisa nie obejmuje świadczenia z tytułu odprawy pośmiertnej.
Pozwany, w odpowiedzi na pozew, wniósł o jego oddalenie. Wskazał, że powodowi należała się odprawa pośmiertna
w kwocie 16 099,20 zł, która została mu w całości wypłacona, to jest 15 000 zł wypłacił ubezpieczyciel, a pozostałą
część 1099,20 zł wypłacił pracodawca. Powołując się na art. 93 § 7 KP, wskazał, że wobec zawarcia z zakładem
ubezpieczeń umowy ubezpieczenia pracownika na życie został zwolniony z zapłaty odprawy pieniężnej.
Wyrokiem z 22.12.2015 r. SR w R. oddalił powództwo (pkt 1), odstępując od obciążenia powoda kosztami procesu
(pkt 2). Sąd uznał, że wypłacone powodowi odszkodowanie przez C. Towarzystwo Ubezpieczeń SA z siedzibą w W.
w kwocie 15 000 zł wyłącza prawo do odprawy pośmiertnej. Jako podstawę rozstrzygnięcia sąd wskazał art. 93 § 7
KP. Sąd ustalił, że pozwany pracodawca zawarł z Towarzystwem Ubezpieczeń umowę o świadczenie usługi
ubezpieczeniowej obejmującą m.in. świadczenie z tytułu śmierci ubezpieczonego pracownika wskutek
nieszczęśliwego wypadku. Składki na ubezpieczenie odprowadzał pracodawca. Celem zawarcia tej umowy była
wypłata przez ubezpieczyciela osobom uprawnionym w razie śmierci pracownika odszkodowania związanego ze
zdarzeniem losowym wskazanym w umowie, jednym z takich zdarzeń była śmierć pracownika. Sąd stwierdził, że nie
ma znaczenia nazwa samej umowy ubezpieczenia, lecz jej funkcja. Pracodawca zawarł tę umowę, aby uwolnić się
od odpowiedzialności za nieszczęśliwe następstwa wypadków pracowników. Sąd zwrócił uwagę na treść art. 829 KC,
w którym ustawodawca rozróżnia dwa rodzaje ubezpieczeń osobowych – ubezpieczenie na życie i ubezpieczenie
następstw nieszczęśliwych wypadków. Stwierdził, że przepis ten nie ma znaczenia dla interpretacji art. 93 § 7 KP,
ponieważ należy w tym przypadku posługiwać się wykładnią funkcjonalną.
Wyrok sądu I instancji zaskarżył powód w części, to jest w zakresie pkt 1. Zarzucono naruszenie prawa procesowego
art. 233 § 1 KPC, a także prawa materialnego art. 93 § 3 KP.
Wyrokiem z 29.8.2016 r. SO w R. oddalił apelację (pkt 1), nie obciążając powoda kosztami postępowania
apelacyjnego (pkt 2). Sąd II instancji ocenił, że sąd I instancji dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych i wydał
trafne, odpowiadające prawu rozstrzygnięcie, przedstawiając logiczną argumentację prawną. Zaakceptował w całości
zarówno ustalenia faktyczne, jak i rozważania prawne sądu I instancji. Sąd II instancji stwierdził, że sąd I instancji
dokonał analizy zebranego w sprawie materiału dowodowego i nie przekroczył zasady swobodnej oceny odwodów.
Rozpoznając zarzut naruszenia prawa materialnego, sąd II instancji za niezbędne uznał dokonanie analizy
ubezpieczeń osobowych, o których mowa w art. 829 KC. W ramach ubezpieczeń osobowych ubezpiecza się przede
wszystkim życie i zdrowie. Sąd II Instancji podzielił stanowisko pozwanego, że w ubezpieczeniu na życie wypadkiem
ubezpieczeniowym jest śmierć osoby ubezpieczonej, niezależnie od przyczyn zgonu bądź dożycie przez nią
określonego wieku, natomiast w ubezpieczeniu następstw nieszczęśliwych wypadków powstanie prawa do
świadczenia ubezpieczeniowego uzależnione jest od doznania przez osobą ubezpieczoną nieszczęśliwego wypadku
powodującego skutki określone w ubezpieczeniu, a takim skutkiem może być sama śmierć, ale również uszkodzenie

ciała bądź spowodowanie rozstroju zdrowia, w szczególności inwalidztwa. Sąd podkreślił, że śmierć ubezpieczonego
stwarza obowiązek wypłaty świadczenia w obu rodzajach ubezpieczenia, jednakże, w ubezpieczeniu na życie
przyczyna zgonu jest prawnie obojętna, w ubezpieczeniu następstw nieszczęśliwych wypadków musi zaś nią być
nieszczęśliwy wypadek. Sąd wskazał, że w tej sprawie śmierć ubezpieczonego nastąpiła w wyniku nieszczęśliwego
wypadku, w związku z czym jego śmierć stworzyła obowiązek wypłaty świadczenia objętego ubezpieczeniem
następstw nieszczęśliwych wypadków. Ubezpieczenie to spełniło zatem faktycznie cel ochronno-kompensacyjny
przewidziany dla ubezpieczeń na życie. Sąd II instancji podkreślił, że składki na to ubezpieczenie opłacał
pracodawca. Uwzględniając powyższe okoliczności, sąd II instancji stwierdził, że w tym wypadku należy stosować
wykładnię funkcjonalną art. 93 § 7 KP, podkreślając, że wydaje się, iż intencją prawodawcy było zwolnienie
pracodawcy z obowiązku zapłaty odprawy pośmiertnej w sytuacji zawarcia z ubezpieczycielem umowy ubezpieczenia
osobowego, jeżeli uprawnieni członkowie rodziny pracownika w razie jego śmierci otrzymają stosowane
odszkodowanie. Sąd II instancji zgodził się z argumentacją pozwanego, że przeciwne stanowisko byłoby niezasadne,
ponieważ osoby uprawnione otrzymałyby od pracodawcy zarówno odszkodowanie, jak i odprawę pośmiertną. Sąd
stwierdził, że ubezpieczenie następstw nieszczęśliwych wypadków, jakim objęty był zmarły pracownik, nie było
ubezpieczeniem na życie, o którym mowa w art. 829 KC, niemniej obejmowało ono wypłatę świadczenia z tytułu
śmierci ubezpieczonego pracownika. Uwzględniając cel ochronno-kompensacyjny umowy ubezpieczenia zawartej
przez pozwanego oraz zrealizowanie tego celu przez wypłatę odszkodowania w wysokości 15 000 zł, sąd podzielił
stanowisko sądu I instancji, że wypłacone powodowi odszkodowanie zwolniło pozwanego pracodawcę z wypłaty
odprawy pośmiertnej. Za niemające znaczenia dla rozstrzygnięcia sąd II instancji uznał zeznania matki powoda (jako
przedstawiciela ustawowego), w zakresie, w jakim wskazywała ona, że kwota wypłacona z polisy ubezpieczeniowej
została podzielona pomiędzy dzieci zmarłego oraz dokumenty, na jakie powód powołuje się w apelacji.
Wyrok sądu II instancji powód zaskarżył w części, to jest w zakresie punktu pierwszego. Zarzucono naruszenie
prawa materialnego, a mianowicie:
1) art. 93 § 7 KP przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że pozwany zwolnił się (częściowo)
z obowiązku wypłaty odprawy pośmiertnej przez to, że pozwany ubezpieczył pracownika od następstw
nieszczęśliwych wypadków, to jest uznanie, że ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków, które
posiadał pracownik w ramach polisy Nr 2004956, jest ubezpieczeniem na życie, o którym mowa w art. 93 § 7 KP;
2) art. 65 § 2 KC w zw. z art. 300 KP, w zw. z art. 93 § 3 KP przez ich niezastosowanie i nieuwzględnienie
okoliczności, że zamiarem stron nie było objęcie ochroną ubezpieczeniową wypłaty na rzecz uprawnionych odprawy
pośmiertnej;
3) art. 829 KC przez jego błędną wykładnię i niedokonanie rozróżnienia występujących w obrocie ubezpieczeń
osobowych na ubezpieczenia na życie i ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w części oddalającej apelację oraz zmianę wyroku sądu II
instancji przez uwzględnienie powództwa i zasądzenie na rzecz powoda od pozwanego kwoty 15 000 zł z odsetkami
od 21.5.2015 r. do dnia zapłaty, oraz zasądzenie kosztów postępowania.
Pozwany w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniósł o jej oddalenie w całości, a także o zasądzenie kosztów
postępowania kasacyjnego według norm prawem przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna powoda okazała się nie mieć uzasadnionych podstaw.
Przedmiotem sporu było prawo do odprawy pośmiertnej uregulowane w art. 93 KP. W sprawie nie było sporne, że
powodowi przysługuje prawo do tej odprawy w wysokości 16 099,20 zł. Kwotę 15 000 zł wypłaciło powodowi
towarzystwo ubezpieczeniowe z tytułu zawartej przez pozwanego umowy ubezpieczenia od następstw
nieszczęśliwych wypadków, a kwotę 1099,20 zł pozwany pracodawca.
Podstawą takiego rozstrzygnięcia problemu przez pracodawcę, które zostało zaakceptowane przez sądy obu
instancji, był przepis art. 93 § 7 KP. Stanowi on, że odprawa pośmiertna nie przysługuje uprawnionym członkom
rodziny, jeżeli pracodawca ubezpieczył pracownika na życie, a odszkodowanie wypłacone przez instytucję
ubezpieczeniową jest nie niższe niż odprawa pośmiertna. Jeżeli zaś odszkodowanie jest niższe od odprawy
pośmiertnej, pracodawca jest obowiązany wypłacić rodzinie kwotę stanowiącą różnicę między tymi świadczeniami.
Skarżący, zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego, podnosił występowanie potrzeby wykładni tego
przepisu, jak też występowanie istotnego zagadnienia prawnego, a jednocześnie twierdził, że skarga kasacyjna jest
oczywiście uzasadniona.
Zdaniem skarżącego wypłacenie odszkodowania z tytułu zawartej umowy ubezpieczenia nie zwalniało pracodawcy
od obowiązku wypłaty tej kwoty tytułem prawa do odprawy pośmiertnej. Podstawą tego twierdzenia było przyjęcie, że
umowa ubezpieczenia na życie oraz umowa ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków stanowią dwa
odrębne rodzaje umów, co wynika z art. 829 KC. W skardze kasacyjnej przedstawione zostały poglądy dotyczące

dziedziczenia prawa do odprawy pośmiertnej oraz możliwości jej zaliczenia na poczet innych świadczeń
odszkodowawczych. Problemy tego dotyczące nie mogą jednak być rozstrzygające w niniejszej sprawie. Chodzi
w niej bowiem o sytuację odwrotną, a mianowicie o to, czy innego rodzaju świadczenie ubezpieczeniowe może
zostać zaliczone, na podstawie art. 93 § 7 KP, na poczet odprawy pośmiertnej.
Charakter prawny odprawy pośmiertnej budzi od wielu już lat podstawowe kontrowersje w doktrynie, jak też
orzecznictwie. Można przyjąć, że odprawa pośmiertna nie jest świadczeniem ze stosunku pracy, choć jest z tym
stosunkiem związana (tak B. Wagner, [w:] L. Florek (red.), Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2011, s. 517).
Jednak i ten problem nie jest decydujący o rozstrzygnięciu podstawowego problemu występującego w sprawie.
Natomiast niewątpliwie duże znaczenie ma określenie funkcji odprawy pośmiertnej. Z całą pewnością można założyć,
iż chodzi o kompensatę krzywdy psychicznej polegającej na śmierci bliskiej osoby. Jednak pierwszoplanową rolę
należy przypisać zminimalizowaniu straty o charakterze materialnym spowodowanej śmiercią żywiciela rodziny.
W takim zaś przypadku podstawowa funkcja tego świadczenia miałaby charakter socjalny (tak E. Hofmańska,
Konsekwencje prawne śmierci pracownika, Warszawa 2006, s. 177).
W związku z powyższym należy stwierdzić, że ustawodawca przewidział w art. 93 § 7 KP przesłankę negatywną
nabycia prawa do odprawy pośmiertnej. Pracodawca może uwolnić się z tego obowiązku po spełnieniu warunków
określonych w tym przepisie.
Mając na uwadze powyższe uwagi, jak też okoliczności faktyczne niniejszej sprawy, konieczne staje się
zinterpretowanie pojęcia występującego w treści art. 93 § 7 KP – „pracodawca ubezpieczył pracownika na życie”.
Zdaniem skarżącego wykładnia ta powinna opierać się na językowym brzmieniu art. 829 § 1 KC. Zdaniem SN jest to
założenie błędne. Powód otrzymał bowiem odszkodowanie z tytułu śmierci pracownika. To, że śmierć
ubezpieczonego pracownika nastąpiła na skutek nieszczęśliwego wypadku, nie może przesądzać o tym, że nie było
to ubezpieczenie na życie w rozumieniu przepisu art. 93 § 7 KP. Należy także w tym miejscu zauważyć, że gdyby
śmierć pracownika pozwanego nie była następstwem nieszczęśliwego wypadku, to w żadnym razie nie byłby on
zwolniony z obowiązku wypłaty odprawy pośmiertnej. W rezultacie wypłata odszkodowania przez instytucję
ubezpieczeniową spełniło cel przewidziany dla odprawy pośmiertnej. Jednocześnie należy stwierdzić, że nie do
przyjęcia byłoby założenie, że nawet w przypadku dobrowolnego ubezpieczenia pracownika przez pracodawcę
z tytułu śmierci nie stanowiłoby to przesłanki zwalniającej od obowiązku wypłaty odprawy pośmiertnej.
Reasumując, należy stwierdzić, że przez zwrot „pracodawca ubezpieczył pracownika na życie” zawarty w art. 93 § 7
KP należy rozumieć sytuację, w której pracodawca ubezpieczył pracownika, a ryzyko ubezpieczeniowe obejmuje
zdarzenie w postaci śmierci ubezpieczonego pracownika, niezależnie od rodzaju zawartej umowy z towarzystwem
ubezpieczeniowym, np. od następstw nieszczęśliwych wypadków. W razie wypłacenia z tego tytułu odszkodowania
osobie uprawnionej do odprawy pośmiertnej znajduje zastosowanie art. 93 § 7 KP.
Jedynie na marginesie należy zauważyć, iż łączna kwota wypłaconych odszkodowań przez towarzystwo
ubezpieczeniowe przewyższało kwotę należnej powodowi odprawy pośmiertnej. Problem ten nie został jednak
oczywiście podniesiony w skardze kasacyjnej. Może się także zdarzyć, że odszkodowanie zostanie wypłacone innym
osobom niż uprawnionym do odprawy pośmiertnej (zob. A. Sobczyk, Ubezpieczenie pracownika na życie a odprawa
pośmiertna, MoPr Nr 11/2015, s. 582). Problemy te pozostały jednak poza zakresem rozpoznania skargi kasacyjnej.
Z tych względów, na podstawie art. 39814 KPC, orzeczono jak w sentencji wyroku.
Wyrok SN z 20.12.2017 r., III PK 10/17

Sąd Najwyższy potwierdził, że pracodawca zwolnił się z wypłaty odprawy pośmiertnej, ponieważ ubezpieczył pracownika na życie, a odszkodowanie było wystarczające. Decyzja ta opierała się na art. 93 § 7 KP. Problem prawny dotyczący odprawy pośmiertnej został rozwiązany zgodnie z ustawą i orzecznictwem.