Służebność przesyłu a nabycie przez przedsiębiorstwo państwowe własności urządzeń przesyłowych
Nabycie przez przedsiębiorstwo państwowe własności urządzeń przesyłowych posadowionych na nieruchomościach Skarbu Państwa nie spowodowało uzyskania służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu - stwierdził Sąd Najwyższy. Ustanowiono służebność przesyłu na rzecz firmy "Z." sp. z o.o. z obowiązkiem utrzymania linii energetycznych. Sąd II instancji zwrócił się do SN o rozstrzygnięcie zagadnień związanych z posiadaniem służebności gruntowej przez przedsiębiorstwo przesyłowe.
Tematyka: przedsiębiorstwo państwowe, służebność przesyłu, linie energetyczne, własność urządzeń przesyłowych, nabycie prawa, zasiedzenie służebności gruntowej
Nabycie przez przedsiębiorstwo państwowe własności urządzeń przesyłowych posadowionych na nieruchomościach Skarbu Państwa nie spowodowało uzyskania służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu - stwierdził Sąd Najwyższy. Ustanowiono służebność przesyłu na rzecz firmy "Z." sp. z o.o. z obowiązkiem utrzymania linii energetycznych. Sąd II instancji zwrócił się do SN o rozstrzygnięcie zagadnień związanych z posiadaniem służebności gruntowej przez przedsiębiorstwo przesyłowe.
Nabycie przez przedsiębiorstwo państwowe – na podstawie ustawy z 20.12.1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych (Dz.U. z 1991 r. Nr 2, poz. 6; dalej jako: ZmPPU) – własności urządzeń przesyłowych posadowionych na nieruchomościach należących do Skarbu Państwa nie spowodowało uzyskania przez to przedsiębiorstwo z mocy prawa służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu obciążającej te nieruchomości – stwierdził Sąd Najwyższy. W 2016 r. sąd ustanowił na rzecz „Z.” sp. z o.o. służebność przesyłu, polegającą na obowiązku znoszenia istnienia na należącej do niej nieruchomości urządzeń przesyłowych linii energetycznych, która została wybudowana w 1974 r. oraz prawie korzystania z nieruchomości w niezbędnym zakresie; jednocześnie zasądził od firmy energetycznej „P.” S.A. ponad 94 tys. zł tytułem jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności. Nieruchomość objęta wnioskiem, w chwili posadowienia na niej przez przedsiębiorstwo państwowe linii energetycznej, eksploatowanej obecnie przez wnioskodawcę, była przedmiotem własności państwowej. W okresie obowiązywania zasady jednolitej własności państwowej zarówno właścicielem, jak i posiadaczem samoistnym gruntu pozostającego w zarządzie przedsiębiorstwa państwowego, na którym posadowiono urządzenia elektroenergetyczne, jak i właścicielem oraz posiadaczem samoistnym tych urządzeń było Państwo. Sąd przyjął, że „P.” S.A. nie może wywodzić uprawnienia do korzystania z nieruchomości objętej wnioskiem w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu z decyzji wywłaszczeniowej, gdyż decyzja ta nie ingerowała w prawo własności nieruchomości należących do Państwa. Jednocześnie uznał za bezskuteczny zarzut zasiedzenia uznając, że uczestnik pozostawał w złej wierze, a nie upłynął jeszcze 30-letni termin zasiedzenia. Sąd II instancji zwrócił się do SN o rozstrzygnięcie zagadnień prawnych, które skład 3-osobowy przekazał rozstrzygnięcia składowi powiększonemu SN, a mianowicie: „1) Czy uzyskanie na własność przez przedsiębiorstwo państwowe urządzeń przesyłowych, posadowionych na nieruchomościach należących wówczas do Skarbu Państwa, na podstawie ZmPPU spowodowało uzyskanie przez to przedsiębiorstwo z mocy prawa – jako prawa związanego z własnością urządzeń – służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu obciążającego te nieruchomości?; w przypadku udzielenia odpowiedzi negatywnej na powyższe pytanie: 2) Czy przedsiębiorstwo przesyłowe jako posiadacz służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu, pozostawało w dobrej czy w złej wierze oraz w jakiej dacie rozpoczął się bieg terminu zasiedzenia tej służebności, na rzecz tego przedsiębiorstwa?”. W uzasadnieniu wskazano, że do czasu uchylenia zasady jednolitej własności państwowej nie było potrzeby, a nawet możliwości przyznania przedsiębiorstwu przesyłowemu odrębnego uprawnienia do korzystania w odpowiednim zakresie z gruntu znajdującego się w zarządzie przedsiębiorstwa państwowego, na którym zainstalowano urządzenia elektroenergetyczne. W tym okresie wyłączone było zatem zasiedzenie przez państwowe przedsiębiorstwo przesyłowe służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu (zob. postanowienie SN z 21.5.2015 r., IV CSK 514/14, ); w orzecznictwie dopuszczono możliwość zasiedzenie takiej służebności wtedy, gdy doszło do „rozejścia się” praw właścicielskich Skarbu Państwa do nieruchomości oraz posadowionych na niej urządzeń przesyłowych (zob. postanowienie SN z 16.12.2015 r., IV CSK 132/15, ). U podstaw tego zapatrywania legło założenie, że zasiedzenie służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu może wchodzić w rachubę wtedy, gdy podmiot, do którego przynależą urządzenia przesyłowe, nie dysponuje tytułem prawnym do korzystania w odpowiednim zakresie z nieruchomości obciążonej tymi urządzeniami; istnienie takiego tytułu wyklucza stwierdzenie zasiedzenia tego rodzaju służebności, a także jej ustanowienie. W orzecznictwie SN zwrócono uwagę, że zniesienie 1.2.1989 r. zasady jednolitej własności państwowej, nie spowodowało „uwłaszczenia” z tym dniem państwowych osób prawnych, co do składników mienia pozostających w ich zarządzie. Wyrażono pogląd, że przekształcenie przysługujących przedsiębiorstwom państwowym uprawnień do części mienia ogólnonarodowego pozostającego w ich zarządzie, w odniesieniu do gruntów – w prawo użytkowania wieczystego, a co do znajdujących się na tych gruntach budynków, innych urządzeń i lokali – w prawo własności, nastąpiło w 5.12.1990 r. na podstawie art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z 29.9.1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz.U. Nr 79, poz. 464), natomiast w odniesieniu do innych składników majątkowych – również w prawo własności dokonało się 7.1.1991 r. na podstawie art. 1 pkt 9 ZmPPU (zob. postanowienie SN z 12.5.2016 r., IV CSK 509/15, ). Przyjmowano, że jeżeli w skład przedsiębiorstwa państwowej osoby prawnej wchodziły urządzenia przesyłowe posadowione na nieruchomościach stanowiących własność Skarbu Państwa, przedsiębiorstwo będące taką osobą, mając w swym zarządzie te urządzenia dysponowało jednocześnie tytułem prawnym do korzystania z tych nieruchomości w zakresie niezbędnym od ich eksploatacji. W następstwie uwłaszczenia państwowych osób prawnych następowało ich majątkowe usamodzielnienie; proces ten prowadził zatem nie tylko do przekształcenia prawa zarządu urządzeń przesyłowych w prawo własności, ale również do przekształcenia owego tytułu prawnego we właściwe prawo podmiotowe, uprawniające do korzystania z nieruchomości będących własnością Skarbu Państwa, na których umiejscowione zostały urządzenia przesyłowe. Prawem powstającym w wyniku przekształcenia dotychczasowego tytułu do korzystania z nieruchomości państwowych w zakresie niezbędnym do eksploatacji posadowionych na nich urządzeń była – w ówczesnym stanie prawnym – służebność gruntowa o treści odpowiadającej służebności przesyłu. Przyjęto, że skoro możliwe było umowne nabycie albo zasiedzenie takiej służebności przed wejściem w życie przepisów art. 3051 i nast. KC, to mogła ona również powstać z mocy prawa jako rezultat uwłaszczenia państwowej osoby prawnej. W konsekwencji w postępowaniu o ustanowienie służebności przesyłu rozpatrzenie zarzutu zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu musi być poprzedzone oceną, czy podmiot, który podnosi taki zarzut, nie dysponuje już tytułem prawnym do korzystania w odpowiednim zakresie z nieruchomości, na której służebność miałaby zostać ustanowiona; powstanie takiego tytułu z mocy prawa z dniem nabycia przez przedsiębiorstwo państwowe własności urządzeń przesyłowych wyklucza zasiedzenie służebności i czyni bezzasadnym wniosek o jej ustanowienie (zob. postanowienie z 17.6.2016 r., IV CSK 531/15). Pogląd ten, pozostaje w sprzeczności ze stanowiskiem SN wyrażonym w licznych wcześniejszych orzeczeniach, wskazujących na możliwość powstania – w analogicznych sytuacjach – służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu w drodze zasiedzenia. Sąd Najwyższy podejmując uchwałę uznał, że nie ma wyraźnego przepisu, na mocy którego dochodziłoby do ustanowienia służebności gruntowej z mocy prawa; nadal podstawowym sposobem powstania służebności jest umowa albo orzeczenie sądowe. Wyjątkiem od tej zasady jest nabycie prawa, po spełnieniu określonych warunków, przez zasiedzenie. Jednocześnie SN odmówił podjęcia uchwały w pozostałym zakresie, bowiem drugie pytanie sądu II instancji w istocie stanowi wyraz oczekiwania na dokonanie przez SN oceny, czy w konkretnym stanie faktycznym spełnione zostały przesłanki nabycia w drodze zasiedzenia przez uczestnika postępowania służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu. Uchwała SN(7) z 5.6.2018 r., III CZP 50/17
Pogląd, że nabycie służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu przez przedsiębiorstwo państwowe z mocy prawa jest możliwe, stanowił sprzeczność z dotychczasowym stanowiskiem SN. Uchwała SN(7) z 5.6.2018 r., III CZP 50/17 odnosiła się do oczekiwania na ocenę spełnienia warunków nabycia służebności gruntowej w drodze zasiedzenia.