Umowa kredytu denominowana w walucie obcej

Trybunał orzekł, że przepisy dyrektywy 93/13 mają zastosowanie do umów kredytu denominowanego w walucie obcej bez elementu transgranicznego. Sporna umowa kredytu CHF zawierała warunki ustanawiające różnicę kursu wymiany i opcję jednostronnej zmiany odsetek na korzyść Banku. Konsument nie był w stanie ocenić ryzyka zmiany kursu ze względu na brak jasnych informacji. TS wskazał na konieczność określenia skutku prawnego w przypadku stwierdzenia nieważności umowy kredytu.

Tematyka: umowa kredytu, denominowany w walucie obcej, dyrektywa 93/13, różnica kursu wymiany, opcja jednostronnej zmiany, ochrona konsumenta, TS, interpretacja, nieuczciwe warunki umowne

Trybunał orzekł, że przepisy dyrektywy 93/13 mają zastosowanie do umów kredytu denominowanego w walucie obcej bez elementu transgranicznego. Sporna umowa kredytu CHF zawierała warunki ustanawiające różnicę kursu wymiany i opcję jednostronnej zmiany odsetek na korzyść Banku. Konsument nie był w stanie ocenić ryzyka zmiany kursu ze względu na brak jasnych informacji. TS wskazał na konieczność określenia skutku prawnego w przypadku stwierdzenia nieważności umowy kredytu.

Trybunał orzekł, że przepisy dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, iż są one stosowana
również do sytuacji, które nie zawierają elementu transgranicznego.
W 2008 r. Z. Sziber, jako dłużnik i M. Szeder, jako współdłużniczka, zawarli umowę kredytu (dalej jako: sporna
umowa) z ERSTE Bank Hungary Zrt. (dalej jako: Bank) w celu nabycia mieszkania. Ta umowa była wyrażona w CHF,
a uruchomiona i spłacana w HUF. Sporna umowa zawierała warunki ustanawiające, po pierwsze, różnicę pomiędzy
kursem wymiany mającym zastosowanie do uruchomienia kredytu i kursem wymiany mającym zastosowanie do jego
zwrotu, odpowiednio, kursem zakupu zastosowanym przez Bank i kursem sprzedaży stosowanym przez niego (dalej
jako: różnica kursu wymiany), oraz po drugie, opcję jednostronnej zmiany odsetek, opłat i kosztów na korzyść Banku,
która pozwalała mu na zwiększenie odsetek, opłat i kosztów (dalej jako: opcja jednostronnej zmiany). W pozwie Z.
Sziber wniósł tytułem głównym o stwierdzenie nieważności spornej umowy kredytu, ponieważ jej przedmiotem było
świadczenie niemożliwe, gdyż nie zawierała ona ani kwoty poszczególnych miesięcznych rat, ani kwoty odnośnego
pożyczonego kapitału i odsetek, a także gdyż nierealne było zapłacenie kwoty w walucie obcej na rachunek kredytu
w HUF. Ponadto sporna umowa nie określała kursu stosowanego do przeliczenia. Po trzecie, Bank nie spełnił
wymogu stosownej oceny kredytu pod względem wypłacalności kredytobiorcy z uwzględnieniem w szczególności
ryzyka zmiany kursu. Co więcej, konsument nie jest w stanie ocenić zakresu ryzyka zmiany, gdyż nie posiada on
jasnych i zrozumiałych informacji. Sąd wskazał, że Z. Sziber powinien dokonać konwalidacji swojego pozwu
w szczególności w świetle § 37 ustawy z 2014 r. o zasadach stosowanych do rozliczania rachunków przewidzianych
w ustawie XXXVIII z 2014 r. (dalej jako: ustawa DH2) poprzez określenie skutku prawnego, jaki zamierza uzyskać
w razie ewentualnego stwierdzenia nieważności spornej umowy oraz poprzez uzupełnienie rozliczenia rachunku,
w celu określenia kwot, jakie uznaje za zapłacone w wyniku ewentualnie nieuczciwych warunków innych niż
uwzględnione już w ramach tego rozliczenia rachunku, tzn. warunków, o których mowa w § 3 i 4 ustawy z 2014 r.
regulującej niektóre kwestie związane z orzeczeniem wydanym przez Sąd Najwyższy w celu ujednolicenia prawa
dotyczącego umów kredytu zawieranych przez instytucje finansowe z konsumentami (dalej jako: ustawa DH1).
Poprzez pytania prejudycjalne sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy art. 7 dyrektywy Rady
93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, należy interpretować w ten
sposób, że sprzeciwia się on uregulowaniu krajowemu, które przewiduje szczegółowe wymogi proceduralne dla
pozwu złożonego przez konsumenta, który zawarł umowę o kredyt denominowany w walucie obcej, zawierającą
warunek dotyczący różnicy w kursie wymiany lub klauzulę dotyczącą opcji jednostronnej zmiany?
Zgodnie z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 państwa członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe
warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla
konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu
z niej nieuczciwych warunków. Z orzecznictwa TS wynika, że w wyniku stwierdzenia nieuczciwego charakteru
postanowienia umowy wiążącej konsumenta z przedsiębiorcą, sądy krajowe są zobowiązane wyłącznie do
zaniechania stosowania nieuczciwego warunku umownego, tak aby nie wywierał on wiążących skutków wobec
konsumenta (wyrok Unicaja Banco i Caixabank, C 482/13, C 484/13, C 485/13 i C 487/13, pkt 28). Realizowany
przez unijnego prawodawcę w dyrektywie 93/13 cel polega na przywróceniu równowagi między stronami umowy, co
do zasady, przy jednoczesnym utrzymaniu w mocy umowy jako całości, a nie na wyeliminowaniu z obrotu wszystkich
umów zawierających nieuczciwe warunki (wyrok Pereničová i Perenič, C 453/10, pkt 31). Ponadto, z art. 7 ust. 1
dyrektywy 93/13 wynika, że państwa członkowskie powinny czuwać nad tym, aby sądy i organy administracyjne
dysponowały odpowiednimi i skutecznymi środkami w celu zapobiegania dalszemu stosowaniu nieuczciwych
warunków w umowach zawieranych przez przedsiębiorców z konsumentami. W tym zakresie TS przypomniał
o charakterze i znaczeniu interesu, jakim jest ochrona konsumentów, którzy znajdują się na słabszej pozycji
w stosunku do przedsiębiorców (wyrok Gutiérrez Naranjo i in., C 154/15, C 307/15 i C 308/15, pkt 56). Do państw
członkowskich należy określenie za pomocą prawa krajowego warunków, na jakich następuje stwierdzenie
nieuczciwego charakteru warunku znajdującego się w umowie i na jakich następują konkretne skutki tego
stwierdzenia. Jednak TS wyjaśnił, że takie stwierdzenie powinno umożliwić przywrócenie sytuacji prawnej
i faktycznej, w jakiej konsument znajdowałby się w przypadku braku takiego nieuczciwego warunku, uzasadniając
w szczególności prawo do zwrotu nienależnie nabytych, ze szkodą dla konsumenta, korzyści przez przedsiębiorcę
w oparciu o nieuczciwy warunek (wyrok Gutiérrez Naranjo i in., pkt 66).
Z orzecznictwa TS wynikają ramy, z uwzględnieniem wymogów art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13, w których
sąd krajowy powinien zapewnić ochronę praw, jakie konsumenci wywodzą z tej dyrektywy. Jednak w unijnym prawie
nie dokonano harmonizacji postępowań mających zastosowanie do oceny potencjalnie nieuczciwego charakteru
warunku umownego, a zatem reguły dotyczące tych postępowań należą do porządku krajowego państw



członkowskich, pod warunkiem, że nie będą one mniej korzystne niż te, które regulują sytuacje podobne podlegające
prawu krajowemu (zasada równoważności), oraz że będą one przewidywały skuteczną ochronę sądową, taką jak
przewidziana przez art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (dalej jako Karta).
Oceniając przestrzegania zasady równoważności TS stwierdził, że w niniejszej sprawie zastosowanie mają
szczególne zasady do grupy konsumentów, którzy zawarli z instytucją finansową w danym okresie umowę o kredyt
denominowaną w walucie obcej zawierającą warunki, o których mowa w § 3 lub 4 ustawy DH 1, przy czym pierwszy
z tych warunków należy uznać za nieuczciwy i nieważny według tych przepisów, podczas gdy domniemywa się
nieuczciwość drugiego. Na podstawie § 37 ustawy DH 2 konsument musi wystąpić w postępowaniu przed sądem
skierowanym przeciwko umowie zawierającej dwa warunki przewidziane w § 3 i 4 DH 1 z żądaniami, które mogą być
dopuszczone i rozpatrywane co do istoty, wyłącznie jeżeli, po pierwsze, kredytobiorca wnosi również o zastosowanie
określenia skutków prawnych nieważności, po drugie, nie żąda on przywrócenia sytuacji sprzed zawarcia danej
umowy, i po trzecie, kredytobiorca przedłożył rozliczenie rachunku zawierające kwoty wymagane w nieuczciwy
sposób. Zdaniem sądu odsyłającego te trzy warunki nie mają zastosowania do pozwu dotyczącego umów o kredyt
zawartych przez konsumentów, jeżeli nie zawierają warunku dotyczącego różnicy kursowej lub opcji jednostronnej
zmiany. Przepisy obowiązujące w tych przypadkach nie wymagają, aby powód wskazał skutki prawne, z jakimi, jak
się domaga, sąd krajowy miałby powiązać ewentualną nieważność części lub całej danej umowy kredytu, ani aby
wyliczył swoje żądania w formie rozliczenia rachunku, takiego jak wymagane przez sporne warunki. Ponieważ
zgodnie z prawem krajowym do konsumenta należy przestrzeganie szczególnych warunków w przypadku
postępowania objętego § 37 ustawy DH 2, to aby było ono dopuszczalne i aby konsument mógł uzyskać orzeczenie
co do istoty, sąd odsyłający wezwał konsumenta do uzupełnienia pozwu zgodnie z tym przepisem. Trybunał wskazał,
że dla stwierdzenia, czy te dwa postępowania regulują sytuacje podobne w rozumieniu wyroku Sales Sinués i Drame
Ba (C 381/14 i C 385/14, pkt 32), wyłącznie do sądu krajowego, który bezpośrednio zna mające zastosowanie
warunki proceduralne, należy ustalenie podobieństwa odnośnych pozwów pod kątem ich przedmiotu, podstawy i ich
istotnych elementów (wyrok Baczó i Vizsnyiczai, C 567/13, pkt 44).
Rzecznik generalny podniósł, że nałożenie dodatkowych wymogów proceduralnych na konsumenta wywodzącego
swoje uprawnienia z unijnego prawa samo w sobie nie oznacza, że te warunki proceduralne są dla niego mniej
korzystne (pkt 47 opinii). Należy oceniać sytuację z uwzględnieniem miejsca odnośnych przepisów proceduralnych
w obrębie całego danego postępowania, jego przebiegu i szczególnych cech tych przepisów przed sądami krajowymi
(wyrok Agrokonsulting 04, C 93/12, pkt 38). W tym zakresie z treści § 3 i 4 ustawy DH 1 wynika, że ustawodawca
węgierski zakwalifikował jako nieuczciwe dwa rodzaje warunków zawartych w większości umów denominowanych
w walucie obcej zawieranych pomiędzy konsumentem i przedsiębiorcą: jeden – dotyczący różnicy kursu wymiany
i drugi – zawierający opcję jednostronnej zmiany. Na podstawie wyjaśnień złożonych przez rząd węgierski w celu
obliczenia przy zastosowaniu oficjalnego kursu wymiany ustalonego przez węgierski bank narodowy dla
odpowiedniej waluty obcej nadwyżki płatności przez konsumenta w wyniku nieuczciwego charakteru tych warunków
instytucja finansowa sporządza rozliczenie rachunku, które może zostać w odpowiednim przypadku
zakwestionowane przez konsumenta. Z akt sprawy wynika, że ponieważ duża liczba umów kredytu denominowanych
w walucie obcej zawieranych z konsumentami na Węgrzech zawierała dwa warunki wymienione w poprzednim
punkcie, ustawodawca krajowy, przyjmując w szczególności ustawę DH 2, dążył do skrócenia i uproszczenia
postępowania toczącego się przed sądami krajowymi. W rzeczywistości w podobnych sprawach, które nie dotyczą
praw wynikających z unijnego prawa, stwierdzenie nieważności jednego lub kilku nieuczciwych warunków nie
wystarczyłoby samo w sobie do ostatecznego rozstrzygnięcia sporu, ponieważ konieczne byłoby drugie
postępowanie, jeżeli konsument chciałby, aby sąd krajowy określił konsekwencje prawne nieważności części lub
całej umowy i ustalił ewentualnie nienależnie zapłacone kwoty. Ponadto z § 38 ust. 6 ustawy DH 2 wynika, że
rozliczenie rachunku sporządzone przez instytucję finansową powinno być ostateczne w zakresie, w jakim
konsument go nie kwestionuje. Zgodnie z wyjaśnieniami przedstawionymi przez rząd węgierski to nie do konsumenta
należy obliczenie nadwyżki płatności, z wyjątkiem przypadku, gdy powołuje się on na nieważność potencjalnie
nieuczciwych warunków innych niż dwa warunki przewidziane w tej ustawie. W tym ostatnim przypadku do
konsumenta należałoby określenie kwoty, którą uważa za niesłusznie zapłaconą w wyniku zastosowania tych innych
warunków. W ocenie TS taki wymóg, który zdaniem węgierskiego rządu miałby być jedynie szczególnym wyrazem
ogólnej zasady znajdującej zastosowanie w cywilnym prawie procesowym, zgodnie z którym roszczenie powinno być
precyzyjne i wyliczone, nie wydaje się mniej korzystny niż zasady mające zastosowanie do podobnych pozwów
opartych na prawie krajowym. Przy czym TS zaznaczył, że ocena należy do sądu odsyłającego. W tych
okolicznościach TS uznał, że wymogi proceduralne sporne w postępowaniu głównym z uwagi na ich miejsce
w systemie ustanowionym przez ustawodawcę węgierskiego, mające na celu rozstrzygnięcie w rozsądnym terminie
bardzo dużej liczby sporów dotyczących umów o kredyt denominowany w walucie obcej i zawierających nieuczciwe
warunki, nie mogą zostać, co do zasady, zakwalifikowane jako mniej korzystne niż warunki dotyczące podobnych
pozwów, które nie dotyczą praw wynikających z unijnego prawa. W związku z tym TS wskazał, że z zastrzeżeniem
weryfikacji przez sąd odsyłający, takie wymogi nie mogą zostać uznane za sprzeczne z zasadą równoważności.
Odnosząc się do zasady skutecznej ochrony sądowej TS stwierdził, że obowiązek ustanowienia przez państwa
członkowskie warunków proceduralnych pozwalających na zapewnienie przestrzegania praw, jakie jednostki



wywodzą z dyrektywy 93/13 przeciwko stosowaniu nieuczciwych warunków, oznacza wymóg skutecznej ochrony
sądowej uregulowany w art. 47 Karty. Ochrona ta powinna obowiązywać zarówno w odniesieniu do wyznaczenia
sądów właściwych w przedmiocie rozpoznawania powództw wnoszonych na podstawie unijnego prawa, jak i wobec
określenia zasad proceduralnych dotyczących takich powództw (wyrok Sánchez Morcillo i Abril García, C 169/14, pkt
35). Trybunał przyznał, że ochrona konsumenta nie jest bezwarunkowa (wyrok Banco Primus, C 421/14, pkt 47).
Dyrektywa 93/13 w ramach sporów między przedsiębiorcą a konsumentem wymaga od niezależnego sądu
krajowego, rozstrzygającego takie spory, aktywnej postawy. Jednak poszanowanie zasady skutecznej ochrony
sądowej nie sprzeciwia się, co do zasady temu, aby sąd rozpoznający sprawę wezwał konsumenta do
przedstawienia określonych dowodów na poparcie jego roszczeń (wyrok Bank Hungary, C 32/14, pkt 62). Trybunał
przyznał, że sporne przepisy proceduralne wymagają dodatkowego wysiłku od konsumenta, jednak mają one na celu
odciążenie systemu sądowego (z powodu znacznej liczby podobnych sporów) i stanowią odpowiedź na wyjątkową
sytuację, a także realizują interes ogólny polegający na zapewnieniu prawidłowego administrowania wymiarem
sprawiedliwości. W niniejszym przypadku z uwagi na ten cel nie wydaje się – zdaniem TS – co powinien jednak
zweryfikować sąd odsyłający, aby przepisy, które nakazują konsumentowi przedstawienie określonego liczbowo
roszczenia składającego się przynajmniej częściowo z już ustalonego przez odnośną instytucję finansową rozliczenia
rachunku i określenia skutku prawnego, jakiego zastosowania domaga się od sądu krajowego w przypadku, gdy
sporna umowa kredytu lub niektóre jej warunki okażą się nieważne, były tak złożone i wiązały się z tak ciężkimi
wymogami, że wywierałyby w sposób nieproporcjonalny wpływ na prawo konsumenta do skutecznej ochrony
sądowej.
Bank i węgierski rząd oświadczyli, że konsument jest w stanie w trakcie szczególnego postępowania przewidzianego
w § 37 ustawy DH 2 nie tylko zażądać zwrotu nienależnie zapłaconych kwot w wyniku zastosowania przez instytucję
finansową dwóch określonych warunków przewidzianych w § 3 i 4 ustawy DH 1, ale również uzyskać naprawienie
skutków wynikających z zastosowania wobec niego pozostałych ewentualnie nieuczciwych warunków. Trybunał
stwierdził, że jeżeli tak jest, lub jeżeli istnieje inna skuteczna droga postępowania dostępna dla konsumenta, która
pozwala mu na dochodzenie zwrotu nienależnie zapłaconych kwot z tytułu innych warunków, co powinno zostać
zweryfikowane przez sąd odsyłający, to zamierzona przez dyrektywę 93/13 skuteczność ochrony nie sprzeciwia się
spornym przepisom proceduralnym.
Trybunał orzekł, że art. 7 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, iż nie sprzeciwia się on, co do zasady,
uregulowaniu krajowemu, które przewiduje szczególne wymogi proceduralne, takie jak omawiane w postępowaniu
głównym, dla pozwów wnoszonych przez konsumentów, którzy zawarli umowy kredytu denominowane w walucie
obcej zawierające warunek dotyczący różnicy kursu wymiany lub warunek zawierający opcję jednostronnej zmiany,
o ile stwierdzenie nieuczciwego charakteru warunków zawartych w takiej umowie zezwala na przywrócenie sytuacji
prawnej i faktycznej, w jakiej konsument znajdowałby się w przypadku braku takich nieuczciwych warunków.
Poprzez kolejne pytanie prejudycjalne sąd odsyłający zmierzał do ustalenia, czy dyrektywę 93/13 należy
interpretować w ten sposób, że ma ona zastosowanie również do sytuacji, które nie zawierają elementu
transgranicznego?
Zgodnie z orzecznictwem TS przepisy TFUE odnoszące się do podstawowych swobód nie mają zastosowania
w sytuacjach, w których wszystkie elementy ograniczają się do terytorium jednego państwa członkowskiego (wyrok
Ullens de Schooten, C 268/15, pkt 47). Jednak rzecznik generalny podniósł, że sprawa w postępowaniu głównym nie
dotyczy postanowień TFUE regulujących swobody, lecz unijnych przepisów, które harmonizują w państwach
członkowskich szczególną dziedzinę prawa UE (pkt 70 opinii). W konsekwencji TS stwierdził, że zasady znajdujące
się w tym prawie mają zastosowanie niezależnie od czysto krajowego charakteru sytuacji rozpatrywanej
w postępowaniu głównym.
Trybunał orzekł, że przepisy dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, iż są one stosowana
również do sytuacji, które nie zawierają elementu transgranicznego.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 31.5.2018 r., Sziber, C-483/16







Trybunał potwierdził, że dyrektywa 93/13 dotyczy sytuacji krajowych bez elementu transgranicznego. Zasady dotyczące nieuczciwych warunków umownych mają zastosowanie niezależnie od charakteru sytuacji. Autor publikacji jest ekspertem prawa gospodarczego.