Sądowa modyfikacja umowy na podstawie art. 357 [1] KC ma na celu przywrócenie równowagi kontraktowej

Wzrost cen asfaltu w latach 2009‒2012 wywołał spór dotyczący zmiany wynagrodzenia w umowie budowlanej. Sądowa modyfikacja umowy na podstawie art. 3571 KC podjęta w wyniku sporu ma na celu przywrócenie równowagi kontraktowej między stronami. Sprawa ta stanowi istotne precedensowe rozstrzygnięcie w interpretacji prawa dotyczącego nadzwyczajnych zmian okoliczności w umowach kontraktowych.

Tematyka: umowa budowlana, art. 3571 KC, Sąd Apelacyjny, zmiana wynagrodzenia, równowaga kontraktowa, gwałtowny wzrost cen, precedensowe orzeczenie

Wzrost cen asfaltu w latach 2009‒2012 wywołał spór dotyczący zmiany wynagrodzenia w umowie budowlanej. Sądowa modyfikacja umowy na podstawie art. 3571 KC podjęta w wyniku sporu ma na celu przywrócenie równowagi kontraktowej między stronami. Sprawa ta stanowi istotne precedensowe rozstrzygnięcie w interpretacji prawa dotyczącego nadzwyczajnych zmian okoliczności w umowach kontraktowych.

Wzrost cen asfaltu w latach 2009‒2012 stanowił nieprzewidywalną i nadzwyczajną zmianę stosunków
w rozumieniu art. 3571 KC, jednak przepis ten nie może być wykorzystany jako narzędzie służące do
odzyskania przez wykonawcę tej części wynagrodzenia, która jego zdaniem miała stanowić zysk – wynika
z wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 6.11.2017 r. (VI ACa 1462/13, niepubl.).
Stan faktyczny
Pozwem złożonym 1.8.2012 r. powód (spółka budowlana będąca wykonawcą) domagał się podwyższenia należnego
mu wynagrodzenia z tytułu wykonania umowy na budowę obwodnicy w ciągu drogi krajowej i zasądzenia od
pozwanego (Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad) na jego rzecz kwoty, o którą
miało zostać podwyższone wynagrodzenie. W uzasadnieniu swojego żądania powód wyjaśnił, że dochodzone
roszczenie wywodzi z nieprzewidywalnego, gwałtownego wzrostu cen asfaltu zużytego w celu realizacji łączącej
strony umowy, w wyniku którego poniósł stratę, wskazując jako podstawę prawną art. 357 1 KC.




Z uzasadnienia Sądu Okręgowego
Sąd Okręgowy oddalił powództwo wskazując, że po stronie powoda na dzień zamknięcia rozprawy brak było
niewykonanego lub częściowo niewykonanego zobowiązania, co do którego można oznaczyć sposób wysokości
świadczenia. Ponadto według Sądu Okręgowego powód miał możliwość przewidzenia wzrostu cen asfaltu na
poziomie jaki wystąpił w okresie od stycznia 2009 r. do marca 2012 r. Dodatkowo strony dokonywały zmiany umowy
kolejnymi aneksami, nie regulując wysokości wynagrodzenia w zakresie związanym ze wzrostem cen materiałów.
Zdaniem Sądu Okręgowego istotny był fakt, że powód wyraził zgodę na wyłączenie mocy obowiązującej subklauzuli
13.8. Warunków Kontraktu, przewidującej korektę kwot płatnych wykonawcy w przypadku wzrostów lub spadków
kosztu, m. in. kosztów materiałów. W uzasadnieniu Sąd Okręgowy podkreślił również, że umówione wynagrodzenie
zawiera nie tylko zwrot poniesionych nakładów, ale też zysk powoda. W związku z tym, w takim przypadku następuje
skonsumowanie praktycznie całości wzrostu kosztów przez tę część wynagrodzenia, która stanowić miała
zysk. W rezultacie, strata rzeczywiście poniesiona przez powoda – o ile w ogóle zaistniała – nie stanowiła straty
rażącej. Powód wniósł apelację, opierając ją na zarzutach naruszenia prawa materialnego i procesowego. Po
rozpoznaniu apelacji, Sąd Apelacyjny zmienił wyrok oddalający, uwzględniając powództwo co do kwoty
w przybliżeniu stanowiącej 27% kwoty dochodzonej pozwem.




Z uzasadnienia Sądu Apelacyjnego
Sąd Apelacyjny podkreślił, że strony ustaliły wynagrodzenie kosztorysowe, dlatego podstawą roszczenia powinien
być art. 3571 KC oraz wskazał, że fakt zawarcia umowy w reżimie prawa zamówień publicznych, w szczególności
zakaz wynikający z art. 144 ustawy prawo zamówień publicznych nie wyklucza możliwości zastosowania tego
przepisu i modyfikacji umowy przez sąd na jego podstawie. W dalszej części uzasadnienia nie podzielił on
stanowiska Sądu Okręgowego o braku niewykonanego (choćby w części) zobowiązania powoda oraz zwrócił uwagę,
że powód powoływał się na przesłankę zagrożenia rażącą stratą, a nie na przesłankę nadmiernych trudności
w spełnieniu własnego świadczenia.
Ponadto Sąd Apelacyjny doszedł do wniosku, że porównanie treści subklauzuli 13.8 Warunków Kontraktu FIDIC
z brzmieniem 3571 KC prowadzi do wniosku, że uregulowane przez nie sytuacje są odmienne. Subklauzula 13.8
dotyczy zasad bieżącego korygowania (in plus lub in minus) przez zamawiającego kwot wynagrodzenia wypłacanego
wykonawcy, a art. 3571 KC daje stronie umowy uprawnienie do zwrócenia się do sądu z żądaniem ukształtowania
stosunku prawnego. Równocześnie zastosowanie art. 357 1 KC wymaga udowodnienia w toku procesu szeregu
przesłanek, w tym wystąpienia nadzwyczajnej zmiany okoliczności, zaistnienia nadmiernych trudności w wykonaniu
umowy albo zagrożenia rażącą stratą, a także rozważenia przez sąd w każdym przypadku interesów obu stron oraz
zasad współżycia społecznego. Dlatego Sąd Apelacyjny przyjął, że sama eliminacja subklauzuli 13.8 Warunków




Kontraktu FIDIC, bez dodatkowych ustaleń stron umowy, nie może być interpretowana, jako wyłączająca
możliwość sądowej zmiany wynagrodzenia w okolicznościach wskazanych w art. 3571 KC.




Sąd Apelacyjny uzupełnił postępowania dowodowe i ustalił, że powód nie miał podstaw do przewidywania wzrostu
cen asfaltów w latach 2009‒2012 oraz jego ekonomicznych konsekwencji w postaci wzrostu kosztów wykonania
umowy, w skali przedstawionej w opinii biegłego. Jednocześnie przy rozliczaniu straty poniesionej przez powoda Sąd
zastosował metodę zaproponowaną przez biegłego, która zakładała, że powód konstruując swoją ofertę miał
wystarczające podstawy, aby w większym stopniu przewidywać wahania cen asfaltu, co wynikało ze spodziewanego
i przewidywalnego wzrostu popytu na ten materiał na rynku krajowym. Dodatkowo Sąd stwierdził, że stanowisko
pozwanego, jakoby przewidziana w tym przepisie „rażąca strata” miała być oceniana przez pryzmat wartości całego
kontraktu, jest bezpodstawne. Sąd Apelacyjny uznał zatem, opierając się na opinii biegłego, że nadzwyczajna zmiana
cen asfaltu na rynku polskim, będąca konsekwencją nadzwyczajnych zmian cen ropy naftowej na rynkach
światowych oraz zmian kursu złotego w stosunku do walut obcych, wpłynęła w istotny sposób na rozliczenie umowy,
a powód poniósł rażącą stratę, choć jej wyliczenie kształtuje się odmiennie, niż kalkulacja określona w pozwie.
W związku z tym Sąd Apelacyjny uwzględnił powództwo co do zasady, choć nie co do wysokości. Sąd zmodyfikował
umówione wynagrodzenie o różnicę między sumą określoną przez biegłego, a zyskiem zakładanym przez powoda.
Sąd podkreślił przy tym, że powód skonstruował ofertę przy założeniu, że osiągnie również zysk (marżę) z realizacji
umowy. Jednak zwiększenie kosztów zakupu asfaltu pochłonęło nie tylko zakładany zysk lecz także spowodowało,
że powód był zmuszony częściowo finansować wykonanie umowy z własnych środków. Zdaniem Sądu wyłącznie
kwota dołożona przez powoda do realizacji umowy stanowi jego rażącą stratę i tylko w tym zakresie doszło do
naruszenia równowagi kontraktowej między stronami. W szczególności Sąd Apelacyjny, mając na uwadze interesy
obu stron, rozważane w świetle zasad współżycia społecznego, nie dopatrzył się podstaw do tego, by nałożyć na
pozwanego obowiązek zrekompensowania powodowi także planowanego zysku. Sąd podkreślił, że zysk jest
nadzwyczajnym rezultatem umowy, który nie zawsze jest osiągalny dla realizującego ją przedsiębiorcy,
a w rozpatrywanej sprawie obie strony odczuły skutki nadzwyczajnej zmiany cen asfaltu.




Komentarz
Wyrok Sądu Apelacyjnego stanowi jedno z pierwszych prawomocnych orzeczeń dopuszczających zmianę
wynagrodzenia wykonawcy robót budowlanych w związku z gwałtowną zmianą cen materiałów budowlanych.
W jego uzasadnieniu, Sąd Apelacyjny, trafnie przesądził kilka kwestii, które dotychczas budziły wątpliwości
w orzecznictwie. Jako przykład należy wskazać, dokonane przez Sąd rozróżnienie zakresu regulacji przewidzianej
przez subklauzulę 13.8 Warunków Kontraktowych FIDIC od ustawowej klauzuli rebus sic stantibus i uznanie, że
sama eliminacja postanowień umownych nie wpływa na uprawienia wynikające z ustawy. Pozytywnie należy, również
ocenić stanowisko Sądu, w którym stwierdził, że nie ma podstaw, aby przewidziana w art. 3571 KC „rażąca strata”
miała być oceniana przez pryzmat wartości całej umowy.
Niemniej jednak, niektóre tezy przyjęte przez Sąd Apelacyjny można uznać za dyskusyjne. W szczególności należy
rozważyć, czy Sąd prawidłowo odniósł się w swoim orzeczeniu do kwestii planowanego zysku oraz czy w niektórych
przypadkach przywrócenie równowagi kontraktowej nie wymaga również przynajmniej częściowej rekompensaty
utraconego zysku.




Wyrok SA w Warszawie z 6.11.2017 r., VI ACa 1462/13







Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 6.11.2017 r. (VI ACa 1462/13) otwiera drogę do modyfikacji umów w przypadku nadzwyczajnych zmian okoliczności, takich jak gwałtowny wzrost cen materiałów budowlanych. Mimo to, istnieją kontrowersje dotyczące interpretacji pojęcia 'rażącej straty' oraz konieczności rekompensaty utraconego zysku w przypadku zmiany wynagrodzenia.