Termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku

Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w określonym terminie ma kluczowe znaczenie dla jego skuteczności. Sąd Najwyższy rozstrzygał sprawę dotyczącą nabycia spadku przez trójkę prawnuków zmarłej, którzy odrzucili spadek po matce. Istotne jest, aby oświadczenie było złożone przez osobę będącą spadkobiercą na podstawie konkretnego tytułu.

Tematyka: oświadczenie, odrzucenie spadku, termin, Sąd Najwyższy, nabycie spadku, testament, spadkobierca, skuteczność, art. 1015 § 1 KC, uchwała SN

Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez osobę, w stosunku do której nie rozpoczął jeszcze biegu
termin określony w art. 1015 § 1 KC, jest bezskuteczne – uznał Sąd Najwyższy.
Miasto B. wystąpiło do sądu o stwierdzenie nabycia spadku po A.Z., która była jego dłużniczką. Zarówno dzieci, jak
i wnuki spadkodawczyni, odrzuciły spadek, dlatego sąd stwierdził jego nabycie przez trójkę prawnuków zmarłej.
Ponieważ jedna z córek spadkodawczyni nie wiedziała, że matka zostawiła testament odrzuciła spadek na podstawie
ustawy. Sąd uznał jednak, że nie ma to znaczenia i brak wiedzy o istnieniu testamentu nie stoi na przeszkodzie
uznaniu ważności jej oświadczenia. Miasto B. wniosło apelację dowodząc, że aby skutecznie odrzucić spadek trzeba,
w chwili składania takiego oświadczenia być spadkobiercą na podstawie określonego tytułu.
Sąd II instancji skierował do SN pytanie prawne, wnosząc o rozstrzygnięcie: „Czy skutecznym jest złożenie
oświadczenia o odrzuceniu spadku przez osobę, w stosunku do której nie rozpoczął jeszcze biegu termin
określony w art. 1015 § 1 KC? „.
W uzasadnieniu pytania prawnego wskazano, że oświadczenie co do przyjęcia lub odrzucenia spadku jest
jednostronną czynnością prawną. Składa się je przed sądem lub przed notariuszem, ustnie lub na piśmie z podpisem
urzędowo poświadczonym. Oświadczenie to ma nieodwołalny charakter. Można je złożyć każdorazowo w odniesieniu
do różnych podstaw powołania do spadku, przy czym początek biegu terminów jest liczony oddzielnie co do każdego
spadkobiercy, jak i każdego indywidualnego tytułu jego powołania (zob. uchwała SN z 19.10.2017 r., III CZP 48/17,
).
Rozstrzygnięcia wymaga jednak, czy w przypadku powołania do spadku tego samego spadko-biercy z ustawy,
następnie z testamentu i ponownie z ustawy, kolejne powołanie z ustawy należy traktować jako „indywidualny tytuł
powołania” i w zakresie możliwości składania oświadczeń w przedmiocie przyjęcia lub odrzucenia spadku stosować
rygor, o którym mowa w art. 1015 § 1 KC. Zgodnie z tą regulacją, oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku
może być złożone w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.
Można przyjąć, że w przypadku dziedziczenia ustawowego „indywidualny tytuł powołania” jest zawsze ten sam,
zwłaszcza w sytuacji, gdy spadkodawca pozostawił ważne i skuteczne testamenty, a spadkobiercy testamentowi
spadek odrzucili.
Sąd II instancji wskazał również, że skuteczne odrzucenie spadku przypadającego z określonego tytułu powołania
jest dopuszczalne tylko w sytuacji, gdy istnieje powołanie do spadku z tego tytułu. W ocenie sądu, wykładnia
językowa art. 1015 § 1 w zw. z art. 926 § 1 KC prowadzi do wniosku, że konkretny tytuł powołania musi istnieć, aby
można było skutecznie odrzucić spadek przypadający z tego tytułu.
Sąd Najwyższy wyjaśnił, że nie ma możliwości skutecznego złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku, jeśli
6-miesięczny termin do złożenia takiego oświadczenia nie rozpoczął jeszcze biegu. Spadkobierca, aby złożyć
je skutecznie, musi dowiedzieć się o tytule swego powołania. W orzecznictwie wyrażono już pogląd, że
istnieje konieczność złożenia przez spadkobiercę osobnego oświadczenia o odrzuceniu spadku na
podstawie każdej z podstaw z której wynika jego powołanie (zob. uchwała SN z 15.1.1991 r., III CZP 75/90,
OSNC Nr 5–6/1991, poz. 68,
). W ocenie SN większe zagrożenie niesie za sobą przyjęcie, że skuteczne
jest oświadczenie złożone blankietowo, na przyszłość, pod warunkiem, że określona w oświadczeniu
podstawa dziedziczenia uaktualni się lub nie. Jednocześnie SN wskazał, że ryzyko skutków niezłożenia
takiego oświadczenia, może w określonych sytuacjach zostać zniwelowane poprzez instytucję uchylenia się
od skutków prawnych oświadczenia złożonego pod wpływem błędu.
Uchwała SN z 19.10.2018 r., III CZP 36/18

Sąd Najwyższy jednoznacznie potwierdził, że złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przed rozpoczęciem biegu terminu wskazanego w art. 1015 § 1 KC jest bezskuteczne. Istnieje konieczność złożenia osobnego oświadczenia w zależności od podstawy powołania do spadku.