Zakres dochodzenia przez jednego ze współwłaścicieli nieruchomości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z tej nieruchomości
Sąd Najwyższy stwierdził, że dochodzenie przez współwłaściciela nieruchomości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nią nie służy zachowaniu wspólnego prawa. Sprawa dotyczyła nieruchomości w Warszawie, gdzie wniosek o przyznanie własności czasowej nie został uwzględniony. Po latach spornego korzystania, sprawę rozpatrzyły sądy I i II instancji, aż do uchylenia wyroku przez Sąd Najwyższy.
Tematyka: dochodzenie, współwłaściciel, nieruchomość, wynagrodzenie, bezumowne korzystanie, Sąd Najwyższy, rozstrzygnięcie, uchwała, III CZP 50/18
Sąd Najwyższy stwierdził, że dochodzenie przez współwłaściciela nieruchomości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nią nie służy zachowaniu wspólnego prawa. Sprawa dotyczyła nieruchomości w Warszawie, gdzie wniosek o przyznanie własności czasowej nie został uwzględniony. Po latach spornego korzystania, sprawę rozpatrzyły sądy I i II instancji, aż do uchylenia wyroku przez Sąd Najwyższy.
Dochodzenie przez jednego ze współwłaścicieli nieruchomości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z tej nieruchomości nie jest czynnością zmierzającą do zachowania wspólnego prawa w rozumieniu art. 209 KC – stwierdził Sąd Najwyższy. Stan faktyczny Nieruchomość położona w centrum Warszawy podlegała skutkom dekretu z 26.10.1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy (Dz.U. Nr 50, poz. 279). Została też objęta wnioskiem o przyznanie własności czasowej, który nie został uwzględniony decyzją z 1956 r. Zajmująca budynek Polska Akademia Nauk (PAN) oddała Muzeum tę nieruchomość w użyczenie. W 2001 r. stwierdzono nieważność decyzji z 1956 r. Następca prawny dawnych właścicieli – W.K., który odziedziczył połowę praw do budynku wniósł o nakazanie pozwanym – PAN i Muzeum wydania mu nieruchomości oraz o zasądzenie na swoją rzecz in solidum od obu pozwanych kwoty ponad 9 mln zł tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z budynku położonego na nieruchomości. W toku postępowania W.K. zbył część swoich praw, pozostawiając dla siebie jedynie 4/10 udziału w nieruchomości. Orzeczenia sądów I i II instancji Sąd I instancji uznał, że powództwo w odniesieniu do Muzeum było zasadne w zakresie żądania wydania nieruchomości, a także w znacznej części obejmującej żądanie zapłaty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości. Natomiast powództwo było bezzasadne w stosunku do PAN, która nie posiadała materialnej legitymacji biernej w tej sprawie. Sąd II instancji zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił powództwo w zakresie obejmującym uwzględnione roszczenie o zasądzenie wynagrodzenia za korzystanie przez Muzeum ze spornego budynku. Sąd uznał, że w sytuacji, w której właściciel rzeczy dochodzi wynagrodzenia z tytułu korzystania z jego rzeczy, która przez posiadacza samoistnego została oddana w posiadanie zależne, właściciel może kierować roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy wyłącznie przeciwko posiadaczowi samoistnemu, mimo że oddał on rzecz w posiadanie zależne (zob. wyrok SN z 11.8.2016 r., I CSK 603/15, ; wyrok SN z 4.12.2015 r., I CSK 1070/14, ; wyrok SN z 9.7.2015 r., I CSK 505/14, ; wyrok SN z 23.10.2014 r., I CSK 728/13, ). Uchylenie wyroku przez SN Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę sądowi II instancji do ponownego rozpoznania uznając, że posiadacz zależny, który na podstawie umowy zawartej z posiadaczem samoistnym faktycznie włada rzeczą, może być adresatem roszczenia właściciela o zapłatę wynagrodzenia za korzystanie z jego rzeczy dochodzonego na podstawie art. 224 § 2 w zw. z art. 225 i 230 KC. Nawet dobra wiara posiadacza zależnego nie chroni go przed odpowiedzialnością wobec właściciela od chwili, gdy dowiedział się on o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Pytanie prawne Ponownie rozpoznając sprawę sąd II instancji skierował do SN pytanie prawne o następującej treści: „Czy dochodzenie przez jednego ze współwłaścicieli nieruchomości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z tej nieruchomości jest czynnością zmierzającą do zachowania wspólnego prawa, o której mowa w art. 209 KC?”. Zgodnie z art. 209 KC, każdy ze współwłaścicieli może wykonywać wszelkie czynności i dochodzić wszelkich roszczeń, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa. Cel ten jest realizowany przez wykonywanie wszelkich czynności i dochodzenie wszelkich roszczeń. Czynność zachowawcza może mieć charakter czynności faktycznej lub prawnej, jak również czynności procesowej. Czynności zachowawcze może wykonywać każdy ze współwłaścicieli indywidualnie, niezależnie od innych albo w porozumieniu z innymi współwłaścicielami, przy czym samodzielne wykonywanie czynności zachowawczych przez współwłaściciela jest dopuszczalne w zakresie, w jakim daje się pogodzić z korzyścią i interesem wszystkich współwłaścicieli. W uzasadnieniu wskazano, że w orzecznictwie przyjmuje się, iż dochodzenie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości, które jest pożytkiem cywilnym z rzeczy, nie zmierza do zachowania wspólnego prawa, lecz jest przejawem wykonywania prawa podmiotowego. Ponieważ pożytki cywilne z rzeczy wspólnej przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości ich udziałów, każdy z nich jest uprawniony do ich pobierania i do dochodzenia w postępowaniu sądowym. Świadczenie to jest podzielne, zatem jeśli wierzycieli jest wielu, wierzytelność dzieli się na odpowiednią ilość niezależnych od siebie części. Konsekwencją tego jest brak możliwości uznania tego roszczenia za wspólne i kwalifikowanie go jako czynność zachowawczą. Prezentowany jest również pogląd, że każdy współwłaściciel jest uprawniony do dochodzenia całości świadczeń związanych z nieruchomością. Niekiedy bywa ono modyfikowane w ten sposób, że przyjmuje się, iż prawo do dochodzenia całości wynagrodzenia przysługuje temu ze współwłaścicieli, który zarządza rzeczą wspólną na mocy umowy lub poprzez faktyczne wykonywanie zarządu. Uchwała SN Sąd Najwyższy wykluczył uznanie dochodzenia przez jednego ze współwłaścicieli nieruchomości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z tej nieruchomości za czynność zachowawczą w rozumieniu art. 209 KC. W rezultacie każdy ze współwłaścicieli nieruchomości zajmowanej przez posiadacza samoistnego ma uprawnienie do dochodzenia wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z rzeczy jedynie w części odpowiadającej jego udziałowi w nieruchomości. Uchwała SN z 15.11.2018 r., III CZP 50/18
Sąd Najwyższy uznał, że dochodzenie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie nie jest czynnością zachowawczą. Każdy współwłaściciel może dochodzić należnego mu wynagrodzenia proporcjonalnie do udziału w nieruchomości. Uchwała SN z 15.11.2018 r., III CZP 50/18 określiła, że każdy ma prawo do roszczenia zgodnie z udziałem.