Dobra wiara przedsiębiorstwa państwowego, które nabyło własność urządzeń przesyłowych z mocy ustawy
Przedsiębiorstwo państwowe nabyło własność urządzeń przesyłowych z mocy ustawy, co skutkowało sporami o dobra wiarę. Sąd Najwyższy analizował posiadanie służebności oraz termin zasiedzenia. Sprawa dotyczyła rozdzielenia prawa własności nieruchomości od urządzeń przesyłowych.
Tematyka: przedsiębiorstwo państwowe, dobra wiara, urządzenia przesyłowe, posiadanie, służebność, zasiedzenie, Sąd Najwyższy, transformacja ustrojowa
Przedsiębiorstwo państwowe nabyło własność urządzeń przesyłowych z mocy ustawy, co skutkowało sporami o dobra wiarę. Sąd Najwyższy analizował posiadanie służebności oraz termin zasiedzenia. Sprawa dotyczyła rozdzielenia prawa własności nieruchomości od urządzeń przesyłowych.
Przedsiębiorstwo państwowe, które nabyło z mocy prawa – na podstawie ustawy z 20.12.1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych (Dz.U. z 1991 r., Nr 2, poz. 6; dalej jako: nowelizacja) – własność urządzeń przesyłowych, posadowionych na nieruchomości Skarbu Państwa, może być uznane za posiadacza w dobrej wierze służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu – wynika z uchwały Sądu Najwyższego. Linia napowietrzna średniego napięcia została wybudowana w 1937 r. i od tej pory jest przez cały czas użytkowana. Od 1962 r. prawo własności działek, przez które przebiega linia przysługiwało Skarbowi Państwa. W marcu 1995 r. działki te nabył M.W., który wystąpił o ustanowienie służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa przesyłowego „P.” S.A. Sąd oddalił wniosek P.W. stwierdził bowiem, że „P.” S.A. i jej poprzednik prawny – państwowe przedsiębiorstwo przesyłowe korzystali z trwałego i widocznego urządzenia – linii napowietrznej rozpiętej nad nieruchomością wnioskodawcy oraz że faktyczne korzystanie z nieruchomości wnioskodawcy od marca 1995 r. odpowiadało swym zakresem treści służebności przesyłu zdefiniowanej w art. 3051 KC. W ocenie Sądu świadczy to o tym, że „P.” S.A. jest posiadaczem służebności i trwa to w sposób nieprzerwany do chwili obecnej. Zdaniem Sądu faktyczne korzystanie z nieruchomości wnioskodawcy w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu przez cały okres od dnia wyzbycia się prawa własności tej nieruchomości przez Skarb Państwa, odbywało się w dobrej wierze, tzn. w uzasadnionym przekonaniu o przysługującym „P.” S.A. i jej poprzednikom prawnym prawa do korzystania z trwałych i widocznych urządzeń posadowionych na nieruchomości wnioskodawcy. Doszło zatem do uprzedniego nabycia przez zasiedzenie służebności przesyłu obciążającej nieruchomość wnioskodawcy tożsamej, co do treści prawa oraz w zakresie odpowiadającym żądaniu wniosku. W rezultacie ta okoliczność czyni niedopuszczalnym uczynienie zadość żądaniu wnioskodawcy, bowiem prowadziłoby to ustanowienia przez Sąd prawa rzeczowego już powstałego, a zatem istniejącego w chwili orzekania. Sąd II instancji skierował do Sądu Najwyższego pytanie prawne wnosząc o rozstrzygnięcie: Czy można uznać, że przedsiębiorstwo państwowe będące właścicielem urządzeń przesyłowych, które były posadowione na gruncie Skarbu Państwa niebędącym w jego zarządzie, 7.1.1991 r. weszło w posiadanie w dobrej wierze służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu oraz czy dobrą wiarę właściciela urządzeń przesyłowych należy rozpatrywać na dzień posadowienia urządzenia przesyłowego na swoim gruncie, czy też należy rozpatrywać na dzień rozdzielenia prawa własności nieruchomości od prawa własności urządzeń przesyłowych i rozpoczęcia biegu zasiedzenia służebności? W uzasadnieniu podkreślono, że rozejście się praw właściciela gruntu i urządzeń przesyłowych nie nastąpiło w momencie sprzedaży gruntu osobie prywatnej a 7.1.1991 r., gdy na mocy art. 1 pkt 9 nowelizacji, gdyż wówczas przedsiębiorstwa państwowe nabyły własność urządzeń przesyłowych pozostających w ich zarządzie. Z uwagi na zgłoszony zarzut zasiedzenia służebności kluczowe jest ustalenie, czy przedsiębiorstwo państwowe uwłaszczone w 7.1.1991 r., weszło w tym dniu w posiadanie służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu w dobrej wierze, czy też w złej. Przyjęcie koncepcji dobrej wiary spowoduje uznanie, że „P.” S.A. nabyła już z 7.1.011 r. służebność przesyłu na gruncie należącym do M.W. Według Sądu można przyjąć, że Skarb Państwa, który posadowił urządzenia na swoim gruncie, czy też nabył mienie z takimi urządzeniami na mocy powojennych przepisów wywłaszczających mienie niemieckich przedsiębiorstw państwowych stał się posiadaczem służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu w dobrej wierze z uwagi na rozdzielenie się uprawnień właściciela gruntu i właściciela urządzeń przesyłowych z mocy ustawy. Wówczas dobra wiara posiadacza byłaby rozpatrywana, bądź wywodzona z momentu posadowienia urządzeń przesyłowych lub jak w niniejszej sprawie z uwagi na fakt nabycia tego gruntu już z istniejącymi urządzeniami przesyłowymi. Druga wykładnia akcentuje okoliczność, że skoro przedsiębiorstwu państwowemu w ustawie nie zagwarantowano stosownej służebności, a więc nie powstała ona z mocy samego prawa, to nie można mu przypisać dobrej wiary w momencie objęcia służebności w posiadanie i wobec powyższego należy uznać go za posiadacza w złej wierze. Sąd podkreślił, że w orzecznictwie utrwalone jest stanowisko, iż w przypadku służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu dobrą wiarę badamy na dzień objęcia służebności w posiadanie (zob. postanowienie SN z 25.5.2016 r., V CSK 549/15; postanowienie SN z 22.4.2016 r., II CSK 512/15; postanowienie SN z 16.12.2015 r., IV CSK 132/15; postanowienie SN z 17.9.2015 r., II CSK 624/14; wszystkie wymienione w tekście orzeczenia dostępne na: www.sn.pl). Jeśli posiadanie służebności gruntowej zostało uzyskane przez podmiot będący w dobrej wierze, jej nabycie następuje wskutek nieprzerwanego posiadania i korzystania z trwałego i widocznego urządzenia przez 20 lat. W przypadku uzyskania posiadania służebności gruntowej w złej wierze termin, którego upływ jest niezbędny do nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie, wynosi 30 lat. Z posiadaczem służebności w dobrej wierze mamy do czynienia wtedy, gdy jest on w błędnym, ale w danych okolicznościach usprawiedliwionym przekonaniu, że przysługuje mu służebność (zob. postanowienie SN z 25.5.2016 r., V CSK 549/15; wyrok SN z 24.7.2009 r., II CSK 121/09; wyrok SN z 25.11.2008 r., II CSK 346/08). W orzecznictwie jest tez prezentowane stanowisko, zgodnie z którym, dobra wiara zasiadującego posiadacza występuje wówczas, gdy ingerowanie w cudzą własność w zakresie odpowiadającym służebności rozpoczęło się w takich okolicznościach, które usprawiedliwiały przekonanie posiadacza, że nie narusza cudzego prawa (zob. postanowienie SN z 7.5.2014 r., II CSK 472/13; postanowienie SN z 9.1.2014 r., V CSK 87/13; wyrok SN z .2013 r., V CSK 320/12; wyrok SN z 17.3.2010 r., II CSK 439/09). Sąd Najwyższy stwierdził, że nabycie urządzeń przesyłowych z mocy nowelizacji rozpoczęło bieg terminu zasiedzenia przedsiębiorstwa państwowego jako posiadacza w dobrej wierze służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu. SN podkreślił, że nie jest to sytuacja typowa, bowiem na sytuację prawną urządzeń wpływ miała transformacja ustrojowa w Polsce. W rezultacie ter min zasiedzenia służebności zakończył swój bieg po upływie 20 lat. Jednocześnie SN odmówił podjęcia uchwały w pozostałym zakresie. Uchwała SN z 15.2.2019 r., III CZP 81/18
Sąd Najwyższy stwierdził, że nabycie urządzeń przesyłowych przez przedsiębiorstwo państwowe rozpoczęło bieg terminu zasiedzenia. Transformacja ustrojowa miała istotny wpływ na sytuację prawną urządzeń. Termin zasiedzenia zakończył się po 20 latach.