Prawo konsumenta do odstąpienia od umowy

Konsument ma prawo do odstąpienia od umowy w przypadku zakupu przez internet materaca, z którego zdjął folię ochronną. Sprawa dotyczyła interpretacji wyjątku od prawa do odstąpienia od umowy w kontekście dostawy zapieczętowanych towarów. Trybunał stwierdził, że materac, którego ochrona została zdjęta przez konsumenta po dostarczeniu, nie podlega temu wyjątkowi, ponieważ nie jest definitywnie nienadający się do ponownej sprzedaży ze względu na ochronę zdrowia lub higienę.

Tematyka: prawo konsumenta, odstąpienie od umowy, zakup przez internet, wyjątek od zwrotu, materac, folia ochronna, Trybunał Europejski

Konsument ma prawo do odstąpienia od umowy w przypadku zakupu przez internet materaca, z którego
zdjął folię ochronną.
Stan faktyczny
Spółka prowadzi sprzedaż internetową, obejmującą m.in. materace. S.L. poprzez stronę internetową spółki zamówił
25.11.2014 r. materac dla celów prywatnych. Ogólne warunki sprzedaży spółki przewidywały, że "Prawo do
odstąpienia wygasa przedwcześnie w następujących przypadkach: w przypadku umów o dostawę zapieczętowanych
towarów, które nie nadają się do zwrotu ze względu na ochronę zdrowia lub ze względów higienicznych, jeżeli ich
opakowanie zostało otwarte po dostarczeniu”. Zamówiony materac w momencie dostawy był zapakowany w folię
ochronną, którą to folię S.L. następnie zdjął. Mailem z 9.12.2014 r. S.L. poinformował spółkę, że chce zwrócić
zakupiony materac, i zażądał zorganizowania jego transportu. W związku z tym, że spółka nie zorganizowała tego
transportu, konsument sam pokrył jego koszty. Następnie S.L. wystąpił do sądu z pozwem przeciwko spółce o zwrot
m.in. ceny zakupu oraz kosztów transportu zakupionego materaca.
Pytania prejudycjalne
Czy art. 16 lit. e) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z 25.10.2011 r. w sprawie praw
konsumentów, zmieniającej dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywę 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady
oraz uchylającej dyrektywę Rady 85/577/EWG i dyrektywę 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz.U. 2011, L
304, s. 64) należy interpretować w ten sposób, że zakresem pojęcia „zapieczętowanych towarów, które nie nadają
się do zwrotu ze względu na ochronę zdrowia lub ze względów higienicznych, a których opakowanie zostało otwarte
po dostarczeniu” w rozumieniu tego przepisu objęty jest towar taki jak materac, którego ochrona została zdjęta przez
konsumenta po jego dostarczeniu?
Stanowisko TS
Zgodnie z art. 9 ust. 1 dyrektywy 2011/83, z zastrzeżeniem przypadków, gdy zastosowanie mają wyjątki
przewidziane w jej art. 16, prawo do odstąpienia od umowy zawartej na odległość przysługuje konsumentowi
przez okres 14 dni, bez podawania jakichkolwiek powodów. Z art. 12 lit. a) tej dyrektywy wynika, że wykonanie
prawa do odstąpienia od umowy powoduje wygaśnięcie zobowiązania stron do wykonania umowy zawieranej na
odległość.
W art. 16 lit. e) dyrektywy 2011/83 przewidziano wyjątek od prawa do odstąpienia od umowy w odniesieniu do umów
zawieranych na odległość w przypadku dostawy zapieczętowanych towarów, które nie nadają się do zwrotu ze
względu na ochronę zdrowia lub ze względów higienicznych, a których opakowanie zostało po dostarczeniu
otwarte. W tym przepisie nie określono pojęcia „zapieczętowanych towarów, które nie nadają się do zwrotu ze
względu na ochronę zdrowia lub ze względów higienicznych, których opakowanie zostało naruszone po
dostarczeniu”, które umożliwiłyby określenie z całą pewnością, jakie towary objęte są tym pojęciem i czy w niniejszej
sprawie towar taki jak materac, którego ochrona została zdjęta przez konsumenta po dostarczeniu, objęty jest tym
zakresem. Trybunał stwierdził, że interpretując art. 16 lit. e) dyrektywy 2011/83 należy brać pod uwagę nie tylko jego
treść, ale również kontekst, w jaki on się wpisuje, oraz cele zamierzone przez uregulowanie, którego stanowi on
część (wyroki Starman, C-332/17, pkt 23).
Trybunał wskazał, że z art. 1 w zw. z motywami 3, 4 i 7 dyrektywy 2011/83 wynika, że dyrektywa ta ma na celu
zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumentów. Ponadto w ramach polityk UE ochrona konsumentów –
którzy znajdują się w słabszej pozycji w stosunku do przedsiębiorców, ponieważ należy ich uznać za gorzej
poinformowanych, słabszych gospodarczo i mniej doświadczonych pod względem prawnym od ich kontrahentów –
została przewidziana w art. 169 TFUE i w art. 38 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (wyroki: Zentrale zur
Bekämpfung unlauteren Wettbewerbs Frankfurt am Main, C-568/15, pkt 28; Kamenova, C-105/17, pkt 34). Prawo do
odstąpienia od umowy ma na celu ochronę konsumenta w szczególnej sytuacji sprzedaży na odległość, w której nie
ma on w praktyce możliwości zobaczenia produktu, ani upewnienia się co do charakteru usługi przed zawarciem
umowy. Poprzez to prawo zostaje wyrównana niekorzystna dla konsumenta sytuacja związana z zawarciem umowy
na odległość, ponieważ konsumentowi przysługuje stosowny termin na zastanowienie się, w ramach którego może
on obejrzeć i wypróbować zakupiony produkt (wyrok Walbusch Walter Busch, C-430/17, pkt 45).
Trybunał podkreślił, że art. 16 lit. e) dyrektywy 2011/83, ponieważ stanowi wyjątek od prawa do odstąpienia od
umowy, jako unijny przepis, który ogranicza prawa przyznane w celu zapewnienia ochrony, podlega ścisłej wykładni
(wyrok Kušionová, C-34/13, pkt 77).

W motywie 49 dyrektywy 2011/83 doprecyzowano, że wyjątek od prawa do odstąpienia od umowy może znaleźć
uzasadnienie ze względu na charakter konkretnych towarów. W kontekście art. 16 lit. e) tej dyrektywy TS stwierdził,
że to charakter towaru może uzasadniać zapieczętowanie jego opakowania ze względu na ochronę zdrowia lub ze
względów higienicznych. Tym samym otwarcie takiego opakowania przez konsumenta pozbawia opakowany towar
gwarancji w zakresie ochrony zdrowia lub higieny. Po otwarciu istnieje ryzyko, że towar ten może nie zostać już
ponownie użyty przez osobę trzecią, a w związku z tym nie będzie już mógł być ponownie sprzedany przez
przedsiębiorcę. W tych okolicznościach przyznanie konsumentowi uprawnienia do wykonania przysługującego mu
prawa do odstąpienia od umowy poprzez odesłanie przedsiębiorcy takiego towaru, którego zapieczętowane
opakowanie zostało otwarte, byłoby sprzeczne z wolą unijnego prawodawcy, wyrażoną w motywie 4 dyrektywy
2011/83. Zgodnie z tym motywem dyrektywa 2011/83 powinna służyć znalezieniu właściwej równowagi między
wysokim poziomem ochrony konsumentów a konkurencyjnością przedsiębiorstw.
Rzecznik generalny stwierdził, że prawo do odstąpienia od umowy powinno być wyłączone na podstawie art. 16 lit. e)
dyrektywy 2011/83 jedynie wtedy, gdy po otwarciu zapieczętowanego opakowania towar w ten sposób opakowany
znajduje się definitywnie w stanie nienadającym się do ponownej sprzedaży ze względu na ochronę zdrowia
lub ze względów higienicznych, ponieważ ze względu na charakter danego towaru jest niemożliwe lub nadmiernie
utrudnione, aby przedsiębiorca podjął kroki pozwalające na przywrócenie towaru do sprzedaży bez szkody dla
jednego lub drugiego z tych wymogów (pkt 33 opinii).
Trybunał uznał, że w niniejszym przypadku materac, taki jak ten w postępowaniu głównym, którego ochrona została
zdjęta przez konsumenta po dostarczeniu, nie może być objęty zakresem wyjątku od przewidzianego w art. 16 lit. e)
dyrektywy 2011/83 prawa do odstąpienia od umowy. Po pierwsze, materac, nawet potencjalnie używany, nie jest, ze
względu na samą tę okoliczność, definitywnie niezdatny do ponownego użycia przez osobę trzecią lub do ponownej
sprzedaży. Przykładowo jeden i ten sam materac służy kolejnym klientom hotelu, że istnieje rynek używanych
materacy i że materace, które zostały użyte, mogą zostać dogłębnie wyczyszczone. Po drugie, w świetle prawa do
odstąpienia od umowy materac może zostać zrównany z odzieżą. W tym względzie, jak wynika z motywów 37
i 47 dyrektywy 2011/83, zamiarem unijnego prawodawcy było umożliwienie nabywcy odzieży, w kontekście
sprzedaży na odległość, jej przymierzenia w celu „stwierdzenia jej charakteru, cech i funkcjonowania” oraz,
w stosownych przypadkach, skorzystania po przymiarce z prawa do odstąpienia od umowy poprzez odesłanie
odzieży do przedsiębiorcy. Bezsporne jest, że w wielu przypadkach odzież, jeśli jest przymierzana zgodnie z jej
przeznaczeniem, może wejść w bezpośredni kontakt z ciałem człowieka – podobnie jak nie można tego wykluczyć
w przypadku materacy – a równocześnie nie jest poddana w praktyce wymogom w zakresie specjalnej ochrony
w celu uniknięcia tego kontaktu podczas jej przymierzania. Takie zrównanie tych dwóch kategorii towarów,
a mianowicie odzieży i materacy, jest – jak zauważył rzecznik generalny w pkt 34 opinii – możliwe, ponieważ nawet
w przypadku bezpośredniego kontaktu tych towarów z ciałem człowieka można domniemywać, że przedsiębiorca jest
w stanie sprawić, że dzięki czyszczeniu lub dezynfekcji towary te, po tym jak zostały zwrócone przez konsumenta,
będą nadawać się do ponownego użycia przez osobę trzecią, a tym samym – do ponownej sprzedaży, bez
uszczerbku dla wymogów w zakresie ochrony zdrowia lub higieny.
Jednakże TS przypomniał, że zgodnie z art. 14 ust. 2 dyrektywy 2011/83, interpretowanym w świetle motywu 47 tej
dyrektywy, konsument odpowiada za wszelkie zmniejszenie wartości towaru wynikające z obchodzenia się z nim
w sposób inny niż jest to konieczne do stwierdzenia jego charakteru, cech i funkcjonowania, bez utraty prawa do
odstąpienia od umowy (wyrok Messner, C-489/07, pkt 29).
Reasumując TS orzekł, że art. 16 lit. e) dyrektywy 2011/83 należy interpretować w ten sposób, iż zakresem
pojęcia „zapieczętowanych towarów, które nie nadają się do zwrotu ze względu na ochronę zdrowia lub ze
względów higienicznych, których opakowanie zostało otwarte po dostarczeniu” w rozumieniu tego przepisu
nie jest objęty towar taki jak materac, którego ochrona została zdjęta przez konsumenta po jego
dostarczeniu.
To kolejne z prokonsumenckich orzeczeń Trybunału. Odnosi się ono do wyjątku ze względu na charakter towaru od
prawa do odstąpienia od umowy w przypadku sprzedaży na odległość. W niniejszej sprawie przedsiębiorca powołał
się na wyjątek określony w art. 16 lit. e) dyrektywy 2011/83, tzn. gdy ma miejsce dostawa zapieczętowanych
towarów, które nie nadają się do zwrotu ze względu na ochronę zdrowia lub ze względów higienicznych, a których
opakowanie zostało otwarte po dostarczeniu. Trybunał uznał, że to wyłączenie nie obejmuje materaca z którego
została zdjęta przez konsumenta folia, ponieważ nie znajduje się on definitywnie w stanie nienadającym się do
ponownej sprzedaży ze względu na ochronę zdrowia lub ze względów higienicznych. Ponadto, zdaniem TS,
ewentualne koszty przykrócenia materaca do ponownej sprzedaży, np. poprzez czyszczenie ponosi przedsiębiorca.
Wyrok TS z 27.3.2019 r., slewo, C-681/17

Trybunał Europejski orzekł, że materac z którego została zdjęta folia ochronna nie kwalifikuje się do wyjątku od prawa konsumenta do odstąpienia od umowy. Decyzja ta stanowi kolejne prokonsumenckie orzeczenie, podkreślając wysoki poziom ochrony konsumentów w sprzedaży na odległość.