Pojęcia „konsument” i „przedsiębiorca”
Pojęcia "konsument" i "przedsiębiorca" w kontekście dyrektywy 93/13 są kluczowe dla rozumienia relacji między stronami umów. Artykuł omawia przykład, gdzie pracownik firmy i jego małżonka zawierają umowę pożyczki z pracodawcą, analizując kwestię ich statusu jako konsumentów i przedsiębiorcy. Trybunał podkreślił, że definicje tych pojęć są obiektywne i niezależne od posiadanej wiedzy czy informacji, a decydujące jest działanie w ramach działalności handlowej lub zawodowej.
Tematyka: konsument, przedsiębiorca, dyrektywa 93/13, umowa pożyczki, TS, interpretacja, ochrona konsumenta, równowaga umowna
Pojęcia "konsument" i "przedsiębiorca" w kontekście dyrektywy 93/13 są kluczowe dla rozumienia relacji między stronami umów. Artykuł omawia przykład, gdzie pracownik firmy i jego małżonka zawierają umowę pożyczki z pracodawcą, analizując kwestię ich statusu jako konsumentów i przedsiębiorcy. Trybunał podkreślił, że definicje tych pojęć są obiektywne i niezależne od posiadanej wiedzy czy informacji, a decydujące jest działanie w ramach działalności handlowej lub zawodowej.
Pracownika przedsiębiorstwa, który zawiera z tym przedsiębiorstwem umowę o pożyczkę, co zasady, należy uznać za „konsumenta”, a to przedsiębiorstwo za „przedsiębiorcę” w rozumieniu dyrektywy 93/13. Stan faktyczny W 1995 r. EDF udzielił H. P., pracownikowi tej spółki, oraz jego małżonce pożyczki w celu wsparcia nabycia własności nieruchomości stanowiącej ich główne miejsce zamieszkania, w wysokości 57 625,73 euro. Artykuł 7 tej umowy pożyczki przewidywał jej rozwiązanie z mocy prawa, w sytuacji gdy pożyczkobiorca, z jakiegokolwiek powodu, przestanie być pracownikiem EDF. Skutkiem tej klauzuli była natychmiastowa wymagalność zwrotu kapitału pożyczki w przypadku rozwiązania umowy o pracę, nawet jeśli pożyczkobiorcy nie uchybili żadnemu ze spoczywających na nich zobowiązań. H.P. zrezygnował z pracy w EDF z dniem 1.1.2002 r., a pożyczkobiorcy zaprzestali spłacania rat pożyczki. Po zastosowaniu ww. klauzuli rozwiązania z mocy prawa umowy pożyczki, w sytuacji gdy pożyczkobiorca przestał być pracownikiem EDF, 5.4.2012 r., spółka wezwała pożyczkobiorców do zapłaty kwoty 50 238,37 euro należnej z tytułu kapitału i odsetek oraz kwoty 3517 euro tytułem kary umownej. Pytanie prejudycjalne Czy art. 2 lit. b) i c) dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz. Urz. L Nr 95 z 1993 r., s. 29) należy interpretować w ten sposób, że pracownika spółki i jego współmałżonka, którzy zawierają z ta spółką umowę o pożyczkę, zasadniczo zastrzeżoną dla pracowników tej spółki, przeznaczoną na sfinansowanie zakupu nieruchomości do celów prywatnych, powinno się uważać za „konsumentów” w rozumieniu tego art. 2 lit. b) oraz czy w odniesieniu do udzielenia tej pożyczki tę spółkę należy uznać za „przedsiębiorcę” w rozumieniu art. 2 lit. c? Stanowisko TS Trybunał przypomniał, że jak stanowi motyw dziesiąty dyrektywy 93/13, jednolite normy prawne dotyczące nieuczciwych warunków powinny odnosić się do „wszelkich umów” zawieranych pomiędzy „przedsiębiorcą” a „konsumentem”, zgodnie z definicjami zawartymi w art. 2 lit. b) i c) tej dyrektywy (wyrok Karel de Grote – Hogeschool Katholieke Hogeschool Antwerpen, C-147/16, pkt 46). Jednocześnie motyw dziesiąty dyrektywy 93/13 stanowi, że nie będzie ona dotyczyła umów o pracę. Pojęcie „konsument” w rozumieniu dyrektywy 93/13 oznacza każdą osobę fizyczną, która w umowach objętych zakresem tej dyrektywy działa w celach niezwiązanych ze swoją działalnością handlową lub zawodową. Natomiast pojęcie „przedsiębiorca” obejmuje każdą osobę fizyczną lub prawną, która w umowach objętych dyrektywą 93/13 działa w ramach swej działalności handlowej lub zawodowej, bez względu na to, czy należy ona do sektora publicznego czy prywatnego. Z orzecznictwa TS wynika, że dyrektywa 93/13 definiuje umowy, do jakich ma zastosowanie, wyłącznie poprzez odniesienie do statusu kontrahentów, w zależności od tego, czy działają oni w ramach swojej działalności handlowej lub zawodowej, czy też nie (wyrok Karel de Grote – Hogeschool Katholieke Hogeschool Antwerpen, pkt 53). Trybunał podkreślił, że pojęcie „konsument” w rozumieniu art. 2 lit. b) dyrektywy 93/13, ma charakter obiektywny i jest niezależne od konkretnego zasobu wiedzy, jaki może mieć dana osoba, czy też od posiadanych przez nią w rzeczywistości informacji (wyrok Costea, C-110/14, pkt 21). Konsument znajduje się w słabszej pozycji niż przedsiębiorca, zarówno pod względem możliwości negocjacyjnych, jak i ze względu na stopień poinformowania, i w związku z tym godzi on się na postanowienia umowne sporządzone uprzednio przez przedsiębiorcę, nie mając wpływu na ich treść (wyrok Costea, pkt 18). Trybunał podkreślił, że sąd krajowy rozpoznający spór dotyczący umowy, która może podlegać zastosowaniu tej dyrektywy powinien zbadać, a zwłaszcza treść tej umowy, oraz kwalifikację danej osoby będącej stroną umowy jako „konsumenta” w rozumieniu dyrektywy 93/13. Trybunał wskazał, że w tym celu sąd krajowy powinien uwzględnić wszystkie okoliczności sprawy, w szczególności charakter towaru lub usługi będących przedmiotem rozpatrywanej umowy, które mogą wskazywać na cel nabycia tego towaru lub tej usługi (wyrok Costea, pkt 22, 23). Z orzecznictwa TS wynika, że nawet adwokata, choć uważa się, że posiada on wysoki poziom wiedzy fachowej, można uznać za „konsumenta” w rozumieniu art. 2 lit. b) dyrektywy 93/13, jeżeli zawiera on umowę, która nie dotyczy jego działalności zawodowej (wyrok Costea, pkt 26, 27). To szerokie rozumienie pojęcia „konsumenta” w rozumieniu art. 2 lit. b) dyrektywy 93/13 pozwala na zapewnienie ochrony przyznanej przez tę dyrektywę wszystkim osobom fizycznym znajdującym się w słabszej pozycji. Wobec powyższego TS uznał, że okoliczność, iż osoba fizyczna zawiera ze swoim pracodawcą umowę inną niż umowa o pracę, jako taka nie stoi na przeszkodzie uznaniu tej osoby za „konsumenta” w rozumieniu art. 2 lit. b) dyrektywy 93/13. Wykluczenie z zakresu zastosowania tej dyrektywy licznych umów zawartych przez konsumentów z pracodawcami pozbawiłoby wszystkich tych konsumentów ochrony przyznanej przez tę dyrektywę (wyrok Šiba, C-537/13, pkt 29). W odniesieniu do wyłączenia umów o pracę z zakresu zastosowania dyrektywy 93/13 rzecznik generalny wskazał, że s porna umowa pożyczki nie reguluje stosunku pracy ani nie dotyczy warunków zatrudnienia, a zatem nie można jej zakwalifikować jako „umowy o pracę” (pkt 58 opinii). Z orzecznictwa TS wynika szeroka koncepcja pojęcia „przedsiębiorcy” w rozumieniu art. 2 lit. c) dyrektywy 93/13 (wyrok Karel de Grote – Hogeschool Katholieke Hogeschool Antwerpen, pkt 48). Po pierwsze, zastosowanie określenia „każda” w tym przepisie podkreśla, że za „przedsiębiorcę” należy uznać każdą osobę fizyczną lub prawną w rozumieniu dyrektywy 93/13, jeśli wykonuje swoją działalność handlową lub zawodową (wyrok Karel de Grote – Hogeschool Katholieke Hogeschool Antwerpen, pkt 49). Po drugie, pojęcie to obejmuje każdą działalność handlową lub zawodową „bez względu na to, czy należy do sektora publicznego czy prywatnego”. Zatem art. 2 lit. c) dyrektywy 93/13 może mieć zastosowanie do podmiotów mających cel zarobkowy bądź niemających takiego celu, nie wyłączając podmiotów realizujących misję użyteczności publicznej (wyrok Karel de Grote – Hogeschool Katholieke Hogeschool Antwerpen, pkt 50, 51). Pojęcie „przedsiębiorcy” w rozumieniu art. 2 lit. c) dyrektywy 93/13 jest terminem funkcjonalnym, którego wykładnia wymaga oceny, czy określony stosunek umowny wpisuje się w ramy działalności handlowej lub zawodowej danej osoby (wyrok Karel de Grote – Hogeschool Katholieke Hogeschool Antwerpen, pkt 55). Trybunał stwierdził, że nawet jeśli w rozpatrywanej sprawie główna działalność pracodawcy, takiego jak EDF, polega nie na oferowaniu instrumentów finansowych, lecz na dostawach energii, to ten pracodawca dysponuje informacjami i wiedzą fachową, zasobami ludzkimi i materialnymi, których osoba fizyczna, czyli druga strona umowy, nie posiada. Trybunał podkreślił, że tak jak pojęcie „konsumenta” w rozumieniu art. 2 lit. b) dyrektywy 93/13, pojęcie „przedsiębiorcy” w rozumieniu art. 2 lit. c) tej dyrektywy ma charakter obiektywny i nie zależy od tego, co przedsiębiorca postanowi traktować jako swoją działalność główną czy dodatkową i pomocniczą. Odnosząc się do stanu faktycznego niniejszej sprawy rzecznik generalny stwierdził, że po pierwsze, proponowanie zawarcia takiej umowy pożyczki swoim pracownikom, oferując im w ten sposób korzyść w postaci możliwości nabycia nieruchomości, ma na celu przyciągnięcie i utrzymanie wykwalifikowanej i kompetentnej siły roboczej wspierającej wykonywanie działalności zawodowej pracodawcy (pkt 43–46 opinii). W tym kontekście istnienie lub brak ewentualnego bezpośredniego dochodu dla tego pracodawcy, przewidzianego w tej umowie, nie ma wpływu na uznanie tego pracodawcy za „przedsiębiorcę” w rozumieniu art. 2 lit. c) dyrektywy 93/13. Po drugie, szeroka interpretacja pojęcia „przedsiębiorcy” w rozumieniu tego przepisu służy realizacji celu tej dyrektywy polegającego na ochronie konsumenta jako słabszej strony umowy zawartej z przedsiębiorcą i przywróceniu równowagi między stronami (wyrok Sziber, C-483/16, pkt 32). Reasumując TS orzekł, że: - art. 2 lit. b) dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że pracownika przedsiębiorstwa i jego współmałżonka, którzy zawierają z tym przedsiębiorstwem umowę o pożyczkę, zasadniczo zastrzeżoną dla pracowników tego przedsiębiorstwa, przeznaczoną na sfinansowanie zakupu nieruchomości do celów prywatnych, powinno się uważać za „konsumentów” w rozumieniu tego przepisu; – art. 2 lit. c) dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że to przedsiębiorstwo należy uznać za „przedsiębiorcę” w rozumieniu tego przepisu, gdy zawiera ono umowę pożyczki w ramach swojej działalności handlowej lub zawodowej, nawet jeśli udzielanie kredytów nie stanowi jego głównej działalności. Komentarz Z zakresu dyrektywy 93/13 wyłączone są umowy o prace. Jednakże stosując bardzo szerokie pojęcie „konsumenta” TS przyjął, że łącząca strony umowy o pracę nie ma wpływu na kwalifikację w przypadku zawarcia przez te same strony odrębnej umowy, jak miało to miejsce w rozpatrywanej sprawie umowy pożyczki. Należy zwrócić uwagę, że nie tylko w przypadku dyrektywy 93/13, ale i pozostałych dyrektyw konsumenckich TS stosuje szeroką wykładnię pojęć „konsument” i „przedsiębiorca”. Wykładnią tą jest związany organ krajowy oraz sąd krajowy interpretując przepis krajowy, w którym transponowano przepis dyrektywy, np. przepisy KC. Wyrok TS z 21.3.2019 r., Pouvin i Dijoux, C-590/17,
Wyrok TS jednoznacznie interpretuje, że pracownicy firmy, którzy zawierają umowę pożyczki na cele prywatne, powinni być uznani za konsumentów, a firma za przedsiębiorcę. Szeroka koncepcja pojęć pozwala na ochronę konsumentów i przywrócenie równowagi między stronami umowy.