Roszczenie regresowe ubezpieczyciela wobec sprawcy wypadku
Zgodnie z art. 43 UbezpObowU, roszczenie zakładu ubezpieczeń do kierującego pojazdem mechanicznym o zwrot odszkodowania wypłaconego z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych podlega ocenie według stanu prawnego obowiązującego w chwili wypłaty odszkodowania. Artykuł omawia stan faktyczny wypadku, uzasadnienie sądów oraz decyzje Sądu Najwyższego w kontekście roszczenia regresowego ubezpieczyciela wobec sprawcy wypadku.
Tematyka: roszczenie regresowe, ubezpieczyciel, sprawca wypadku, ubezpieczenie OC, regres ubezpieczeniowy, Sąd Najwyższy
Zgodnie z art. 43 UbezpObowU, roszczenie zakładu ubezpieczeń do kierującego pojazdem mechanicznym o zwrot odszkodowania wypłaconego z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych podlega ocenie według stanu prawnego obowiązującego w chwili wypłaty odszkodowania. Artykuł omawia stan faktyczny wypadku, uzasadnienie sądów oraz decyzje Sądu Najwyższego w kontekście roszczenia regresowego ubezpieczyciela wobec sprawcy wypadku.
Przewidziane w art. 43 pkt 4 ustawy z 22.5.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (t.j.: Dz.U. z 2018 r., poz. 473; dalej jako: UbezpObowU) roszczenie zakładu ubezpieczeń do kierującego pojazdem mechanicznym o zwrot odszkodowania wypłaconego z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych powstaje i podlega ocenie według stanu prawnego obowiązującego w chwili wypłaty odszkodowania – stwierdził w uchwale Sąd Najwyższy. Stan faktyczny L.H. spowodował wypadek, w którym zginęła jednak osoba a dwie zostały ranne. Sprawca jechał z nadmierną szybkością, a po zderzeniu z autem poszkodowanych uciekł z miejsca zdarzenia. Zakład ubezpieczeń wypłacił uprawnionym odszkodowanie w kwocie 153 tys. zł a następnie wystąpił z roszczeniem regresowym wobec sprawcy wypadku. Zgodnie z art. 43 UbezpObowU, zakładowi ubezpieczeń oraz Ubezpieczeniowemu Funduszowi Gwarancyjnemu, w przypadkach określonych w art. 98 ust. 2 pkt 1 UbezpObowU, przysługuje prawo dochodzenia od kierującego pojazdem mechanicznym zwrotu wypłaconego z tytułu ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych odszkodowania, jeżeli kierujący: wyrządził szkodę umyślnie, w stanie po użyciu alkoholu lub w stanie nietrzeźwości albo po użyciu środków odurzających, substancji psychotropowych lub środków zastępczych w rozumieniu przepisów o przeciwdziałaniu narkomanii; wszedł w posiadanie pojazdu wskutek popełnienia przestępstwa; nie posiadał wymaganych uprawnień do kierowania pojazdem mechanicznym, z wyjątkiem przypadków, gdy chodziło o ratowanie życia ludzkiego lub mienia albo o pościg za osobą podjęty bezpośrednio po popełnieniu przez nią przestępstwa; zbiegł z miejsca zdarzenia. Z uzasadnienia sądów Sąd I instancji uwzględnił żądanie, natomiast Sąd II instancji skierował do Sądu Najwyższego pytanie prawne o następującej treści: Czy zakładowi ubezpieczeń, który wypłacił odszkodowanie z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, przysługuje na podstawie art. 43 pkt 4 UbezpObowU roszczenie o zwrot wypłaconego odszkodowania w stosunku do kierującego pojazdem mechanicznym, który spowodował wypadek i zbiegł z miejsca zdarzenia w czasie obowiązywania rozporządzenia Ministra Finansów z 9.12.1992 r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów (Dz.U. Nr 96, poz. 475 ze zm.), nie przewidującego takiego roszczenia? W uzasadnieniu pytania prawnego wskazano, że można przyjąć, iż roszczenie zakładu ubezpieczeń powstaje dopiero po wypłacie odszkodowania na rzecz poszkodowanego. W tym momencie wierzytelność poszkodowanego wygasa, zaś powstanie roszczenia zwrotnego ograniczone jest jedynie do ściśle określonych przez ustawodawcę przypadków, które ze względu na istotę i sens obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego nie mogłoby powstać, gdyby nie obowiązywał art. 43 UbezpObowU (zob. uchwała SN z 16.11.2012 r., III CZP 61/12, OSNC Nr 4/2013, poz. 47). Konsekwencją powstania roszczenia zwrotnego dopiero z chwilą wypłaty odszkodowania na rzecz uprawnionego, jest dokonanie oceny zasadność roszczenia zakładu ubezpieczeń na podstawie przepisów obowiązujących w tym czasie (zob. wyrok SN z 24.2.2017 r., IV CSK 196/16, www.sn.pl). Sąd zwrócił również uwagę na fakt, że w orzecznictwie podkreśla się znaczenie wartości chronionych przez zasadę lex retro non agit. Zgodnie z art. 3 KC ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu. Stosowanie retroaktywne prawa nie może być zatem wyprowadzone w drodze interpretacji, a musi być jasno wypowiedziane w samej ustawie (zob. wyrok SN z 17.11.2011 r., IV CSK 70/11, www.sn.pl; postanowienie SN z 16.12.2003 r., II CK 328/02, niepubl.). Sąd II instancji podkreślając, że UbezpObowU nie zawiera w tym zakresie przepisów intertemporalnych, za zasadne uznał stosowanie do oceny skutków prawnych stanów faktycznych, kreujących określony stosunek zobowiązaniowy, przepisów prawnych obowiązujących w chwili jego powstania. Jego zdaniem należy uznać, że skoro elementy stanu faktycznego stosunku zobowiązaniowego wystąpiły w chwili spowodowania wypadku komunikacyjnego i oddalenia się sprawcy z miejsca zdarzenia, to należy zastosować wówczas obowiązujące regulacje, a te nie dawały ubezpieczycielowi uprawnienia do żądania zwrotu odszkodowania. Sąd Najwyższy uznał, że dla oceny roszczenia ubezpieczyciela o zwrot odszkodowania wypłaconego z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych decydujące znaczenie ma data wypłaty przez zakład ubezpieczeń odszkodowania a nie chwila zaistnienia zdarzenia komunikacyjnego. W rezultacie ubezpieczyciel jest uprawniony do dochodzenia roszczenia nawet w sytuacji, gdy w chwili wypadku regulacje prawne nie uprawniały do dochodzenia tzw. regresu ubezpieczeniowego. Uchwała SN z 28.3.2019 r., III CZP 95/18
Sąd Najwyższy wskazał, że dla oceny roszczenia ubezpieczyciela decydujące znaczenie ma data wypłaty odszkodowania, a nie chwila zaistnienia zdarzenia. W rezultacie ubezpieczyciel może dochodzić roszczenia nawet gdy w chwili wypadku nie istniała podstawa prawna do regresu ubezpieczeniowego.