Przyczynienie się poszkodowanego do powstania szkody obniża kwotę zadośćuczynienia z pozwu, a nie zasądzoną przez sąd

Sąd Najwyższy w ustnym uzasadnieniu wyjaśnił, że gdy powód nie domaga się kwot wyższych niż szkoda, sąd nie może przyznać zadośćuczynienia przekraczającego żądanie w pozwie, chyba że powód wykaże uzasadnione powody dla niższej kwoty. Sprawa dotyczyła wypadku ze skutkiem śmiertelnym, w której sąd obniżył zasądzone zadośćuczynienie ze względu na przyczynienie się poszkodowanego do szkody.

Tematyka: Sąd Najwyższy, zadośćuczynienie, przyczynienie się poszkodowanego, obniżenie odszkodowania, wypadek ze skutkiem śmiertelnym

Sąd Najwyższy w ustnym uzasadnieniu wskazał, że jeżeli powód z ostrożności procesowej nie będzie żądał
zasądzenia kwot wyższych niż wynosi szkoda, to sąd rozpoznający sprawę co do zasady nie może zasądzić
kwoty zadośćuczynienia wyższej niż w pozwie chyba, że powód udowodni, iż wskazał sumę niższą z obawy
przed dużymi opłatami sadowymi, przedawnieniem roszczeń, dla szybkości postępowania lub z innych
przyczyn.

Stan faktyczny
Stan faktyczny sprawy przedstawiał się następująco. Sprawa dotyczyła wypadku ze skutkiem śmiertelnym. Najbliżsi
członkowie rodziny zmarłego domagali się zadośćuczynienia od Towarzystwa Ubezpieczeń C. s.a. Sąd Okręgowy
uwzględnił powództwo i zasądził zadośćuczynienie dla każdego z rodziców oraz dla brata ponad żądanie pozwu.
Wskazał też, że zmarły przyczynił się do powstania szkody. Sąd Apelacyjny badał, czy przyczynienie się jednak nie
było wyższe. SA skierował do SN pytanie, czy sąd obniża kwotę dochodzonego przez powoda zadośćuczynienia,
uznając, że poszkodowany przyczynił się do wyrządzonej mu szkody, w stosunku do kwoty żądanej w pozwie, czy
też w stosunku do sumy, którą sąd sam zasądził?
Stanowisko SN
Omawiane zagadnienie prawne z zakresu stosowania zakazu wychodzenia poza żądanie pozwu powstało wskutek
rozpatrywania sprawy przez Sąd Apelacyjny. Na kanwie przedstawionego stanu faktycznego i prawnego sprawy, SN
uznał, że w przypadku przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody sąd odnosi się do żądania
pozwu i odpowiednio zmniejsza zadośćuczynienie. Obowiązany jest jednak uwzględnić ograniczenie roszczenia
z przyczyny wskazanej w podstawie faktycznej orzeczenia. Sąd Najwyższy podkreślił, że rozpoznawana sprawa
dotyczy zakazu wychodzenia poza żądanie pozwu (art. 321 KPC). Sąd Najwyższy w ustnym uzasadnieniu wskazał,
że jeżeli powód z ostrożności procesowej nie będzie żądał zasądzenia kwot wyższych niż wynosi szkoda, to sąd
rozpoznający sprawę co do zasady nie może zasądzić kwoty zadośćuczynienia wyższej niż w pozwie chyba, że
powód udowodni, iż wskazał sumę niższą z obawy przed dużymi opłatami sadowymi, przedawnieniem roszczeń, dla
szybkości postępowania lub z innych przyczyn.
Ustalenie, że zachowanie się poszkodowanego może być kwalifikowane jako jego przyczynienie się do powstania
szkody lub zwiększenia się jej rozmiarów, uprawnia sąd do rozważenia kwestii zmniejszenia zasądzanego
odszkodowania (art. 362 KC). Roszczenie o zadośćuczynienie choć ma samodzielny charakter, to jest ściśle
związane z osobą zmarłego i dlatego jego przyczynienie się do powstania szkody nie może pozostać bez wpływu na
wysokość tego roszczenia. Jeżeli zatem przyczynienie się poszkodowanego do powstania szkody może stanowić,
stosownie do art. 362 KC, podstawę do obniżenia odszkodowania należnego bezpośrednio poszkodowanemu, to tym
bardziej przepis ten będzie miał zastosowanie wobec osób jedynie pośrednio poszkodowanych, którym ustawodawca
przyznaje prawo dochodzenia określonych roszczeń majątkowych. Warto wskazać, że powyższy pogląd dominuje
w orzecznictwie w którym wskazuje się, że jeżeli poszkodowany, który przyczynił się do powstania szkody, następnie
zmarł, a odszkodowania dochodzą osoby uprawnione z art. 446 § 4 KC, jako poszkodowane pośrednio,
przyczynienie się zmarłego powoduje zmniejszenie odszkodowania dla tych osób na podstawie art. 362 KC (tak m.in.
SA w Łodzi w wyr.: z 28.1.2014 r., I ACa 940/13,
; z 30.1.2014 r., I ACa 995/13,
; z 29.7.2014 r., I ACa
156/14,
; odmiennie wyr. SA w Lublinie z 15.5.2014 r., I ACa 94/14,
). Na marginesie, przepis art. 362
KC dotyczy obowiązku naprawienia szkody bez różnicowania podstawy prawnej, z którego obowiązek naprawienia
szkody wynika, jak również podmiotu, na rzecz którego obowiązek ten ma być spełniony, a w związku z czym będzie
on miał zastosowanie również w przypadku dochodzenia roszczenia o zadośćuczynienie przez osoby najbliższe na
zasadzie art. 446 § 4 KC.
Reasumując, zaprezentowane przez Sąd Najwyższy stanowisko zgodnie z którym sąd, podzielając zarzut
przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody, odnosi się do żądania pozwu i odpowiednio zmniejsza
zasądzone zadośćuczynienie, obowiązany jest jednak uwzględnić ograniczenie roszczenia z tej przyczyny, wskazane
w podstawie faktycznej powództwa. Ponadto, wskazać należy, że granice żądania w rozumieniu art. 321 § 1 KPC
określają przede wszystkim wysokość dochodzonych roszczeń, co oznacza, że sąd nie może uwzględnić roszczenia
w większej wysokości niż żądał powód (zasądzić ponad żądanie). Za trafne należy zatem uznać również stanowisko

Sądu Najwyższego (ustne motywy orzeczenia), według którego sąd nie może zasądzić czego innego lub więcej, jak
żądał powód, albo na innej, jak wskazana przez niego podstawa faktyczna powództwa, chyba że powód udowodni, iż
wskazał sumę niższą z obawy przed dużymi opłatami sadowymi, przed przedawnieniem roszczeń albo dla szybkości
postępowania lub z innych istotnych przyczyn.
Uchwała SN z 11.4.2019 r., III CZP 105/18

Sąd Najwyższy potwierdził, że sąd może zmniejszyć odszkodowanie, jeśli poszkodowany przyczynił się do powstania szkody. Ustalenie przyczynienia się poszkodowanego do szkody może skutkować obniżeniem odszkodowania, nawet dla osób pośrednio poszkodowanych. Przy rozważaniu odszkodowania za zadośćuczynienie, sąd ma obowiązek uwzględnić ograniczenia wynikające z przyczyny wskazanej w podstawie faktycznej orzeczenia.