Poświadczenie dziedziczenia

Polski notariusz sporządzający akt poświadczenia dziedziczenia nie może być uznany za „sąd” zgodnie z rozporządzeniem Nr 650/2012. Sprawa dotyczy odrzucenia przez notariusza wydania wypisu aktu poświadczenia dziedziczenia opatrzonego zaświadczeniem, co skłoniło WB do złożenia zażalenia do sądu. Pytania prejudycjalne dotyczą m.in. braku powiadomienia o wykonywaniu przez notariuszy funkcji sądowych oraz interpretacji pojęcia poświadczenia dziedziczenia jako „dokumentu urzędowego”.

Tematyka: poświadczenie dziedziczenia, notariusz, akt poświadczenia, dokument urzędowy, rozporządzenie Nr 650/2012, sąd, interpretacja prawa, Trybunał Sprawiedliwości

Polski notariusz sporządzający akt poświadczenia dziedziczenia nie może zostać uznany za „sąd”
w rozumieniu rozporządzenia Nr 650/2012 i w konsekwencji polskie poświadczenie dziedziczenia nie jest
„orzeczeniem” w rozumieniu tego rozporządzenia.

Stan faktyczny
Ojciec W.B., zmarły w 2016 r., był obywatelem polskim, którego miejscem zwykłego pobytu była Polska. W.B. była
jednym z uczestników postępowania spadkowego po ojcu, w ramach którego złożyła przed notariusz, prowadzącą
kancelarię w Polsce, wniosek o wydanie aktu poświadczenia dziedziczenia wraz z zaświadczeniem potwierdzającym,
że akt ten stanowi orzeczenie w sprawie dotyczącej dziedziczenia w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. g) rozporządzenia
Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 650/2012 z 4.7.2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego,
uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących
dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego (Dz. Urz. 2012 L 201, s. 107),
sporządzonym według wzoru formularza znajdującego się w załączniku 1 do rozporządzenia wykonawczego Komisji
(UE) Nr 1329/2014 z 9.12.2014 r. ustanawiającego formularze, o których mowa w rozporządzeniu Nr 650/2012 (Dz.
Urz. 2014, L 359, s. 30). Gdyby nie uwzględniono wniosku głównego W.B., wniosła o wydanie wypisu aktu
poświadczenia dziedziczenia opatrzonego zaświadczeniem, iż akt ten stanowi dokument urzędowy dotyczący
dziedziczenia w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. i) rozporządzenia Nr 650/2012. Notariusz odmówiła wydania wypisu aktu
poświadczenia dziedziczenia opatrzonego którymkolwiek z żądanych zaświadczeń ponieważ taki akt poświadczenia
dziedziczenia jest „orzeczeniem” w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. g) rozporządzenia Nr 650/2012, ale z powodu
niedokonania przez Rzeczpospolitą Polską notyfikacji wobec Komisji polski notariusz nie może wystawić tych
zaświadczeń. WB złożyła zażalenie do sądu.

Pytania prejudycjalne
- Czy brak przewidzianego w art. 3 ust. 2 ak. 2 rozporządzenia Nr 650/2012 powiadomienia przez państwo
członkowskie o wykonywaniu przez notariuszy funkcji sądowych jest decydujący dla uznania notariuszy za „sąd”?
- Czy art. 3 ust. 1 lit. i) rozporządzenia Nr 650/2012 należy interpretować w ten sposób, że poświadczenie
dziedziczenia, takie jak polskie poświadczenie dziedziczenia, sporządzane przez notariusza zgodnie z niespornym
wnioskiem wszystkich uczestników postępowania poświadczeniowego stanowi „dokument urzędowy” w rozumieniu
tego przepisu, któremu może towarzyszyć formularz, o którym mowa w art. 59 ust. 1 ak. 2 tego rozporządzenia,
sporządzony według wzoru załącznika 2 do rozporządzenia wykonawczego Nr 1329/2014?

Stanowisko TS
Pojęcie „orzeczenie” w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. g) rozporządzenia Nr 650/2012
W art. 3 ust. 1 lit. g) rozporządzenia Nr 650/2012 zdefiniowano „orzeczenie” jako „każdą decyzję w sprawach
dotyczących dziedziczenia wydaną przez sąd państwa członkowskiego, niezależnie od nazwy takiej decyzji,
w tym postanowienie w przedmiocie ustalenia kosztów postępowania wydane przez urzędnika sądowego”.
W związku z tym orzeczenie w rozumieniu analizowanego przepisu charakteryzuje wydanie go przez „sąd”. Zgodnie
z art. 3 ust. 2 ak. 1 rozporządzenia Nr 650/2012 pojęcie „sąd” oznacza każdy organ sądowy i wszystkie inne organy
oraz przedstawicieli zawodów prawniczych właściwych w sprawach spadkowych, którzy wykonują funkcje sądowe
lub działają na podstawie przekazania uprawnień przez organ sądowy, lub działają pod kontrolą organu sądowego,
pod warunkiem że takie inne organy i przedstawiciele zawodów prawniczych zapewniają gwarancje bezstronności
i prawa wszystkich stron do bycia wysłuchanymi oraz pod warunkiem że ich orzeczenia na mocy prawa państwa
członkowskiego, w którym działają, mogą być przedmiotem zaskarżenia do organu sądowego lub ponownego
rozpoznania przez organ sądowy oraz mają moc i skutek podobne do orzeczenia organu sądowego w takiej samej
sprawie.
Artykuł 3 ust. 2 ak. 2 rozporządzenia Nr 650/2012 stanowi, że państwa członkowskie powiadamiają Komisję m.in.
o organach pozasądowych, które wykonują funkcje sądowe. W art. 79 tego rozporządzenia doprecyzowano, że na
podstawie powiadomień od państw członkowskich Komisja sporządza wykaz innych organów i przedstawicieli
zawodów prawniczych, o których mowa w art. 3 ust. 2. Polscy notariusze nie zostali wymienieni w tym wykazie,
ponieważ RP nie wskazała ich jako organ pozasądowy, który wykonuje funkcje sądowe na równi z sądami.
Konsekwencje braku powiadomienia w rozumieniu art. 3 ust. 2 ak. 2 rozporządzenia Nr 650/2012

W art. 3 ust. 2 rozporządzenia Nr 650/2012 doprecyzowano, że pojęcie „sądu” w rozumieniu tego rozporządzenia
obejmuje nie tylko organy sądowe, lecz również wszelkie inne organy i przedstawicieli zawodów prawniczych
właściwych w sprawach spadkowych, którzy wykonują funkcje sądowe i spełniają wymogi określone w tym
przepisie (wyrok Zulfikarpašić, C-484/15, pkt 35). Trybunał podkreślił, że aby organy oraz przedstawiciele zawodów
prawniczych właściwi w sprawach spadkowych, ale niebędący organami sądowymi, mogli zostać uznani za „sąd”
w rozumieniu art. 3 ust. 2 ak. 1 rozporządzenia Nr 650/2012, muszą spełniać ustanowione w tym przepisie kryteria.
Trybunał podkreślił, że kwestia związania notariuszy w danym państwie członkowskim zasadami jurysdykcji
określonymi w niniejszym rozporządzeniu powinna zależeć od tego, czy są oni objęci zakresem definicji „sądu”
do celów tego rozporządzenia, a nie od ujęcia ich w wykazie, o którym mowa w art. 79 rozporządzenia Nr
650/2012, sporządzonym w oparciu o powiadomienie przewidziane w art. 3 ust. 2 ak. 2 tego rozporządzenia.
W ocenie TS brak przewidzianego w art. 3 ust. 2 ak. 2 rozporządzenia Nr 650/2012 powiadomienia przez RP
o wykonywaniu przez notariuszy funkcji sądowych ma charakter wyłącznie informacyjny.
Pojęcie „sąd” w rozumieniu art. 3 ust. 2 ak. 1 rozporządzenia Nr 650/2012
Zgodnie z art. 3 ust. 2 ak. 1 rozporządzenia Nr 650/2012 organ pozasądowy lub przedstawiciele zawodów
prawniczych właściwi w sprawach spadkowych są objęci zakresem pojęcia „sąd”, jeżeli wykonują funkcje sądowe lub
działają na podstawie przekazania uprawnień przez organ sądowy lub działają pod kontrolą organu sądowego, pod
warunkiem że spełniają wymogi wymienione w tym przepisie.
Z orzecznictwa TS wynika, że wykonywanie funkcji sądowych implikuje posiadanie kompetencji do rozpatrzenia
sprawy potencjalnie spornej między stronami (wyrok Solo Kleinmitoren, C-414/92, pkt 17, 18). Sytuacja taka nie
ma miejsca, gdy kompetencje danego przedstawiciela zawodu prawniczego zależą tylko i wyłącznie od woli stron.
Zdaniem TS z przepisów KC i PrNot wynika, że czynności notarialne związane z wydawaniem poświadczeń
spadkowych są wykonywane na zgodny wniosek zainteresowanych, co pozostawia nienaruszone
prerogatywy sądu na wypadek wystąpienia między stronami sporu – nawet jeśli zgodnie z prawem polskim
notariusze mają obowiązek zweryfikowania, czy spełnione są przesłanki prawne wydania aktu poświadczenia
dziedziczenia – ponieważ nie posiadają oni żadnych uprawnień decyzyjnych.
Zgodnie z PrNot notariusze wykonują wolny zawód, co oznacza, że w ramach głównej działalności dokonują szeregu
czynności notarialnych za wynagrodzeniem określonym na podstawie umowy ze stronami czynności, nie
wyższym niż maksymalne stawki właściwej taksy notarialnej. W ocenie TS nie można uznać, że dokonywanie tych
czynności wpisuje się w wykonywanie funkcji sądowych.
Wobec powyższego TS stwierdził, że ponieważ wymogi wymienione w art. 3 ust. 2 rozporządzenia Nr 650/2012
wymagają kumulatywnej realizacji, a w rozpatrywanej sprawie nie jest spełniony wymóg wykonywania funkcji
sądowych, to w tej sytuacji nie jest konieczne ustalanie, czy zostały spełnione inne wymogi sformułowane
w analizowanym przepisie.
Trybunał orzekł, że art. 3 ust. 2 ak. 2 rozporządzenia Nr 650/2012 należy interpretować w ten sposób, że brak
przewidzianego w tym przepisie powiadomienia przez państwo członkowskie o wykonywaniu przez
notariuszy funkcji sądowych nie jest decydujący dla uznania ich za „sąd”. Ponadto, art. 3 ust. 2 ak. 1
rozporządzenia Nr 650/2012 należy interpretować w ten sposób, że notariusza – sporządzającego akt
poświadczenia dziedziczenia, taki jak ten w postępowaniu głównym, na zgodny wniosek wszystkich
uczestników postępowania poświadczeniowego – nie należy uznać za „sąd” w rozumieniu tego przepisu,
a w konsekwencji art. 3 ust. 1 lit. g) rozporządzenia Nr 650/2012 należy interpretować w ten sposób, że takie
poświadczenie dziedziczenia nie stanowi „orzeczenia” w rozumieniu tego przepisu.

Pojęcie „dokument urzędowy”
Zgodnie z art. 3 ust. 1 lit. i) rozporządzenia Nr 650/2012 pojęcie „dokument urzędowy” oznacza dokument
dotyczący dziedziczenia, który został oficjalnie sporządzony lub zarejestrowany jako dokument urzędowy
w państwie członkowskim i którego autentyczność dotyczy podpisu i treści dokumentu urzędowego oraz została
stwierdzona przez organ publiczny lub inny organ uprawniony do tego przez państwo członkowskie pochodzenia.
Trybunał orzekł, że art. 3 ust. 1 lit. i) rozporządzenia Nr 650/2012 należy interpretować w ten sposób, że
poświadczenie dziedziczenia, takie jak to w postępowaniu głównym, sporządzane przez notariusza zgodnie
z niespornym wnioskiem wszystkich uczestników postępowania poświadczeniowego stanowi „dokument
urzędowy” w rozumieniu tego przepisu, któremu może towarzyszyć formularz, o którym mowa w art. 59 ust. 1
ak. 2 tego rozporządzenia, sporządzony według wzoru załącznika 2 do rozporządzenia wykonawczego Nr
1329/2014.
Trybunał uznał, że polscy notariusze nie spełniają wymogu wykonywania funkcji sądowych celem uznania ich za
„sąd” w rozumieniu rozporządzenia Nr 650/2012, ponieważ nie posiadają kompetencji do rozstrzygnięcia
ewentualnego sporu dotyczącego poświadczenia spadkowego. Ponadto, dokonują tych czynności za

wynagrodzeniem. W konsekwencji skoro notariusze nie mogą zostać uznani za sąd to sporządzane przez nich
poświadczeń dziedziczenia nie stanowią „orzeczenia” w rozumieniu tego rozporządzenia. Natomiast takie
poświadczenie dziedziczenia, spełnia wymogi przewidziane w art. 3 ust. 1 lit. i) rozporządzenia Nr 650/2012 i tym
samym stanowi dokument urzędowy w rozumieniu tego przepisu.
Wyrok TS z 23.5.2019 r., WB, C-658/17

Trybunał Stwierdził, że notariusze nie mogą być uznani za „sąd” zgodnie z rozporządzeniem Nr 650/2012, a sporządzone przez nich poświadczenia dziedziczenia nie stanowią „orzeczenia”. Natomiast poświadczenie dziedziczenia spełnia kryteria dokumentu urzędowego. Wyrok TS z 23.5.2019 r., WB, C-658/17 przyniósł decyzję w tej sprawie.