Stosowanie przepisu uznanego przez Trybunał Konstytucyjny za sprzeczny z Konstytucją w razie odroczenia utraty jego mocy obowiązującej

Tematyka: Sąd Najwyższy, Trybunał Konstytucyjny, niekonstytucyjność, odroczenie mocy obowiązującej, przepis prawny, interpretacja, skutki, odmowa stosowania, orzecznictwo

Sąd Najwyższy stwierdził, że problem stosowania przez sądy przepisów uznanych przez Trybunał
Konstytucyjny za sprzeczne z Konstytucją, w sytuacji, gdy odroczono utratę ich mocy obowiązującej jest
bardzo ważny. Odmawiając podjęcia uchwały w sprawie pytania prawnego wskazał, że w sprawie, której
dotyczyło ustawodawca zmienił już treść zakwestionowanej regulacji.
Stan faktyczny
W 2013 r. B.P. wniósł pozew o odszkodowanie z powodu obniżenia wartości należącej do niego działki przeciwko
Przedsiębiorstwu Państwowemu Porty Lotnicze. Powód dowodził, że wartość jego nieruchomości uległa obniżeniu
z powodu umiejscowionego w jej pobliżu lotniska i związanego z jego działalnością hałasu. Sąd I instancji uznał, że
powództwo zostało zgłoszone w terminie, natomiast Sąd II instancji stwierdził, że pozew został wniesiony po upływie
2-letniego terminu do zgłaszana roszczeń. W trakcie postępowania sądowego Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że
art. 129 ust. 4 ustawy z 27.4.2001 r. – Prawo ochrony środowiska (t.j.: Dz.U. z 2018 r. poz. 799 ze zm.; dalej jako:
PrOchrŚrod) jest niezgodny z art. 64 ust. 1 w zw. z art. 31 ust.3 Konstytucji RP. Orzekł, że wskazany przepis traci
moc obowiązującą z upływem 12 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw (zob. wyrok TK z 7.3.2018
r., K 2/17, ipo.trybunal.gov.pl).
Pytanie prawne
W związku z powyższym Sąd II instancji przedstawił Sądowi Najwyższemu pytanie prawne o następującej treści: Czy
w okresie odroczenia utraty mocy obowiązującej przepisu uznanego za niekonstytucyjny przez Trybunał
Konstytucyjny dopuszczalna jest odmowa zastosowania przez sąd takiego przepisu, co do którego nastąpiło
uchylenie domniemania jego konstytucyjności?
W wielu orzeczeniach Trybunał Konstytucyjny, odraczając utratę mocy prawnej niekonstytucyjnych przepisów, nie
odnosi się do konsekwencji tej decyzji dla dalszego stosowania takiego przepisu, w innych wskazuje, że do czasu
upływu terminu odroczenia przepis musi być przestrzegany i stosowany przez wszystkich jego adresatów (zob. wyrok
TK z 1.12.2010 r., K 41/07, OTK ZU Nr A/10/2010, poz. 127; wyrok TK z 27.4.2005 r., P 1/05, OTK ZU Nr A/4/2005,
poz. 42).
W uzasadnieniu pytania prawnego wskazano, że w orzecznictwie przyjmuje się, iż w razie odroczenia utraty mocy
obowiązującej danego przepisu, niekonstytucyjny przepis w okresie, na który została odroczona utrata jego mocy,
obowiązuje i powinien być stosowany. Za uznaniem takiego orzeczenia za skuteczne ex nunc przemawia ochrona
tych wartości, które skłoniły Trybunał Konstytucyjny do odroczenia terminu utraty mocy obowiązującej
niekonstytucyjnego przepisu. Tylko taka interpretacja nie pozbawia praktycznego znaczenia kompetencji Trybunału
Konstytucyjnego do odroczenia terminu utraty mocy obowiązującej przepisu niezgodnego z Konstytucją RP.
Zapobiega ona tzw. wtórnej niekonstytucyjności, a więc sytuacji, w której natychmiastowe usunięcie z systemu
prawa przepisu sprzecznego z Konstytucją grozi poważniejszym naruszeniem wartości konstytucyjnych niż dalsze
utrzymywanie go w systemie(zob. uchwała SN z 16.10.2014 r., III CZP 67/14, OSNC Nr 7-8/2015, poz. 82).
Można też przyjąć, że w razie odroczenia utraty mocy obowiązującej danego przepisu, regulacja ta w okresie, na
który została odroczona utrata jego mocy, nie może być w ogóle stosowana. Na skutek stwierdzenia
niekonstytucyjności upada bowiem domniemanie jego zgodności z konstytucją ze skutkiem ex tunc. Skutkiem
odroczenia utraty mocy obowiązującej jest tylko formalne obowiązywanie danej regulacji, jednak niedopuszczalne
jest jego stosowanie, bowiem podstawa wydania orzeczenia nie mogą być przepisy niezgodne z Konstytucją RP
(zob. wyrok NSA z 15.7.2009 r., I FSK 1166/08, orzeczenia.nsa.gov.pl; wyrok SN z 23.1.2007 r., III PK 96/06, OSNP
Nr 5-6/2008, poz. 61).
Sąd wskazał również na trzecie rozwiązanie wiążące się z przyjęciem, że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego
odraczające utratę mocy obowiązującej przepisu nie wywołuje automatycznego skutku ani w postaci obowiązku
dalszego stosowania tej regulacji ani odmowy stosowania, uznając, że każda sprawa wymaga indywidualnego
rozstrzygnięcia i pozostawiając to uznaniu sądów. Podkreśla się, że wyznaczenie przez Trybunał Konstytucyjny
okresu odroczenia skutku derogacyjnego jest adresowane przede wszystkim do ustawodawcy, zaś co do zasady sąd
nie powinien w tym zakresie zastępować ustawodawcy.W wyjątkowych jednak sytuacjach sąd, rozstrzygając
w konkretnej sprawie, może dojść do wniosku, że wyważenie wartości konstytucyjnych, które uzasadniało decyzję
Trybunału Konstytucyjnego o odroczeniu skutku derogacyjnego w odniesieniu do niekonstytucyjnej normy, prowadzić
będzie do odmiennej oceny skutków ewentualnego niestosowania lub zastosowania niekonstytucyjnej normy

prawnej, w szczególności z uwagi na uwzględnienie innych jeszcze zasad i norm konstytucyjnych, które nie były
brane pod uwagę przez Trybunał Konstytucyjny. Uzasadniać to będzie pominięcie w podstawie rozstrzygnięcia
normy ustawowej uznanej za niezgodną z Konstytucją mimo braku utraty przez tę normę mocy obowiązującej (zob.
uchwała SN z 27.3.2014 r., I KZP 30/13, www.sn.pl).
Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały z uwagi na fakt, że na skutek nowelizacji art. 129 ust. 4
PrOchrŚrod do oceny roszczenia będzie miał zastosowanie ten przepis w brzmieniu obowiązującym od
14.3.2019 r.
Postanowienie SN z 14.6.2019 r., III CZP 5/19

Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały w sprawie odroczenia utraty mocy obowiązującej pewnego przepisu, argumentując, że zmiana treści regulacji przez ustawodawcę uniemożliwia podjęcie decyzji. W toku dyskusji poruszono kwestię skutków odroczenia mocy prawnej niekonstytucyjnych przepisów oraz możliwości odmowy ich stosowania przez sądy. Warto zauważyć, że orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego w tej kwestii nie jest jednoznaczne.