Projekt ustawy o przeciwdziałaniu lichwie

1.7.2019 r. do Sejmu został skierowany rządowy projekt ustawy o przeciwdziałaniu lichwie. Projekt ma na celu kompleksowe działania, zarówno w prawie karnym, jak i cywilnym, mające zlikwidować proceder udzielania lichwiarskich pożyczek. W projekcie proponowane są zmiany w Kodeksie cywilnym, mające wzmocnić ochronę osób fizycznych przed nadmiernymi kosztami pozaodsetkowymi.

Tematyka: projekt ustawy, przeciwdziałanie lichwie, lichwiarskie pożyczki, Kodeks cywilny, ochrona konsumenta, nadmierni koszty, umowa pieniężna

1.7.2019 r. do Sejmu został skierowany rządowy projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu
przeciwdziałania lichwie (druk sejmowy nr 3600).
Uzasadniając cel wprowadzenia rozwiązań prawnych mających poprawić otoczenia prawne dla działań
antylichwiarskich wskazano, że działalność polegająca na udzielaniu pożyczek o charakterze lichwiarskim jest
częstym zjawiskiem w realiach codziennego życia i nie traci na znaczeniu. „Lichwiarskie pożyczki, żerujące na
biedzie i ludzkich dramatach, a często też na łatwowierności osób starszych lub niedołężnych, pozostają
bulwersującym problemem społecznym. Dzieje się tak, pomimo podejmowanych w przeszłości prób zwalczania tego
procederu. Niniejszy projekt ma na celu podjęcie kompleksowych i skoordynowanych działań, zarówno na gruncie
prawa karnego, jak i przez ingerencję w stosunki cywilnoprawne, ukierunkowanych na zlikwidowanie patologii
udzielania pożyczek o charakterze lichwiarskim” (Uzasadnienie, s. 1).
W art. 1 projektu ustawy zaproponowano zmianę przepisów Kodeksu cywilnego poprzez dodanie art. 387 1,
art. 7201 -7205 i art. 7241, które mają na celu wzmocnienie ochrony osoby fizycznej, zawierającej umowę
o świadczenie pieniężne niepozostającą w bezpośrednim związku z prowadzoną przez tę osobę działalnością
gospodarczą lub zawodową, do której nie ma zastosowania ustawa z 12.5.2011 r. o kredycie konsumenckim
(t.j.: Dz.U. z 2019 r. poz. 1083 ze zm.), przed obciążaniem jej nadmiernie wysokimi pozaodsetkowymi kosztami
związanymi z udzieleniem świadczenia pieniężnego. Autorzy projektu ustawy wskazuj, że należy zwrócić uwagę,
że zazwyczaj osoby te, w celu zaspokojenia ważnych potrzeb życiowych (np. zakupu mieszkania, pokrycia kosztów
leczenia, czy kształcenia dzieci), muszą korzystać ze środków pieniężnych oferowanych przez banki, spółdzielcze
kasy oszczędnościowo-kredytowe bądź inne instytucje pożyczkowe, jak również przez podmioty udzielające
świadczeń pieniężnych, których działalność nie podlega żadnemu nadzorowi ze strony upoważnionych instytucji.
„Osoby te stają przed ww. koniecznością, gdyż ich bieżące dochody nie pozwalają im na poczynienie oszczędności
wystarczających na zaspokojenie tych potrzeb. Jednocześnie, przymusowa sytuacja, w jakiej się znajdują powoduje
często, że nie mają one żadnych możliwości negocjacji z kredytodawcami (pożyczkodawcami) warunków
udzielanych świadczeń” (Uzasadnienie, s.1).
Zgodnie z proj. przepisem art. 3871 KC: Nieważna jest umowa, w której osoba fizyczna zobowiązuje się do
przeniesienia własności nieruchomości służącej zaspokojeniu jej potrzeb mieszkaniowych w celu zabezpieczenia
roszczeń wynikających z tej lub innej umowy niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową
tej osoby. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część umowy, pozostaje ona w mocy co do pozostałych części,
chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością umowa nie zostałaby zawarta.
Ponadto w projekcie proponuje się, aby – co do zasady – na dzień zawarcia umowy wysokość kosztów
pozaodsetkowych (w tym kosztów usług dodatkowych, w szczególności ubezpieczeń), z wyjątkiem opłat
notarialnych oraz opłat i danin należnych Skarbowi Państwa lub jednostkom samorządu terytorialnego, ponoszonych
w związku z uzyskaniem świadczenia pieniężnego, nie przekraczała wysokości określonej we wzorze zawartym
w projektowanym art. 7202 § 1 KC.
Pozytywnie należy także ocenić regulację, o której mowa w przepisie art. 7241 KC, która stanowi, że do
nieuregulowanych innymi przepisami umów, na mocy których osobie fizycznej zostaje przekazana suma
pieniężna z obowiązkiem jej zwrotu, niezwiązanych bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową
tej osoby stosuje się odpowiednio przepisy o pożyczce. Przepisy niniejszego tytułu stosuje się odpowiednio
także do umów przeniesienia na osobę fizyczną wierzytelności lub innych praw majątkowych z obowiązkiem ich
zwrotu, jeżeli umowy te nie są związane bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby. Ma to
na celu wyeliminowanie sytuacji, w których przepisy przeciwdziałające lichwie mogłyby być obchodzone pod
pretekstem „denominowania” przedmiotu czynności pod postacią wierzytelności lub praw majątkowych, jak np.
kryptowalut, podczas gdy w rzeczywistości przedmiotem umowy byłoby pożyczenie określonej suma pieniędzy.

Projekt ustawy o przeciwdziałaniu lichwie ma na celu skuteczne zwalczanie lichwiarskich pożyczek poprzez kompleksowe działania prawne. Propozycje zmian w Kodeksie cywilnym mają chronić osoby fizyczne przed nadmiernymi kosztami związanymi z udzieleniem świadczeń pieniężnych.