Zawężająca interpretacja przesłanek wykluczających prawo do odstąpienia od umowy zawartej na odległość

Ochrona konsumentów stanowi jedno z założeń polityki Unii, a prawo do odstąpienia od umowy ma na celu ochronę konsumenta w przypadku sprzedaży na odległość. Sprawa dotyczyła interpretacji wyłączenia prawa do odstąpienia od umowy w kontekście zakupu materaca. Trybunał uznał, że materac nie podlega temu wyłączeniu, gdyż mimo zdjęcia ochronnej folii jest nadal zdatny do sprzedaży.

Tematyka: ochrona konsumenta, prawo do odstąpienia od umowy, materac, wyłączenia, TSUE, interpretacja prawa konsumentów

Ochrona konsumentów stanowi jedno z założeń polityki Unii, a prawo do odstąpienia od umowy ma bowiem
na celu ochronę konsumenta w szczególnej sytuacji sprzedaży na odległość, w której nie ma on w praktyce
możliwości zobaczenia produktu ani upewnienia się co do charakteru usługi przed zawarciem umowy. Prawo
to wyrównuje niekorzystną dla konsumenta sytuację związaną z zawarciem umowy na odległość, ponieważ
konsumentowi przysługuje stosowny termin na zastanowienie się, w ramach którego może on obejrzeć
i wypróbować zakupiony produkt.
Stan faktyczny
Podstawą skierowania do Trybunału pytań prejudycjalnych był następujący stan faktyczny. Konsument dokonał
zakupu materaca w ramach sprzedaży na odległość, a po jego otrzymaniu zdjął folię ochronną. Konsument chciał
zwrócić towar jednak sprzedawca odmówił przyjęcia zwrotu oraz zorganizowania transportu. Konsument na własny
koszt dokonał zwrotu, ale przedsiębiorca odmówił jego przyjęcia z uwagi na zaistnienie wyjątku od prawa do
odstąpienia od umowy.
Sąd odsyłający przyjął, że art. 16 lit. e) dyrektywy 2011/83 wyklucza prawo do odstąpienia od umowy tylko
w przypadku, gdy po otwarciu zapieczętowanego opakowania zdatność towaru do sprzedaży zostaje definitywnie
utracona ze względu na ochronę zdrowia lub ze względów higienicznych, jak w przypadku w szczególności
niektórych kosmetyków lub artykułów higienicznych, takich jak szczoteczki do zębów.Jednak w odróżnieniu zaś od
artykułów higienicznych sensu stricto materac zwrócony przez konsumenta po otwarciu zapieczętowanego
opakowania nie traci definitywnie zdatności do sprzedaży. Zdaniem sądu odsyłającego gdyby powyższy przepis miał
być interpretowany w ten sposób, że towary, które mogą wejść w bezpośredni kontakt z ciałem człowieka, takie jak
materace, w sytuacji gdy są używane zgodnie z przeznaczeniem, nawet jeżeli przedsiębiorca może uczynić je
ponownie zdatnymi do sprzedaży poprzez odpowiednie działania w zakresie czyszczenia, należą do towarów, które
nie mogą być zwracane ze względu na ochronę zdrowia lub ze względów higienicznych, pojawiłoby się pytanie, jakie
warunki powinno spełniać opakowanie takich towarów i czy powinno wynikać wyraźnie z konkretnych okoliczności,
w szczególności z umieszczenia na opakowaniu słowa „zapieczętowane”, że nie chodzi tu o zwykłe opakowanie na
potrzeby transportu, ale że towary zostały zapieczętowane ze względu na ochronę zdrowia lub ze względów
higienicznych. W tych okolicznościach federalny trybunał sprawiedliwości postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić
się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi: „1). Czy art. 16 lit. e) dyrektywy 2011/83 należy
interpretować w ten sposób, że do wskazanych tam towarów, które nie nadają się do zwrotu ze względu na ochronę
zdrowia lub ze względów higienicznych, należą także towary (takie jak materace), które wprawdzie przy używaniu
zgodnie z przeznaczeniem mogą wchodzić w bezpośredni kontakt z ciałem człowieka, ale poprzez odpowiednie
działania przedsiębiorcy (czyszczenie) mogą ponownie stać się zdatne do sprzedaży? 2) W przypadku udzielenia
odpowiedzi twierdzącej na pytanie pierwsze: a) jakie wymogi musi spełniać opakowanie towaru, aby można mówić
o zapieczętowaniu w rozumieniu art. 16 lit. e) dyrektywy 2011/83 oraz b) czy informacja udzielana przez
przedsiębiorcę zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. k) dyrektywy 2011/83 zanim konsument zostanie związany umową musi
zostać udzielona w taki sposób, że konsument jest informowany w odniesieniu do konkretnego przedmiotu sprzedaży
(tu: materaca) i zastosowanego zapieczętowania, że traci prawo do odstąpienia od umowy w przypadku otwarcia
opakowania?”.
Stanowisko TSUE
Odnosząc się do pytania prejudycjalnego Trybunał przypomniał, że kwestia ustalenia, czy materac można zaliczyć do
towarów, objętych wyłączeniem prawa odstąpienia od umowy zawartej na odległość zgodnie z art. 16 lit. e) dyrektywy
2011/83, została uregulowana bezpośrednio w prawie Unii. Trybunał w swych rozważaniach wspomniał, że zgodnie
z art. 9 ust. 1 dyrektywy 2011/83, z zastrzeżeniem przypadków, gdy zastosowanie mają wyjątki przewidziane w jej
art. 16, prawo do odstąpienia od umowy zawartej na odległość przysługuje konsumentowi przez okres 14 dni, bez
podawania przyczyny. TSUE zaznaczył, iż artykuł 16 lit. e) dyrektywy 2011/83 przewiduje wyjątek od prawa do
odstąpienia od umowy w odniesieniu do umów zawieranych na odległość
w przypadku dostawy zapieczętowanych towarów, które nie nadają się do zwrotu ze względu na ochronę zdrowia lub
ze względów higienicznych, a których opakowanie zostało po dostarczeniu otwarte. Trybunał wskazał, że pojęcie
zawarte w przepisie nie posiada definicji legalnej. W związku z tym niemożliwe jest określenie z całą pewnością,
jakie towary objęte są tym pojęciem i czy w niniejszym wypadku towar taki jak materac, którego ochrona została
zdjęta przez konsumenta po dostarczeniu, objęty jest wspomnianym zakresem. W związku z tym Trybunał podniósł,
że przy wykładni art. 16 lit. e) dyrektywy 2011/83 należy brać pod uwagę nie tylko treść tego przepisu, ale również

kontekst, w jaki on się wpisuje, oraz cele zamierzone przez uregulowanie, którego stanowi on część (zob. podobnie
wyroki: z 7.8.2018 r., Verbraucherzentrale Berlin, C-485/17, EU:C:2018:642, pkt 27; z 13.9.2018 r., Starman, C-
332/17, EU:C:2018:721, pkt 23).

Trybunał wyjaśnił ponadto, że z treści dyrektywy 2011/83 wprost wynika, że ma ona na celu zapewnienie
wysokiego poziomu ochrony konsumentów. Zwrócił uwagę na fakt, iż ochrona konsumentów stanowi jedno
z założeń polityki Unii, a prawo do odstąpienia od umowy ma bowiem na celu ochronę konsumenta w szczególnej
sytuacji sprzedaży na odległość, w której nie ma on w praktyce możliwości zobaczenia produktu ani upewnienia się
co do charakteru usługi przed zawarciem umowy. Prawo to wyrównuje niekorzystną dla konsumenta sytuację
związaną z zawarciem umowy na odległość, ponieważ konsumentowi przysługuje stosowny termin na zastanowienie
się,
w ramach którego może on obejrzeć i wypróbować zakupiony produkt (wyrok z 23.1.2019 r., Walbusch Walter Busch,
C-430/17, EU:C:2019:47, pkt 45). W tym zakresie art. 16 lit. e) dyrektywy 2011/83, który stanowi wyjątek od prawa do
odstąpienia od umowy, jako przepis prawa Unii, który ogranicza prawa przyznane w celu zapewnienia ochrony
konsumentów, podlega ścisłej wykładni (zob. podobnie wyrok z 10.9.2014 r., Kušionová, C-34/13, EU:C:2014:2189,
pkt 77).

Biorąc pod uwagę powyższe Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzekł, że materac (taki jak ten
w postępowaniu głównym), którego ochrona została zdjęta przez konsumenta po dostarczeniu, nie może być
objęty zakresem wyjątku od przewidzianego w art. 16 lit. e) dyrektywy 2011/83 prawa do odstąpienia od
umowy zawartej na odległość.
TSUE w wyroku w sprawie C-724/17 wypowiedział się na temat ochrony konsumentów, zapewnionej poprzez prawo
do odstąpienia od umowy zawartej na odległość. Wydany wyrok ma kluczowe znaczenia z punktu widzenia
dochodzenia praw przez konsumentów, którzy dokonali zakupu na odległość. Chodzi bowiem o możliwość
zastosowania wyłączeń w sytuacji dokonania zakupu towarów (produktów) na odległość. Ich interpretacja ma
kluczowe znaczenie z uwagi na realizację przez konsumenta prawa do odstąpienia od umowy zawieranej na
odległość. Jak podniósł rzecznik generalny prawo do odstąpienia od umowy powinno być wyłączone na podstawie
art. 16 lit. e) dyrektywy 2011/83 jedynie wtedy, gdy po otwarciu zapieczętowanego opakowania towar w ten sposób
opakowany znajduje się definitywnie w stanie nienadającym się do ponownej sprzedaży ze względu na ochronę
zdrowia lub ze względów higienicznych, ponieważ z uwagi na charakter danego towaru jest niemożliwe lub
nadmiernie utrudnione, by przedsiębiorca podjął kroki pozwalające na przywrócenie towaru do sprzedaży bez szkody
dla jednego lub drugiego z tych wymogów.
TSUE w omawianym orzeczeniu opowiedział się za uznaniem materaca jako towaru wyłączonego spod
regulacji art. 16 lit. e) dyrektywy 2011/83. Jak wynika z orzeczenia TSUE materac, nawet potencjalnie używany,
nie jest, z uwagi na samą tę okoliczność, definitywnie niezdatny do ponownego użycia przez osobę trzecią lub też do
ponownej sprzedaży. W tym zakresie jako przykład został podany materac mający zastosowanie w hotelu, który
służy kolejnym klientom. Bardzo istotne jest zrównanie materaca jako towaru z odzieżą, która przecież też
podlega zwrotom w ramach wykonywania prawa do odstąpienia od umowy zawieranej na odległość. Zatem
zarówno TSUE, jak i rzecznik generalny w swojej opinii uznali, że zwrócony towar może zostać przywrócony do
ponownego użycia przez osobę trzecią, a co za tym idzie – do ponownej sprzedaży, bez uszczerbku dla wymogów
w zakresie ochrony zdrowia lub higieny.
Niezależnie od stanowiska TSUE i znaczenia komentowanego orzeczenia należy wskazać, że w prawie polskim brak
jest jakiejkolwiek linii orzeczniczej, wskazującej kierunek interpretacyjny art. 38 pkt 5 ustawy z 30.5.2014 r. o prawach
konsumenta (t.j.: Dz.U. z 2019 r. poz. 134 ze zm., dalej jako: PrKonsU). Artykuł 38 PrKonsU zawiera katalog umów,
w przypadku których konsument traci prawo do odstąpienia od umowy zawartej na odległość. Zgodnie z tym
przepisem prawo odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa lub na odległość nie przysługuje
konsumentowi w odniesieniu do umów w której przedmiotem świadczenia jest rzecz dostarczana
w zapieczętowanym opakowaniu, której po otwarciu opakowania nie można zwrócić ze względu na ochronę zdrowia
lub ze względów higienicznych, jeżeli opakowanie zostało otwarte po dostarczeniu. Z uwagi na to należy przyjąć, że
orzeczenie TSUE będzie stanowić źródło interpretacyjne przepisów ustawy o prawach konsumentów,
dotyczących prawa odstąpienia od umowy zawartej na odległość, której przedmiotem jest towar dostarczany
w zapieczętowanym opakowaniu, którego po otwarciu opakowania nie można zwrócić ze względu na ochronę
zdrowia lub ze względów higienicznych, jeżeli opakowanie zostało otwarte po dostarczeniu.
Wyrok TSUE z 27.3.2019 r., C – 681/17

TSUE w wyroku C-724/17 potwierdził, że materac nie może być wyłączony spod prawa do odstąpienia od umowy zawartej na odległość. Ochrona konsumentów i możliwość zwrotu towaru są kluczowe dla polityki Unii. Orzeczenie to będzie miało istotne znaczenie dla interpretacji prawa konsumentów w Polsce.