Prowadzenie egzekucji z nieruchomości w sytuacji, w której roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu, a właściciel nieruchomości obciążonej nie jest dłużnikiem osobistym

Publikacja omawia kwestię prowadzenia egzekucji z nieruchomości w sytuacji, gdy roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu, a właściciel nieruchomości obciążonej nie jest dłużnikiem osobistym. Przedstawione są aktualne stan faktyczny oraz analiza Trybunału Konstytucyjnego dotycząca zgodności art. 77 KWU z Konstytucją RP.

Tematyka: egzekucja z nieruchomości, przedawnienie, właściciel nieruchomości, hipoteka, Trybunał Konstytucyjny, art. 77 KWU

W sprawie skargi konstytucyjnej (SK 31/17) dotyczącej prowadzenia egzekucji z nieruchomości w sytuacji,
w której roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu, a właściciel nieruchomości obciążonej nie jest
dłużnikiem osobistym Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 15.5.2019 r. orzekł o zgodności z art. 64 ust. 2 oraz
z art. 64 ust. 3 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP art. 77 ustawy z 6.7.1982 r. o księgach wieczystych
i hipotece (t.j.: Dz.U. z 2018 r. poz. 1916 ze zm., dalej jako KWU).
Stan faktyczny
W 2000 r. córka skarżącej G.M. zawarła z bankiem umowę o kredyt. W celu zabezpieczenie spłaty tego kredytu wraz
z należnymi odsetkami na zabudowanej nieruchomości należącej do G.M. ustanowiono hipotekę. W 2001 r. bank
wypowiedział umowę kredytu i wystawił przeciwko córce skarżącej bankowy tytuł egzekucyjny. Z uwagi na
przedawnienie roszczenia z tytułu umowy kredytu Sąd Okręgowy w B. pozbawił wykonalności bankowy tytuł
egzekucyjny. W 2002 r. sąd okręgowy wydał nakaz zapłaty, który został utrzymany w mocy i zaopatrzony w klauzulę
wykonalności. W 2005 r. bank złożył w związku z tym wniosek o wszczęcie egzekucji przeciwko skarżącej.
Postępowanie toczące się na skutek tego wniosku zostało jednak umorzone postanowieniem komornika w 2014 r.
Bank złożył wówczas przeciwko skarżącej wniosek o wszczęcie egzekucji z nieruchomości. W odpowiedzi skarżąca
wniosła o pozbawienie wykonalności wydanego przeciwko niej nakazu zapłaty. W 2015 r. sąd okręgowy pozbawił
nakaz zapłaty wykonalności w części dotyczącej kwoty skapitalizowanych odsetek i odsetek od kwoty głównej,
a w pozostałej części powództwo oddalił, w związku z czym skarżąca złożyła apelację. Sąd Apelacyjny w K. w 2016
r. oddalił apelację. Skarżąca wystąpiła wówczas ze skargą konstytucyjną.
Skarżąca zarzuciła art. 77 KWU niekonstytucyjność, podnosząc, że narusza on konstytucyjną zasadę ochrony prawa
do własności, zawartą w art. 64 ust. 2 Konstytucji RP. Ponadto skarżąca wskazała, że niesprawiedliwie jej zadaniem,
różnicuje on sytuację osób niebędących dłużnikami osobistymi, a odpowiadających za zobowiązania osób trzecich.
W opinii skarżącej art. 77 KWU uniemożliwia jej, jako właścicielce nieruchomości obciążonej hipoteką, niebędącej
jednocześnie dłużnikiem osobistym, podniesienie zarzutu przedawnienia wierzytelności zabezpieczonej tą hipoteką.
Prowadzi to do sytuacji prowadzenia egzekucji z jej nieruchomości obciążonej hipoteką w sytuacji, gdy roszczenie
wierzyciela wobec dłużnika osobistego uległo przedawnieniu.
Stan prawny
Trybunał Konstytucyjny rozpatrzył skargę G.M. 15.5.2019 r. W wyroku orzekł, że podnoszony przez skarżącą
zarzut niekonstytucyjności art. 77 KWU jest nieuzasadniony i wskazał, że nie narusza on konstytucyjnej
zasady równości. Zdaniem Trybunału, przepis ten nie prowadzi do zróżnicowania sytuacji dłużników osobistych
i rzeczowych, ani też „nie skutkuje zróżnicowanym poziomem ochrony własności i praw majątkowych, z których mogą
być egzekwowane wierzytelności wobec osoby trzeciej niebędącej dłużnikiem osobistym”.
Trybunał podkreślił też, że przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką nie narusza uprawnienia
wierzyciela hipotecznego do uzyskania zaspokojenia z nieruchomości obciążonej. Trybunał rozważał w tym
kontekście, czy w tej sytuacji zaspokojenie się wierzyciela z hipoteki nie stanowi nadmiernej ingerencji w prawo
własności dłużnika rzeczowego. Ma tu miejsce pewnego rodzaju kolizja ochrony praw dwóch równorzędnych
podmiotów - wierzyciela i dłużnika, przy czym to dłużnik rzeczowy domaga się ochrony prawa własności w wypadku
braku spłaty kredytu przez dłużnika osobistego. Prowadzić to może do uszczerbku dla praw majątkowych
wierzyciela.
W omawianej sprawie Trybunał Konstytucyjny wskazał, że w wypadku hipoteki, głównym celem jej ustanowienia
jest gwarancja ochrony praw wierzyciela, dlatego też zakres ochrony praw dłużnika w tym wypadku musi być
podporządkowany realizacji tego celu. W przypadku zabezpieczenia długoterminowych zobowiązań hipoteka
odgrywa szczególną rolę. W tym kontekście Trybunał zauważył, że zaskarżony art. 77 KWU chroni zarówno interesy
dłużnika, jak i wierzyciela. „Upływ terminu przedawnienia, jak wskazał Trybunał, prowadzi bowiem do istotnego
ograniczenia uprawnień wierzyciela. Traci on możliwość zaspokojenia świadczeń ubocznych z przedmiotu hipoteki,
które stanowią istotny uszczerbek majątkowy. Zapobiega jednocześnie narastaniu świadczeń ubocznych w długim
okresie czasu, które mogłyby być źródłem dodatkowych korzyści dla wierzycieli. Nie pozwala zatem by wierzyciel
zwlekał z egzekucją w sposób, który będzie powodował narastanie tych świadczeń w sposób nieograniczony”.
Dłużnik może natomiast uchylić się od spełnienia świadczeń ubocznych po upływie terminu przedawnienia.

W związku z powyższym, Trybunał Konstytucyjny „uznał, że wyważenie interesów właściciela nieruchomości
niebędącego dłużnikiem osobistym i wierzyciela hipotecznego, jakie jest skutkiem art. 77 KWU, nie narusza zasady
proporcjonalności”.
Wyrok TK z 15.5.2019 r. SK 31/17

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 15.5.2019 r. orzekł, że art. 77 KWU nie narusza konstytucyjnej zasady równości i proporcjonalności. Decyzja ta dotyczyła dysproporcji w sytuacji egzekucji z nieruchomości obciążonej hipoteką, gdy roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu.