Żądanie od ubezpieczyciela zwrotu kosztów zleconej przez niego osobie trzeciej ekspertyzy prywatnej mającej na celu określenie wysokości szkody

Nabywcy wierzytelności o odszkodowanie za szkodę komunikacyjną przysługuje zwrot uzasadnionych kosztów ekspertyzy zleconej osobie trzeciej od ubezpieczyciela tylko wtedy, gdy jej sporządzenie było niezbędne do efektywnego dochodzenia odszkodowania - orzekł Sąd Najwyższy. Decyzja ta ma istotne konsekwencje dla osób nabywających wierzytelności odszkodowawcze i ich uprawnień wobec ubezpieczyciela.
Tematyka: Sąd Najwyższy, ekspertyza prywatna, zwrot kosztów, odszkodowanie komunikacyjne, nabywca wierzytelności, ubezpieczyciel, efektywne dochodzenie, roszczenie odszkodowawcze
Nabywcy - w drodze przelewu - wierzytelności o odszkodowanie za szkodę komunikacyjną przysługuje od
ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej zwrot uzasadnionych kosztów ekspertyzy zleconej osobie
trzeciej tylko wtedy, gdy jej sporządzenie było w okolicznościach sprawy niezbędne do efektywnego
dochodzenia odszkodowania - orzekł Sąd Najwyższy.
Opis stanu faktycznego
Sąd Najwyższy na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej 29.5.2019 r., po rozstrzygnięciu zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego we wniosku z 26.7.2018 r., (…), "Czy podmiotowi,
który na podstawie art. 509 KC nabył od poszkodowanego lub jego następcy wierzytelność odszkodowawczą
dotyczącą szkody komunikacyjnej, przysługuje w ramach odszkodowania należnego od ubezpieczyciela zwrot kosztu
zleconej przez niego osobie trzeciej ekspertyzy prywatnej mającej na celu określenie wysokości szkody?" podjął
uchwałę: Nabywcy - w drodze przelewu - wierzytelności o odszkodowanie za szkodę komunikacyjną przysługuje od
ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej zwrot uzasadnionych kosztów ekspertyzy zleconej osobie trzeciej tylko
wtedy, gdy jej sporządzenie było w okolicznościach sprawy niezbędne do efektywnego dochodzenia odszkodowania.
Z uzasadnienia Sądu Najwyższego
Zlecenie przez poszkodowanego osobie trzeciej ekspertyzy na potrzeby dochodzenia odszkodowania od
ubezpieczyciela pozostaje w normalnym związku przyczynowym w rozumieniu art. 361 § 1 KC z wypadkiem
komunikacyjnym, a koszt tej ekspertyzy wchodzi w określony w art. 361 § 2 KC zakres szkody objętej należnym
odszkodowaniem od ubezpieczonego i tym samym od ubezpieczyciela, jeżeli w stanie faktycznym sprawy, przy
uwzględnieniu całokształtu okoliczności, zlecenie ekspertyzy, jak i jej koszt, były celowe, niezbędne, konieczne,
racjonalne, wystarczająco uzasadnione z punktu widzenia efektywnej realizacji roszczenia odszkodowawczego.
Wymagania te może spełniać w szczególności ekspertyza dotycząca okoliczności wypadku lub rozmiaru szkody
powypadkowej, której koszt jest ekonomicznie uzasadniony. W takich przypadkach wydatek na ekspertyzę jest
poniesiony wbrew woli poszkodowanego, choć bowiem wynika z decyzji poszkodowanego, to jednak będącej
następstwem przyczyny niezależnej od poszkodowanego, gdyż do podjęcia tej decyzji poszkodowany był zmuszony.
Wydatek, o którym mowa, stanowi stratę w rozumieniu art. 361 § 2 KC, wchodzącą w zakres szkody, za którą
odpowiada ubezpieczony, a w konsekwencji i ubezpieczyciel, dlatego że ze względu na subsydiarny charakter
ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej koszty dochodzenia likwidacji szkody od ubezpieczyciela należy traktować
na równi z kosztami dochodzenia likwidacji szkody od ubezpieczonego; innymi słowy koszty dochodzenia likwidacji
szkody od ubezpieczyciela zastępują koszty dochodzenia likwidacji szkody od ubezpieczonego.
W związku z tym, że nabywca wierzytelności (roszczenia) poszkodowanego wobec ubezpieczyciela z tytułu
obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkody komunikacyjne wstępuje w pozycję prawną
cedenta (poszkodowanego), wydatki na ekspertyzę zleconą przez nabywcę osobie trzeciej na potrzeby dochodzenia
nabytej wierzytelności mogą wejść w skład szkody spowodowanej wypadkiem komunikacyjnym i tym samym
spowodować zwiększenie świadczenia odszkodowawczego ubezpieczyciela wobec nabywcy wierzytelności, na
takich samych zasadach, na jakich wydatki na ekspertyzę zleconą przez samego poszkodowanego mogą wejść
w skład doznanej przez niego szkody i tym samym spowodować zwiększenie należnego mu odszkodowania od
ubezpieczyciela. Skoro szkoda ma charakter dynamiczny i roszczenie o odszkodowanie może objąć nie tylko
uszczerbek powstały wraz ze zdarzeniem sprawczym, ale i uszczerbek wynikły z późniejszych następstw
pozostających z tym zdarzeniem w normalnym związku przyczynowym, to przy spełnieniu wymagań art. 361
KC wydatek na ekspertyzę powypadkową może spowodować zwiększenie szkody objętej ubezpieczeniem
odpowiedzialności cywilnej zarówno wtedy, gdy ekspertyzę zlecił poszkodowany, jak i wtedy, gdy ekspertyzę
zlecił nabywca roszczenia przysługującego poszkodowanemu wobec ubezpieczyciela odpowiedzialności
cywilnej. Nie ma podstaw do różnicowania obu sytuacji co do samej możliwości i podstaw objęcia szkodą,
a w konsekwencji i odszkodowaniem, wydatków na ekspertyzę powypadkową.
Możliwość domagania się przez nabywcę od ubezpieczyciela w ramach dochodzonego odszkodowania
równowartości kosztów ekspertyzy zleconej przez nabywcę osobie trzeciej jest zatem konsekwencją samego nabycia
od poszkodowanego roszczenia odszkodowawczego wobec ubezpieczyciela, jego funkcjonalnego rozwoju pod
wpływem zachodzących zdarzeń mogących oddziaływać na to roszczenie zgodnie z treścią stosunku, z którego ono
wynika, tak samo jak możność dochodzenia przez cesjonariusza odszkodowania za szkodę spowodowaną zwłoką
w spełnieniu świadczenia powstałą po nabyciu wierzytelności w stosunku do dłużnika. Możliwość ta, wbrew
stanowisku rozważanemu we wniosku Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i poglądom wypowiadanym



w orzeczeniach sądów powszechnych, nie opiera się na nabyciu na podstawie art. 509 § 2 KC wraz z roszczeniem
o odszkodowanie oddzielnego uprawnienia wobec ubezpieczyciela, dającego taką możliwość, lecz ma oparcie
w samym nabytym roszczeniu, jego „dynamice”; wpisanej w treść nabytego roszczenia możności zmiany rozmiaru
świadczenia, na które roszczenie to opiewa.
O przysługiwaniu nabywcy wierzytelności odszkodowawczej zwrotu równowartości kosztów zleconej osobie trzeciej
ekspertyzy na potrzeby dochodzenia od ubezpieczyciela nabytej wierzytelności także zatem rozstrzyga pozostawanie
wydatków poniesionych na tę ekspertyzę w adekwatnym związku przyczynowym z wypadkiem komunikacyjnym.
Jako kryterium oceny istnienia tego związku również tu należy mieć na względzie zasadność w okolicznościach
sprawy zlecenia ekspertyzy osobie trzeciej, tj. celowość, niezbędność, konieczność, racjonalność, ekonomiczne
uzasadnienie z punktu widzenia efektywnej realizacji roszczenia odszkodowawczego. Okoliczności miarodajne w tym
względzie odnoszące się do osoby wierzyciela powinny być jednak przy ocenie w tym przypadku uwzględniane -
inaczej niż w przypadku zlecenia ekspertyzy przez poszkodowanego – już w stosunku do nabywcy wierzytelności,
dlatego że jeżeli zgodnie z treścią stosunku, z którego wynika przelana wierzytelność, doniosłe dla uprawnień
wierzyciela w zakresie dochodzenia świadczenia są okoliczności dotyczące wierzyciela, to od chwili dojścia przelewu
do skutku miarodajne są w tym zakresie co do zasady już okoliczności dotyczące osoby cesjonariusza jako
aktualnego wierzyciela.
Istotny wpływ na ocenę celowości zlecenia ekspertyzy przez cesjonariusza osobie trzeciej i dopuszczalności objęcia
kosztów tej ekspertyzy zakresem szkody w granicach określonych przez art. 361 § 2 KC może mieć też to, kiedy
nastąpiło zlecenie ekspertyzy. Przedwczesne zlecenie ekspertyzy, przed wyjaśnieniem nasuwających się wątpliwości
za pomocą innych środków, przemawia przeciwko objęciu kosztów ekspertyzy zakresem odszkodowania
przysługującego od ubezpieczyciela. Dotyczy to zarówno ekspertyzy w przedmiocie wyceny kosztów naprawy
pojazdu, jak i ekspertyzy w przedmiocie okoliczności wypadku (przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej lub
przyczynienia się do wypadku). Przy ustalaniu, czy zlecenie ekspertyzy było przedwczesne, może mieć
w szczególności znaczenie to, czy nastąpiło przed wszczęciem ubezpieczeniowego postępowania likwidacyjnego,
czy też po, w reakcji na odmowę przez ubezpieczyciela przyznania odszkodowania w ogóle lub w żądanym
rozmiarze.
Wydatek na ekspertyzę poniesiony przez cesjonariusza może być objęty należnym mu odszkodowaniem
tylko w takich granicach, w jakich jego wysokość jest uzasadniona nakładem pracy na wykonanie ekspertyzy
i odpowiada stosownemu do tego nakładu pracy rozmiarowi wynagrodzenia. Na wierzycielu, który nabył
roszczenie odszkodowawcze wobec ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej, ciąży stosownie do art. 362 i 354 §
2 KC obowiązek zapobiegania i zmniejszania rozmiaru szkody. Zawyżone koszty ekspertyzy ponad wskazaną
granicę nie mogą obciążyć ubezpieczyciela, choćby samo zlecenie ekspertyzy było w danym przypadku celowe
z punktu widzenia efektywnego dochodzenia nabytego przez cesjonariusza roszczenia.
Sąd Najwyższy podjął uchwalę, że nabywcy - w drodze przelewu - wierzytelności o odszkodowanie za szkodę
komunikacyjną przysługuje od ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej zwrot uzasadnionych kosztów ekspertyzy
zleconej osobie trzeciej tylko wtedy, gdy jej sporządzenie było w okolicznościach sprawy niezbędne do efektywnego
dochodzenia odszkodowania.
W dotychczasowym orzecznictwie sądowym pojawiały się dwie odrębne linie orzecznicze odnośnie przedmiotowego
zagadnienia. Według pierwszego poglądu, na cesjonariusza wraz z nabytą wierzytelnością przechodzą na podstawie
art. 509 § 2 KC wszelkie związane z nią prawa. Uprawnienie do żądania od ubezpieczyciela w ramach
odszkodowania zwrotu kosztów zleconej przez cesjonariusza ekspertyzy prywatnej jest prawem związanym
z wierzytelnością odszkodowawczą nabytą w stosunku do ubezpieczyciela, dlatego uprawnienie do żądania zwrotu
tych kosztów przechodzi na cesjonariusza wraz z nabytą przez niego wierzytelnością. Według drugiego stanowiska,
gdy nabywcą wierzytelności odszkodowawczej w stosunku do ubezpieczyciela jest profesjonalista specjalizujący się
w dochodzeniu powypadkowych roszczeń odszkodowawczych i w wycenie szkód komunikacyjnych, koszt ekspertyzy
stanowi wydatek wchodzący w zakres działalności gospodarczej nabywcy wierzytelności i jako wydatek tego rodzaju
nie mieści się w granicach szkody spowodowanej wypadkiem komunikacyjnym. Tym samym nabyte przez
cesjonariusza roszczenie o odszkodowanie stanowiące naprawienie tej szkody nie obejmuje możliwości dochodzenia
od ubezpieczyciela zwrotu kosztów ekspertyzy zleconej przez cesjonariusza. Wydana uchwała jednoznacznie więc
rozstrzyga powyższy spór doktrynalny, zaś wydane orzeczenie zasługuje na aprobatę.
Uchwała SN (7) z 29.5.2019 r., III CZP 68/18
Sąd Najwyższy określił, że koszty ekspertyz poniesione przez nabywcę wierzytelności mogą być objęte należnym odszkodowaniem tylko w granicach uzasadnionych nakładem pracy na ich wykonanie. Uchwała SN z 29.5.2019 r., III CZP 68/18 stanowi ważny precedens w kwestii zwrotu kosztów ekspertyz w ramach odszkodowania komunikacyjnego.