Rozporządzenie spadkiem z pominięciem nasciturusa

Rozporządzenie spadkiem z pominięciem nasciturusa dotyczy sytuacji, gdy spadkobierca legitymujący się nabyciem spadku nie jest rzeczywistym spadkobiercą z uwagi na narodziny dziecka spadkodawcy, które było już poczęte w chwili otwarcia spadku. Przykładem może być sytuacja, w której osoba przyjęła spadek, ale później okazało się, że nie jest rzeczywistym spadkobiercą z uwagi na narodziny innego potomka.

Tematyka: rozporządzenie spadkiem, nasciturus, nabycie spadku, dziedziczenie, Sąd Najwyższy, potomstwo, spadkobiercy, uchwała SN

Osoba, należąca do kręgu spadkobierców ustawowych, na rzecz której spadkobierca legitymujący się
stwierdzeniem nabycia spadku, rozporządził prawem należącym do spadku, nie nabyła tego prawa, jeżeli
rzeczywistym spadkobiercą jest dziecko spadkodawcy, w chwili otwarcia spadku już poczęte, które urodziło
się żywe (nasciturus) – wynika z uchwały Sądu Najwyższego.
Po śmierci W.Z., jego matka M.Z. oraz jego siostra A.Z. wystąpiły do sądu o stwierdzenia nabycia spadku po
zmarłym. Sąd na podstawie przedstawionego przez matkę spadkodawcy własnoręcznego testamentu stwierdził, że
całość spadku po W.Z. nabyła M.Z. Spadkobierczyni dokonała darowizny wchodzącego w skład spadku
gospodarstwa rolnego na rzecz A.Z. Później okazało się, że po śmierci W.Z. urodziła się jego niepochodząca ze
związku małżeńskiego córka – M.D., zaś po trwającym kilka lat postępowaniu ustalono, iż rzekomy testament
spadkodawcy został sfałszowany. W 2016 r. sąd orzekł, że cały spadek po W.Z. nabyła jego małoletnia córka.
Działająca w jej imieniu matka wystąpiła o uzgodnienie treści księgi wieczystej nieruchomości z rzeczywistym
stanem prawnym poprzez wpisanie M.D. w miejsce A.Z. jako właścicielki.
Sąd I instancji oddalił powództwo, wskazując, że zgodnie z art. 1028 KC, jeżeli ten, kto uzyskał stwierdzenie nabycia
spadku albo poświadczenie dziedziczenia, lecz spadkobiercą nie jest, rozporządza prawem należącym do spadku na
rzecz osoby trzeciej, osoba, na której rzecz rozporządzenie następuje, nabywa prawo lub zostaje zwolniona od
obowiązku, chyba że działa w złej wierze. W ocenie sądu dobra wiara A.Z. nie została skutecznie podważona.
Sad II instancji skierował do Sadu Najwyższego pytanie prawne o następującej treści:
Czy osobą trzecią w rozumieniu art. 1028 KC jest osoba, która przyjęła spadek jako spadkobierca ustawowy,
lecz później okazało się, że nie jest ona rzeczywistym spadkobiercą?
W uzasadnieniu postanowienia wskazano, że wykładnia systemowa może wskazywać, iż art. 1028 KC nie ma
zastosowania wobec współspadkobierców w ich wzajemnych relacjach, celem tej regulacji jest bowiem ochrona osób
trzecich. W konsekwencji należałoby przyjąć, że w sytuacji, gdy osoby należące do kręgu spadkobierców przyjęły
spadek, jednak później okazało się, iż nie są one rzeczywistymi spadkobiercami, nie mogą korzystać z ochrony
w postaci zalegalizowania wadliwego przeniesienia na nich prawa należącego do spadku. Sąd podkreślił, że istotnym
utrudnieniem przy doprowadzeniu do sytuacji, w której osoba powołana do spadku wstępuje w ogół praw wcześniej
należących do spadkodawcy, byłoby nałożenie na rzeczywistego spadkobiercę obowiązku przeprowadzenia dowodu,
iż potencjalny spadkobierca działał w złej wierze.
Sąd Najwyższy stwierdził, że jeśli po śmierci spadkodawcy dojdzie do urodzenia jego żywego dziecka,
wówczas to dziecko jest jego spadkobiercą. W uzasadnieniu podkreślono, że orzeczenie o stwierdzeniu
nabycia spadku ma charakter jedynie deklaratoryjny i w sytuacji istnienia poczętego dziecka powstaje stan
zawieszenia, dziedziczenie zależy bowiem od tego czy nasciturus urodzi się żywy. Osoby będące
spadkobiercami ustawowymi dokonując między sobą czynności rozporządzających prawami wchodzącymi
w skład spadku, nie mogą powoływać się na ochronę wynikającą z art. 1028 KC, prowadziłoby to bowiem do
pozbawienia spadku dziecka spadkodawcy.
Uchwała SN z 25.7.2019 r., III CZP 12/19

Decyzja Sądu Najwyższego w sprawie spadku po W.Z. pokazuje, jak istotne jest uwzględnienie stanu faktycznego przy rozstrzyganiu kwestii dziedziczenia. Uchwała ta wprowadza istotne wyjaśnienia dotyczące sytuacji, w której spadkobierca faktyczny różni się od spadkobiercy prawnego, szczególnie w kontekście narodzin potomka po śmierci spadkodawcy.