Ustalenie wartości majątku wspólnego bez uwzględnienia hipoteki zabezpieczającej kredyt
Sąd Najwyższy ustalił, że przy podziale majątku wspólnego małżonków wartość nieruchomości należy określić bez uwzględnienia hipoteki zabezpieczającej kredyt, chyba że istnieją istotne powody przemawiające za uwzględnieniem tego obciążenia. Sprawa dotyczyła rozbieżności w orzecznictwie co do uwzględniania obciążeń hipotecznych przy ustalaniu wartości majątku wspólnego.
Tematyka: podział majątku wspólnego, hipoteka, kredyt, Sąd Najwyższy, rozbieżności orzecznictwa, wartość nieruchomości, ustalenie wartości majątku, spór majątkowy
Sąd Najwyższy ustalił, że przy podziale majątku wspólnego małżonków wartość nieruchomości należy określić bez uwzględnienia hipoteki zabezpieczającej kredyt, chyba że istnieją istotne powody przemawiające za uwzględnieniem tego obciążenia. Sprawa dotyczyła rozbieżności w orzecznictwie co do uwzględniania obciążeń hipotecznych przy ustalaniu wartości majątku wspólnego.
W sprawie o podział majątku wspólnego małżonków, obejmującego nieruchomość obciążoną hipoteką zabezpieczającą udzielony małżonkom kredyt bankowy, sąd - przyznając tę nieruchomość na własność jednego z nich - ustala jej wartość z pominięciem wartości obciążenia hipotecznego, chyba że zachodzą istotne powody przemawiające za jego uwzględnieniem – uznał Sąd Najwyższy. Stan faktyczny Małżonkowie E.G. i R.G. kupili lokal mieszkalny ze środków pochodzących z kredytu. Po rozpadzie związku, R.G. wyprowadził się z mieszkania, ale w dalszym ciągu opłacał podatek od nieruchomości oraz ubezpieczenie kredytu, natomiast zamieszkująca lokal wraz z synem E.G. spłacała raty kredytu. Po orzeczeniu rozwodu byli małżonkowie nie mogli porozumieć się co do podziału majątku. Spór dotyczył tego, czy należy uwzględnić obciążenie hipoteczne wynoszące ponad 114 tys. zł przy ustalaniu wartości mieszkania, którego wartość szacowano na ponad 280 tys. zł. Sąd I instancji uznał, że przy określeniu wartości składników majątku wspólnego należy uwzględnić obciążenie zmieniające ich rzeczywistą wartość tych składników majątkowych, w tym obciążenia hipoteczne. Z uzasadnień sądów Sąd II instancji wskazując na rozbieżności w orzecznictwie zwrócił się do Sądu Najwyższego o rozstrzygnięcie: Czy dokonując z urzędu w postępowaniu o podział majątku objętego dotychczas wspólnością majątkową małżeńską ustalenia składu i wartości majątku wspólnego (art. 567 § 3 KPC w zw. z art. 684 KPC), sąd określa wartość nieruchomości należącej do majątku podlegającego podziałowi, przy uwzględnieniu jej obciążenia hipotecznego ? Zgodnie z art. 567 § 3 w zw. z art. 684 KPC, obowiązkiem sądu w sprawie o podział majątku wspólnego jest ustalenie składu i wartości majątku podlegającego podziałowi, przy czym podział ten obejmuje składniki należące do tego majątku w czasie ustania wspólności ustawowej i nadal w nim obecne w czasie orzekania o podziale (SN z 7.4.1994 r., III CZP 41/94, niepubl.). W uzasadnieniu pytania odkreślono, że w orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, iż sąd może dzielić jedynie tylko aktywa, nie może natomiast dokonywać podziału lub rozliczenia nie spłaconych jeszcze długów, obciążających nadal oboje małżonków na skutek czynności prawnych podjętych przez nich w czasie trwania wspólności. W judykaturze dominujący jest pogląd, że przy szacowaniu składników majątku wspólnego należy uwzględnić obciążenie zmieniające rzeczywistą wartość tych składników majątkowych, w szczególności obciążenie o charakterze prawnorzeczowym, za które ponosi odpowiedzialność każdorazowy właściciel nieruchomości, zwłaszcza obciążenie hipoteką i prawami dożywocia. Wartość takich obciążeń odlicza się zarówno przy ustalaniu wartości składników majątku wspólnego, jak i przy zaliczeniu wartości przyznanej jednemu z małżonków nieruchomości na poczet przysługującego mu udziału w majątku wspólnym (SN z 26.9.2013 r., II CSK 650/12, SN z dnia 26.10.2011 r., I CSK 41/11; SN z 20.4.2011 r., I CSK 661/10). Drugie stanowisko opiera się na założeniu, że hipoteka obciążająca nieruchomość byłych małżonków będących zarówno dłużnikami osobistymi, jak i dłużnikami rzeczowymi banku (do chwili podziału) nie ma wpływu na wartość rynkową nieruchomości, przyjmowaną przez sąd za podstawę ustalenia wysokości spłaty lub dopłaty należnej drugiemu małżonkowi, który nie otrzymuje nieruchomości lub prawa do lokalu. Podział majątku wspólnego, w tym przyznanie prawa do lokalu jednemu z małżonków, nie rzutuje bowiem w jakikolwiek sposób na utrzymywanie się solidarnego i osobistego zobowiązania obojga małżonków do spłaty kredytu także po dokonaniu podziału majątku wspólnego. Podkreśla się przy tym, że małżonkowie mogą zbyć nieruchomość lub prawo do lokalu wspólnie i w porozumieniu na wolnym rynku i z uzyskanej ceny zaspokoić dług hipoteczny, dokonując podziału pozostałej kwoty między siebie, ewentualnie wynegocjować z bankiem stosowną zmianę umowy kredytowej. Decydując się na sądowy podział majątku wspólnego, małżonkowie muszą liczyć się z konsekwencjami regulacji tego postępowania przez obowiązujące normy prawa materialnego i procesowego (SN z 26.1.2017 r., I CSK 54/16). Sąd Najwyższy uznał, że jeśli oboje małżonkowie (byli małżonkowie) pozostają po ustaniu wspólności ustawowej dłużnikami osobistymi banku, odpowiedzialnymi solidarnie za spłatę zobowiązania kredytowego zabezpieczonego hipoteką obciążającą prawo do lokalu mieszkalnego, sąd - określając wartość tego składnika majątkowego podlegającego podziałowi - bierze pod uwagę jego wartość rynkową bez uwzględnienia obciążenia hipotecznego. Jednocześnie jednak zastrzegł, że sąd ma obowiązek uwzględnić kwotę hipoteki, jeśli istnieją ważne powody uzasadniające takie działanie. Uchwała SN z 25.7.2019 r., III CZP 14/19
Sąd Najwyższy wyjaśnił, że przy podziale majątku wspólnego małżonków wartość nieruchomości należy ustalić bez uwzględnienia hipoteki, chyba że istnieją istotne powody uzasadniające uwzględnienie tego obciążenia. Decyzja ta ma istotne znaczenie dla podziału majątku wspólnego po rozwodzie.