Konsekwencje negatywnej oceny zdolności kredytowej konsumenta w odniesieniu do umowy kredytu

Publikacja omawia konsekwencje negatywnej oceny zdolności kredytowej konsumenta w kontekście umowy kredytu. Trybunał wskazał, że kredytodawca powinien rozważyć sytuację finansową konsumenta przed udzieleniem kredytu oraz unikać udzielania kredytów osobom niezdolnym do spłaty zobowiązań. Wyrok ten ma istotne znaczenie dla konsumentów oraz skutki dla prawa krajowego regulującego kredyty konsumenckie.

Tematyka: umowa kredytowa, zdolność kredytowa, kredyt konsumencki, TSUE, sprawiedliwość, ochrona konsumentów, ocena zdolności kredytowej

Trybunał orzekł, że:
1. art. 5 ust. 6 dyrektywy 2008/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 23.4.2008 r. w sprawie umów
o kredyt konsumencki oraz uchylającej dyrektywę Rady 87/102/EWG należy interpretować w ten sposób,
iż nie stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, takiemu jak rozpatrywane w postępowaniu
głównym, które nakazuje kredytodawcy i pośrednikowi kredytowemu wybór, spośród zazwyczaj
oferowanych umów kredytowych, najbardziej odpowiedniego typu i najbardziej odpowiedniej wysokości
kredytu, mając na uwadze sytuację finansową konsumenta w momencie zawarcia umowy kredytu oraz
cel kredytu;
2. art. 5 ust. 6 i art. 8 ust. 1 dyrektywy 2008/48 należy interpretować w ten sposób, iż nie stoją one na
przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, takiemu jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, które
nakłada na kredytodawcę obowiązek powstrzymania się od zawarcia umowy kredytowej, jeżeli nie może
on rozsądnie ocenić – po przeprowadzeniu weryfikacji zdolności kredytowej konsumenta – że będzie on
w stanie spełnić zobowiązania wynikające z planowanej umowy.
Stan faktyczny sprawy
M. Schyns (kredytobiorca) zawarł z Dexia Banque Belgiqu e, w którego prawa wstąpił Belfius, umowę pożyczki
w celu sfinansowania zakupu paneli fotowoltaicznych oraz ich montażu przez Home Vision. Zgodnie z zawartą
umową ta ostatnia spółka zobowiązała się, po pierwsze, dokonać montażu paneli fotowoltaicznych oraz, po drugie,
zwrócić kredytobiorcy całość tej kwoty w miesięcznych ratach. W zamian za to musiał on przenieść na Home Vision,
przez okres 10 lat, zielone certyfikaty związane z wytwarzaniem energii elektrycznej w wyniku stosowania
rzeczonych paneli. Home Vision ogłosiła upadłość, przy czym nie dokonała nigdy montażu odnośnych paneli
fotowoltaicznych. M. Schyns uiszczał miesięczne raty przez cztery lata, ale w 2016 r., wniósł do justice de paix du
canton de Visé (sądu pokoju kantonu Visé, Belgia), tytułem głównym, o rozwiązanie umowy kredytu z winy Belfiusa
oraz o zwolnienie z obowiązku spłaty pozostałych rat. Kredytobiorca zarzuca Belfiusowi, że udzielił mu kredytu
w wysokości zbyt wysokiej w stosunku do uzyskiwanych przez niego dochodów, Sąd odsyłający uważa, że mające
zastosowanie przepisy krajowe zabraniają kredytodawcy zawarcia umowy, jeżeli w jego ocenie konsument nie jest
w stanie spłacić kredytu, nakładają na kredytodawcę obowiązek oceny stosowności zaciągnięcia kredytu.
W niniejszej sprawie, mając na uwadze wysokość dochodów oraz dwa zaciągnięte już kredyty hipoteczne, sąd
odsyłający uważa, że zdolność do spłaty kredytu wzbudzała wątpliwości w momencie zawarcia umowy. Tym samym
sąd odsyłający postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z pytaniami prejudycjalnymi:
Stanowisko TSUE
W uzasadnieniu do wyroku TSUE przypomniał, że zgodnie z art. 5 ust. 6 dyrektywy 2008/48 państwa członkowskie
zapewniają, aby kredytodawcy i, w stosownych przypadkach, pośrednicy kredytowi udzielali konsumentowi
odpowiednich wyjaśnień, w odpowiednich przypadkach przez objaśnienie informacji udzielanych przed zawarciem
umowy zgodnie z ust. 1, głównych cech proponowanych produktów oraz konkretnych skutków dla konsumenta, jakie
mogą one za sobą pociągać, w tym konsekwencji zaległości w spłacie. Konsument musi bowiem ocenić, czy
proponowana umowa o kredyt jest dostosowana do jego potrzeb i sytuacji finansowej. Pomimo tego, że dyrektywa ta
nie zobowiązuje państw członkowskich do ustanowienia ogólnego obowiązku kredytodawcy zaproponowania
konsumentom najbardziej odpowiedniego kredytu, to z pkt 5 ust. 4 zmienionego wniosku dotyczącego dyrektywy
Parlamentu Europejskiego i Rady z 7.10.2005 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki, zmieniającego dyrektywę
Rady 93/13/WE [COM(2005) 483 wersja ostateczna] wynika, że KE „utrzymuje koncepcję, według której
kredytodawca powinien jedynie [nie tylko] spełniać wymogi dotyczące informacji udzielanych przed zawarciem
umowy, ale powinien także dostarczyć dodatkowych wyjaśnień w celu umożliwienia konsumentowi podjęcia decyzji
na podstawie pełnych informacji”, że „konsument jest zawsze odpowiedzialny za podjęcie ostatecznej decyzji
o umowie kredytowej” oraz że „państwom członkowskim została przyznana większa elastyczność w dostosowaniu ich
przepisów wykonawczych do sytuacji handlowej na ich rynkach”.
Trybunał przypomniał cel dyrektywy 2008/48, który polega na ustanowieniu w odniesieniu do kredytu
konsumenckiego pełnej i bezwzględnie wiążącej harmonizacji w pewnych kluczowych obszarach, uznanej za
niezbędną do zapewnienia wszystkim konsumentom w Unii wysokiego i równoważnego poziomu ochrony ich
interesów oraz ułatwienia powstania dobrze funkcjonującego wewnętrznego rynku kredytów konsumenckich. Z art.
22 ust. 1 dyrektywy 2008/48 wynika, że przewiduje ona pełną harmonizację, a państwa członkowskie nie są

uprawnione do utrzymywania lub wprowadzania przepisów krajowych innych niż przepisy zawarte w dyrektywie, to
ostatnie zdanie art. 5 ust. 6 dyrektywy przyznaje państwom członkowskim pewną elastyczność w zakresie, w jakim
mogą one „ustalić tryb i zakres […] pomocy”, jakiej powinni udzielać konsumentom kredytodawcy i, w stosownych
przypadkach, pośrednicy kredytowi.
TSUE podkreślił, że pomimo informacji przedumownych, które powinny zostać udzielone konsument może przed
zawarciem umowy o kredyt potrzebować dodatkowej pomocy w celu podjęcia decyzji, która umowa o kredyt jest dla
niego najodpowiedniejsza z punktu widzenia jego potrzeb i jego sytuacji finansowej oraz że państwa członkowskie
powinny zapewnić udzielanie przez kredytodawców takiej pomocy w odniesieniu do produktów, które oferują
konsumentowi. Pomimo tego, że państwom członkowskim została przyznana elastyczność w zakresie
określenia charakteru i treści pomocy na etapie poprzedzającym zawarcie umowy, którą kredytodawcy
i pośrednicy kredytowi powinni zapewnić konsumentom, to jednak państwa członkowskie powinny korzystać
z tej elastyczności w sposób zgodny ze wszystkimi przepisami dyrektywy 2008/48. Zdaniem TSUE Państwa
członkowskie mogą postanowić, że konsument musi mieć możliwość zapoznania się z różnymi warunkami udzielenia
kredytu. To przedsiębiorca udzielający kredytu jest w stanie najlepiej zidentyfikować, spośród zazwyczaj oferowanych
ofert, kredyt najbardziej dostosowany do potrzeb konsumenta, przedstawienie takiego kredytu stanowi dodatkową
formę pomocy. TSUE przyjął, że uregulowanie krajowe, które nakłada na kredytodawców lub pośredników
kredytowych obowiązek wybrania i przedstawienia konsumentowi kredytu najlepiej dostosowanego do jego potrzeb,
nie wykracza poza zakres swobody przyznany państwom członkowskim w dyrektywie 2008/48.
Odnosząc się do kwestii oceny zdolności kredytowej konsumenta wskazał, że zgodnie z art. 8 ust. 1 dyrektywy
2008/48 państwa członkowskie zapewniają dokonanie przez kredytodawcę przed zawarciem umowy o kredyt oceny
zdolności kredytowej konsumenta na podstawie wystarczających informacji przekazanych mu, w stosownych
przypadkach, przez konsumenta oraz, w razie konieczności, na podstawie informacji uzyskanych z odpowiedniej
bazy danych. Trybunał orzekł (odwołując się do wyroku z 18.12.2014 r., CA Consumer Finance, C-449/13,
EU:C:2014:2464, pkt 43), że obowiązek oceny zdolności kredytowej konsumenta ma na celu rozwinięcie
poczucia odpowiedzialności u kredytodawców i uniknięcie udzielenia kredytów konsumentom nieposiadającym
zdolności kredytowej. Wskazał, że dyrektywa 2008/48 nie zawiera żadnego przepisu określającego, w jaki sposób
powinien postąpić kredytodawca w przypadku istnienia wątpliwości, co do zdolności kredytowej konsumenta. Dlatego
określenie obowiązków, które mogą być nałożone na kredytodawcę w następstwie dokonania oceny zdolności
kredytowej, pozostaje w gestii państw członkowskich, a zatem nie wchodzi w zakres stosowania tej dyrektywy.
zdaniem TSUE nadanie obowiązkowi kredytodawcy dokonania oceny zdolności kredytowej konsumenta skutku
prawnego w odniesieniu do sposobu, w jaki powinien postępować kredytodawca w przypadku oceny negatywnej, nie
narusza celu art. 8 ust. 1 dyrektywy 2008/
Trybunał orzekł, że:
1. art. 5 ust. 6 dyrektywy 2008/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 23.4.2008 r. w sprawie umów
o kredyt konsumencki oraz uchylającej dyrektywę Rady 87/102/EWG należy interpretować w ten sposób,
iż nie stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, takiemu jak rozpatrywane w postępowaniu
głównym, które nakazuje kredytodawcy i pośrednikowi kredytowemu wybór, spośród zazwyczaj
oferowanych umów kredytowych, najbardziej odpowiedniego typu i najbardziej odpowiedniej wysokości
kredytu, mając na uwadze sytuację finansową konsumenta w momencie zawarcia umowy kredytu oraz
cel kredytu;
2. art. 5 ust. 6 i art. 8 ust. 1 dyrektywy 2008/48 należy interpretować w ten sposób, iż nie stoją one na
przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, takiemu jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, które
nakłada na kredytodawcę obowiązek powstrzymania się od zawarcia umowy kredytowej, jeżeli nie może
on rozsądnie ocenić – po przeprowadzeniu weryfikacji zdolności kredytowej konsumenta – że będzie on
w stanie spełnić zobowiązania wynikające z planowanej umowy.
Pytania skierowane przez sąd krajowy do TSUE potwierdzają, że w tym zakresie sądy krajowe posiadają dużą
uznaniowość. W wydanym orzeczeniu TSUE podkreślił znaczenie weryfikacji zdolności kredytowej konsumentów.
Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że art. 5 ust. 6 oraz art. 8 ust. 1 dyrektywy 2008/48 należy interpretować w ten
sposób, iż nie stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, takiemu jak rozpatrywane w postępowaniu
głównym, które nakłada na kredytodawcę obowiązek powstrzymania się od zawarcia umowy kredytowej, jeżeli nie
może on rozsądnie ocenić – po przeprowadzeniu weryfikacji zdolności kredytowej konsumenta – że będzie on
w stanie spełnić zobowiązania wynikające z planowanej umowy. TSUE uznał zatem, że prawo krajowe może
przewidywać, iż w przypadku negatywnej oceny zdolności kredytowej konsumenta w odniesieniu do ewentualnego
zawarcia danej umowy kredytu - kredytodawca odmówi zawarcia umowy.
Odnosząc się do komentowanego orzeczenia TSUE należy podkreślić jego znaczenie dla konsumentów bowiem
dotychczas nie było szczegółowych regulacji dotyczących sposobu weryfikacji zdolności kredytowej konsumentów.
Istnienie jedynie ogólnych przepisów skłoniło ustawodawcę do przygotowania zmian w przepisach ustawy
z 12.5.2011 r. o kredycie konsumenckim (t.j.: Dz.U. z 2019 r. poz. 1083 ze zm.; dalej jako: KredytKonsU).

W projektowanym art. 10a KredytKonsU (projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania
lichwie - projekt z 18.2.2019 r.) przewiduje się obowiązek odebrania od konsumenta przed udzieleniem mu
kredytu konsumenckiego oświadczenia o dochodach i wydatkach, a następnie zweryfikowania tego
oświadczenia.
Wyrok TS z 6.6.2019 r., C-58/18

TSUE potwierdził, że państwa członkowskie mogą wprowadzać obowiązki oceny zdolności kredytowej konsumentów przez kredytodawców. Orzeczenie to skłoniło ustawodawcę do przygotowania zmian w przepisach dotyczących udzielania kredytów konsumenckich. W rezultacie, konsumentom może być łatwiej uzyskać informacje na temat dostosowania umowy kredytowej do ich sytuacji finansowej.