Zwrot przez ubezpieczyciela kosztów za ekspertyzę zleconą przez poszkodowanego lub cesjonariusza
Poszkodowanemu oraz cesjonariuszowi roszczeń odszkodowawczych z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje zwrot kosztów prywatnej opinii rzeczoznawcy, jeżeli jej sporządzenie było niezbędne do dochodzenia odszkodowania. Sądy wydające orzeczenia w tej sprawie podkreślają konieczność celowości i uzasadnienia kosztów ekspertyzy w kontekście efektywnego dochodzenia roszczeń odszkodowawczych.
Tematyka: ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej, odszkodowanie, ekspertyza, roszczenia odszkodowawcze, zwrot kosztów, Sąd Najwyższy, Rzecznik Finansowy
Poszkodowanemu oraz cesjonariuszowi roszczeń odszkodowawczych z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje zwrot kosztów prywatnej opinii rzeczoznawcy, jeżeli jej sporządzenie było niezbędne do dochodzenia odszkodowania. Sądy wydające orzeczenia w tej sprawie podkreślają konieczność celowości i uzasadnienia kosztów ekspertyzy w kontekście efektywnego dochodzenia roszczeń odszkodowawczych.
Poszkodowanemu oraz cesjonariuszowi roszczeń odszkodowawczych z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje od ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej zwrot kosztów tzw. prywatnej opinii (ekspertyzy) rzeczoznawcy, jeżeli jej sporządzenie było niezbędne do efektywnego dochodzenia odszkodowania – wynika z uchwały podjętej przez skład 7 sędziów Sądu Najwyższego. Stan faktyczny Rzecznik Finansowy (aktualnie: Rzecznik Ubezpieczonych) zwrócił się do Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały mającej na celu rozstrzygnięcie istniejących w orzecznictwie sądów rozbieżności co do wykładni prawa, zawierającej odpowiedź na następujące pytania: I. Czy w świetle art. 34 ust. 1 w zw. z art. 36 ustawy z 22.5.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (t.j.: Dz.U. z 2018 r. poz. 473 ze zm.; dalej jako: UbezpObowU) oraz art. 361 § 1 i § 2 KC, koszt prywatnej ekspertyzy rzeczoznawcy poniesiony przez poszkodowanego w celu ustalenia wysokości szkody bądź odpowiedzialności ubezpieczyciela w toku postępowania likwidacyjnego (przedsądowego) podlega kompensacie w ramach odpowiedzialności gwarancyjnej ubezpieczyciela z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych ? II. Czy analogicznej kompensacie w powyższym zakresie podlega również koszt prywatnej ekspertyzy rzeczoznawcy poniesiony przez cesjonariusza, który nabył od poszkodowanego wierzytelność odszkodowawczą? W uzasadnieniu wniosku wskazano, że w toku postępowania likwidacyjnego poszkodowany otrzymując wyliczenie specjalistyczne z zakładu ubezpieczeń, aby złożyć skuteczną reklamację, zmuszony jest skorzystać z wiedzy eksperta. Sporządzenie wyceny przez rzeczoznawcę jest również istotne w toku postępowania sądowego, gdyż warunkiem skuteczności powództwa, ustalenia wartości przedmiotu sporu, a w rezultacie wysokości opłaty jest określenie przez poszkodowanego wysokości roszczenia, którego będzie dochodzić w pozwie. Poszkodowani na etapie przedsądowym zlecają sporządzenie prywatnej opinii niezależnego rzeczoznawcy także w innych sytuacjach, np. gdy ubezpieczyciel neguje odpowiedzialność sprawcy szkody, lub sprawca zbiegł z miejsca zdarzenia i nie jest możliwe szybkie ustalenie posiadacza pojazdu, którym szkodę wyrządzono i jego ubezpieczyciela. W orzecznictwie, w którym uznawano za zasadny zwrot kosztów ekspertyzy wykonanej na zlecenie poszkodowanego wskazywano, że konieczność poniesienia wyższych kosztów nastąpiła na skutek zachowania się ubezpieczyciela poprzez nieuzasadnione zaniżenie odszkodowania (zob. wyrok SO w Olsztynie z 24.3.2015 r., IX Ca 33/15). W rezultacie niezbędne było podjęcie takich działań, które umożliwiły weryfikację stanowiska ubezpieczyciela przez eksperta (zob. wyrok SO we Wrocławiu z 31.3.2016 r., II Ca 1516/15). Sądy nieuznające roszczeń twierdziły natomiast, że działania prowadzące do oszacowania wartości pojazdu przed szkodą i po szkodzie oraz kosztów naprawy nie pozostają w adekwatnym związku przyczynowym z wypadkiem, gdyż to nie wypadek, lecz wola powoda, który zawarł z rzeczoznawcą określoną umowę, stanowiła właściwą przyczynę wydatkowania określonej kwoty (zob. wyrok SO w Łodzi z 30.6.2017 r., XIII Ga 315/l7). Rzecznik Finansowy zwrócił również uwagę, że sądy zasądzając zwrot kosztów na rzecz podmiotów zajmujących się skupowaniem roszczeń odszkodowawczych, którzy nabyli wierzytelność na mocy umowy cesji, podkreślały, iż sporządzenie kalkulacji było celowe, jeśli ustalona przez ubezpieczyciela wysokość szkody diametralnie odbiegała od rzeczywistej (zob. wyrok SR w Kielcach z 7.3.2017 r., V GC 2448/16). W orzeczeniach oddalających takie roszczenia wskazuje się natomiast, że cesjonariusze są przedsiębiorcami prowadzącymi działalność gospodarczą w zakresie oceny ryzyka i szacowania poniesionych strat, która obejmuje szacowanie roszczeń ubezpieczeniowych, powinni zatem sporządzać kalkulację samodzielnie (zob. wyrok SR w Wałbrzychu z 17.8. 2017 r., VI GC 307/17). Rzecznik Finansowy we wniosku podkreślił, że na szczególną ochronę systemową zasługują poszkodowane osoby fizyczne. W toku postępowania likwidacyjnego mają oni bowiem do czynienia z profesjonalnym podmiotem o korporacyjnej strukturze, nie posiadając przy tym środków i wiedzy umożliwiającej skuteczną weryfikację wysokości kosztorysu. Chcąc odwoływać się od stanowiska ubezpieczyciela w sposób jak najbardziej skuteczny, muszą korzystać z wiedzy eksperckiej rzeczoznawcy. W ocenie wnioskodawcy, gdyby ubezpieczyciel obliczył wysokość odszkodowania zgodnie z zasadą wyrażoną w treści art. 363 § 1 KC, to poszkodowany nie byłby zmuszony do ponoszenia dodatkowego wydatku w postaci alternatywnej wyceny. W odniesieniu do sytuacji, gdy z roszczeniem o zwrot kosztów opinii występuje cesjonariusz - podmiot zajmujący się w ramach prowadzonej działalności skupowaniem roszczeń odszkodowawczych i dochodzeniem ich od ubezpieczycieli, Rzecznik Finansowy wyraził pogląd, że skoro wraz z wierzytelnością, nabytą na podstawie art. 509 KC na cesjonariusza przechodzą na podstawie art. 509 § 2 KC wszelkie związane z nią prawa, to w ich skład, o do zasady wchodzi także prawo do żądania od ubezpieczyciela w ramach odszkodowania zwrot kosztów zleconej przez cesjonariusza ekspertyzy prywatnej, o ile oczywiście koszty te były uzasadnione i konieczne. Stanowisko SN Sąd Najwyższy uznał, że zarówno poszkodowanemu, jak i nabywcy – w drodze przelewu – wierzytelności o odszkodowanie za szkodę komunikacyjną przysługuje od ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej zwrot uzasadnionych kosztów ekspertyzy zleconej osobie trzeciej, ale tylko wówczas, gdy jej sporządzenie było w okolicznościach sprawy niezbędne do efektywnego dochodzenia odszkodowania (zob. uchwała SN [7] z 29.5.2019 r., III CZP 68/18). Z uzasadnienia uchwały wynika, że zlecenie osobie trzeciej ekspertyzy na potrzeby dochodzenia odszkodowania od ubezpieczyciela pozostaje w normalnym związku przyczynowym w rozumieniu art. 361 § 1 KC z wypadkiem komunikacyjnym, a koszt tej ekspertyzy wchodzi w określony w art. 361 § 2 KC zakres szkody objętej należnym odszkodowaniem od ubezpieczonego i tym samym od ubezpieczyciela, jeżeli w stanie faktycznym sprawy, przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności, zlecenie ekspertyzy, jak i jej koszt, były celowe, niezbędne, konieczne, racjonalne, wystarczająco uzasadnione z punktu widzenia efektywnej realizacji roszczenia odszkodowawczego. Uchwała SN [7] z 2.9.2019 r., III CZP 99/18
Sąd Najwyższy uznał, że zarówno poszkodowanemu, jak i nabywcy wierzytelności o odszkodowanie przysługuje zwrot uzasadnionych kosztów ekspertyzy zleconej osobie trzeciej, gdy jej sporządzenie było niezbędne do efektywnego dochodzenia odszkodowania. Uchwała SN precyzuje warunki konieczności i celowości kosztów ekspertyzy w kontekście realizacji roszczenia odszkodowawczego.