Zwrot części kosztów kredytu w przypadku jego wcześniejszej spłaty

Konsument ma prawo do obniżki całkowitego kosztu kredytu w przypadku jego wcześniejszej spłaty. Spory dotyczyły umów o kredyt konsumencki zawartych pomiędzy konsumentem a instytucjami bankowymi. Po dokonaniu wcześniejszej spłaty kredytów konsumenci domagali się zwrotu części prowizji, co skłoniło Lexitor do skierowania sprawy do sądu. Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że prawo do obniżki całkowitego kosztu kredytu obejmuje wszystkie koszty nałożone na konsumenta, niezależnie od okresu obowiązywania umowy.

Tematyka: konsument, kredyt, spłata, obniżka kosztu, umowa kredytowa, instytucja bankowa, Lexitor, Trybunał Sprawiedliwości, zwrot prowizji, ochrona konsumenta

Konsument ma prawo do obniżki całkowitego kosztu kredytu w przypadku jego wcześniejszej spłaty.
Stan faktyczny
Spory dotyczyły umów o kredyt konsumencki zawartych pomiędzy konsumentem w rozumieniu art. 3 lit. a) dyrektywy
Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z 23.4.2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz
uchylającej dyrektywę Rady 87/102/EWG (Dz. Urz. z 2008 r. L Nr 133, s. 66) a, odpowiednio: Spółdzielczą Kasą
Oszczędnościowo‑ Kredytową im. Franciszka Stefczyka, Santander Consumer Bank S.A. i mBank S.A (dalej jako:
instytucje bankowe). Każda z umów o kredyt przewidywała zapłatę na rzecz danej instytucji bankowej prowizji, której
wysokość nie była zależna od okresu obowiązywania umowy; było to, odpowiednio, 1591,35 zł, 4845 zł i 3070,40 zł.
Po dokonaniu wcześniejszej spłaty kredytów konsumenci dokonali na rzecz Lexitor sp. z o.o., (spółka polskiego
prawa oferująca usługi prawne dla konsumentów), przelewu wierzytelności, jakie przysługiwały im względem
instytucji bankowych w wyniku wcześniejszej spłaty. Następnie Lexitor, jako nabywca wierzytelności, zażądał od
instytucji bankowych zwrotu części prowizji zapłaconych przez konsumentów, wraz z odsetkami za opóźnienie.
Ponieważ instytucje kredytowe nie zastosowały się do tych żądań Lexitor wniósł do Sądu Rejonowego Lublin-
Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku trzy pozwy o zasądzenie odpowiednio od instytucje bankowe zapłaty
części tych prowizji odpowiadających pozostałemu okresowi obowiązywania umów o kredyt, wraz z odsetkami za
opóźnienie. Pozwani wnieśli sprzeciwy od nakazów zapłaty wydanych przez ten sąd.
Pytanie prejudycjalne
Czy art. 16 ust. 1 dyrektywy 2008/48 należy interpretować w ten sposób, że prawo do obniżki całkowitego kosztu
kredytu w przypadku wcześniejszej spłaty tego kredytu obejmuje również koszty, których wysokość nie jest zależna
od okresu obowiązywania umowy?
Stanowisko TS
Na wstępie TS stwierdził, że okoliczność, iż spory w postępowaniu głównym dotyczą wyłącznie przedsiębiorców, nie
stanowi przeszkody dla stosowania dyrektywy 2008/48. Jak wskazał rzecznik generalny w pkt 24 opinii, zakres
stosowania tej dyrektywy zależy nie od tożsamości stron sporu, lecz od statusu stron umowy kredytu.
W art. 16 ust. 1 dyrektywy 2008/48, w świetle jej motywu 39, przewidziano uprawnienie konsumenta do dokonania
wcześniejszej spłaty umowy i skorzystania z obniżki całkowitego kosztu kredytu, na którą składają się odsetki
i koszty przypadające na pozostały okres obowiązywania umowy. Pojęcie „całkowity koszt kredytu” zostało
zdefiniowane w art. 3 lit. g) tej dyrektywy jako obejmujące wszystkie koszty, łącznie z odsetkami, prowizjami,
podatkami oraz wszelkimi innymi opłatami, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową o kredyt,
które to koszty znane są kredytodawcy, z wyjątkiem kosztów notarialnych. Trybunał wskazał, że ta definicja nie
zawiera żadnego ograniczenia dotyczącego okresu obowiązywania danej umowy o kredyt. W tym względzie
odniesienie do „pozostałego okresu obowiązywania umowy”, o którym mowa w art. 16 ust. 1 dyrektywy 2008/48,
można byłoby interpretować zarówno jako oznaczające, iż koszty, których dotyczy obniżka całkowitego kosztu
kredytu, są ograniczone do tych, które zależą obiektywnie od okresu obowiązywania umowy, lub do tych, które są
przedstawiane przez kredytodawcę jako odnoszące się do konkretnego etapu zawarcia lub wykonania umowy, jak
też jako wskazujące na to, że metoda obliczania, jaką należy zastosować w celu dokonania tej obniżki, polega na
uwzględnieniu całości kosztów poniesionych przez konsumenta, a następnie obniżeniu tej kwoty proporcjonalnie do
pozostałego okresu obowiązywania umowy.
Trybunał stwierdził, że analiza porównawcza różnych wersji językowych art. 16 ust. 1 dyrektywy 2008/48 nie
pozwala na ustalenie dokładnego zakresu przewidywanej przez ten przepis obniżki całkowitego kosztu kredytu.
Z jednej strony wersje tego przepisu w językach niderlandzkim, polskim i rumuńskim sugerują obniżenie kosztów
związanych z pozostałym okresem obowiązywania umowy („een verlaging van de totale kredietkosten, bestaande uit
de interesten en de kosten gedurende de resterende duur van de overeenkomst”, „obniżki całkowitego kosztu
kredytu, na którą składają się odsetki i koszty przypadające na pozostały okres obowiązywania umowy” i „o reducere
a costului total al creditului, care constă în dobânda și în costurile aferente duratei restante a contractului”). Z drugiej
strony wersje językowe niemiecka i angielska tego przepisu cechują się pewną niejednoznacznością i pozwalają na
przypuszczenie, że koszty związane z tym okresem stanowią wskazówkę dotyczącą obliczenia obniżki („das Recht
auf Ermäßigung der Gesamtkosten des Kredits, die sich nach den Zinsen und den Kosten für die verbleibende
Laufzeit des Vertrags richtet” i „reduction consisting of the interest and the costs for the remaining duration of the
contract”). Włoska wersja językowa tego przepisu, podobnie jak wersja francuska, powołuje się na odsetki i koszty
należne („dus” i „dovuti”) za pozostały okres obowiązywania umowy. Wreszcie hiszpańska wersja językowa art. 16

ust. 1 dyrektywy 2008/48 wymaga obniżki obejmującej koszty odpowiadające pozostałemu okresowi obowiązywania
umowy („una reducción del coste total del crédito, que comprende los intereses y costes correspondientes a la
duración del contrato que quede por transcurrir”).
Zgodnie z jednolitym orzecznictwem TS przy dokonywaniu wykładni unijnego przepisu należy uwzględniać nie tylko
jego treść, lecz także jego kontekst oraz cele regulacji, której część on stanowi (wyrok Bundesverband der
Verbraucherzentralen und Verbraucherverbände, C-649/17, pkt 37).
W odniesieniu do kontekstu TS przypomniał, że art. 8 dyrektywy 87/102, która została uchylona i zastąpiona przez
dyrektywę 2008/48, przewidywał, że konsument „zgodnie z prawem przewidzianym w państwie członkowskim […] ma
prawo do słusznego zmniejszenia całkowitego kosztu kredytu”. Zatem że art. 16 ust. 1 dyrektywy 2008/48
skonkretyzował prawo konsumenta do obniżenia kosztu kredytu w przypadku przedterminowej spłaty poprzez
zastąpienie ogólnego pojęcia „słusznego zmniejszenia” bardziej precyzyjnym pojęciem „obniżki całkowitego kosztu
kredytu” i dodanie, że ta obniżka powinna dotyczyć „odsetek i kosztów”.
Zgodnie z orzecznictwem TS cel dyrektywy 2008/48 polega na zapewnieniu wysokiego poziomu ochrony
konsumentów (wyrok Schyns, C-58/18, pkt 28). Ów system ochrony opiera się na założeniu, że konsument jest
stroną słabszą niż przedsiębiorca zarówno pod względem możliwości negocjacyjnych, jak i ze względu na stopień
poinformowania (wyrok Radlinger i Radlingerová, C-377/14,, pkt 63).W celu zagwarantowania tej ochrony art. 22 ust.
3 dyrektywy 2008/48 zobowiązuje państwa członkowskie do zapewnienia, aby przepisy, które przyjmują one w celu
wykonania tej dyrektywy, nie mogły być obchodzone poprzez sposób formułowania umów. Zdaniem TS skuteczność
prawa konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu byłaby osłabiona, gdyby obniżenie kredytu mogło
ograniczyć się do uwzględnienia jedynie kosztów przedstawionych przez kredytodawcę jako zależne od okresu
obowiązywania umowy, ponieważ – jak wskazał rzecznik generalny w pkt 54 opinii – wysokość i podział kosztów są
określane jednostronnie przez bank, a rozliczenie kosztów może obejmować pewną marżę zysku. Ponadto, jak
podkreślał sąd odsyłający, ograniczenie możliwości obniżenia całkowitego kosztu kredytu jedynie do kosztów
wyraźnie związanych z okresem obowiązywania umowy, pociągałoby za sobą ryzyko, że konsument zostanie
obciążony wyższymi jednorazowymi płatnościami w chwili zawarcia umowy o kredyt, ponieważ kredytodawca mógłby
próbować ograniczyć do minimum koszty zależne od okresu obowiązywania umowy. Co więcej, rzecznik generalny
w pkt 53 i 55 opinii podkreślił, że zakres swobody działania, jakim dysponują instytucje kredytowe w swoich
rozliczeniach i organizacji wewnętrznej, w praktyce bardzo utrudnia określenie przez konsumenta lub sąd kosztów
obiektywnie związanych z okresem obowiązywania umowy.
Trybunał stwierdził, że fakt włączenia kosztów, które nie zależą od okresu obowiązywania umowy, do obniżki
całkowitego kosztu kredytu nie może w sposób nieproporcjonalny działać na niekorzyść kredytodawcy. Jego interesy
są uwzględniane w drodze, po pierwsze, art. 16 ust. 2 dyrektywy 2008/48, który przewiduje prawo kredytodawcy do
otrzymania rekompensaty za ewentualne koszty bezpośrednio związane z przedterminową spłatą kredytu, oraz po
drugie, art. 16 ust. 4 tej dyrektywy, który przyznaje państwom członkowskim dodatkową możliwość zapewnienia, aby
rekompensata była dostosowana do warunków kredytu i warunków rynkowych dla ochrony interesów kredytodawcy.
Natomiast w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu kredytodawca wcześniej odzyskuje pożyczoną sumę, która jest
wówczas dostępna do celów ewentualnego zawarcia nowej umowy o kredyt.
Reasumując TS orzekł, że art. 16 ust. 1 dyrektywy 2008/48 należy interpretować w ten sposób, że prawo
konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu obejmuje
wszystkie koszty, które zostały nałożone na konsumenta.
Z wyroku TS wynika, że w przypadku ich spłaty przed terminem kredytu konsumenckiego konsumenci maja prawo do
proporcjonalnej zwrotu części pobranych opłaty.
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów wydał już pierwszą decyzję w takiej sprawie pomyślną dla konsumentów.
Wyrok TS z 11.9.2019 r., Lexitor, C-383/18

Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że konsument ma prawo do proporcjonalnego zwrotu części opłat w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu konsumenckiego. Decyzja ta, wydana w sprawie Lexitor, stanowi korzystne rozstrzygnięcie dla konsumentów, potwierdzając ich prawa w relacji z instytucjami kredytowymi.