Koszty zarządzania umową konsumencką
Zgodnie z prawem UE konsumenci muszą być informowani o kosztach zarządzania umową konsumencką, nawet jeśli nie są precyzyjnie określone w umowie. Sprawa dotyczyła kwestii nieuczciwych warunków umownych związanych z pożyczką udzieloną przez Bank. Trybunał ustalił, że warunki muszą być jasne i zrozumiałe, ale niekoniecznie muszą dokładnie opisywać świadczone usługi.
Tematyka: koszty zarządzania umową konsumencką, pożyczka, nieuczciwe warunki umowne, dyrektywa 93/13, Trybunał Sprawiedliwości UE
Zgodnie z prawem UE konsumenci muszą być informowani o kosztach zarządzania umową konsumencką, nawet jeśli nie są precyzyjnie określone w umowie. Sprawa dotyczyła kwestii nieuczciwych warunków umownych związanych z pożyczką udzieloną przez Bank. Trybunał ustalił, że warunki muszą być jasne i zrozumiałe, ale niekoniecznie muszą dokładnie opisywać świadczone usługi.
Zgodne z prawem UE jest wyłącznie wskazanie wysokości kosztów zarządzania i prowizji za udzielenie pożyczki, które obciążają konsumenta, bez potrzeby precyzyjnego wyszczególniania świadczonych w zamian usług. Stan faktyczny W 2005 r. G.K. zawarł z Bankiem umowę pożyczki na kwotę 16 451 EUR, z roczną stopą oprocentowania w wysokości 5,4% i kosztami zarządzenia w wysokości 2,4% rocznie, na czas 20 lat. G.K. był również zobowiązany do zapłaty, zgodnie z warunkami umowy, kwoty 40 000 HUF (ok. 125 EUR) jako prowizji za udzielenie pożyczki. G.K. wniósł powództwo o stwierdzenie, że warunki dotyczące kosztów zarządzania i prowizji za udzielenie pożyczki były nieuczciwe, ponieważ umowa nie określała konkretnych usług, za które miały one stanowić wynagrodzenie. Pytania prejudycjalne - Czy art. 4 ust. 2 i art. 5 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz. Urz. z 1993 r. L Nr 95, s. 29) należy interpretować w ten sposób, że wymóg jasnego i zrozumiałego sformułowania warunku umowy należy rozumieć w ten sposób, iż stanowi on, że nienegocjowane indywidualne warunki umowy wskazane w umowie pożyczki zawieranej z konsumentami, takie jak warunki rozpatrywane w postępowaniu głównym, określające dokładnie wysokość kosztów zarządzania i prowizji za udzielenie pożyczki obciążających konsumenta, sposób ich obliczania i termin wymagalności, muszą również wyszczególniać wszystkie usługi świadczone w zamian za przedmiotowe kwoty? - Czy art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że warunek umowny taki jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, dotyczący kosztów zarządzania pożyczką, który nie pozwala jednoznacznie określić konkretnych świadczonych w zamian usług, powoduje, wbrew wymogowi dobrej wiary, znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta? Stanowisko TS Sposób określenia nienegocjowanych indywidualnych warunków umowy Zgodnie z art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 ocena nieuczciwego charakteru warunków nie dotyczy ani określenia głównego przedmiotu umowy, ani relacji ceny i wynagrodzenia do dostarczonych w zamian towarów lub usług, o ile warunki te zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem. Trybunał stwierdził, że warunki dotyczące świadczenia wzajemnego należnego dającemu pożyczkę od konsumenta lub mające wpływ na faktyczną cenę, jaką powinien uiścić konsument na rzecz dającego pożyczkę, nie zaliczają się, co do zasady, do tej drugiej kategorii warunków, z wyjątkiem kwestii, czy wskazana w treści umowy kwota wynagrodzenia lub ceny jest odpowiednia do usług świadczonych w zamian przez dającego pożyczkę. W ocenie TS z akt rozpatrywanej sprawy – czego ustalenie należy do sądu odsyłającego – wynika, że potencjalnie nieuczciwy charakter spornych warunków nie dotyczy relacji między wysokością kosztów zarządzania i prowizji za udzielenie pożyczki a świadczonymi w zamian usługami. Trybunał stwierdził, że niezależnie od tego, czy sporne warunki są objęte zakresem art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13, taki sam wymóg przejrzystości jak ten, o którym mowa w tym przepisie, został zawarty również w art. 5 tej dyrektywy, stanowiącym, że pisemne warunki umowy muszą „zawsze” być sporządzone prostym i zrozumiałym językiem. Z orzecznictwa TS wynika, że wymóg przejrzystości zawarty w tych przepisach ma taki sam zakres (wyrok Kásler i Káslerné Rábai, C-26/13, pkt 67–69). Ten wymóg przejrzystości należy rozumieć jako stanowiący nie tylko, że odnośny warunek będzie zrozumiały dla konsumenta z gramatycznego punktu widzenia, ale że konsument będzie też w stanie ocenić, na podstawie dokładnych i zrozumiałych kryteriów, skutki ekonomiczne, jakie wynikają dla niego z tego warunku (wyrok Bucura, C-348/14, pkt 55). W niniejszej sprawie G.K. nie wydaje się twierdzić, że brak jest świadczenia wzajemnego w zamian za koszty zarządzania, jednak uważa on, iż dokładny charakter różnych odpowiadających im usług nie jest przejrzysty. Trybunał uznał, że chociaż dający pożyczkę nie jest zobowiązany do wyszczególnienia w danej umowie charakteru wszystkich usług świadczonych w zamian za koszty przewidziane w jednym lub kilku warunkach umowy, to w świetle ochrony, jaką dyrektywa 93/13 ma zapewnić konsumentowi ważne jest, aby charakter faktycznie świadczonych usług można było racjonalnie zrozumieć lub wywnioskować na podstawie umowy postrzeganej jako całość. Ponadto konsument musi być w stanie sprawdzić, czy różne koszty lub usługi, za które stanowią one opłatę, nie nakładają się na siebie. Trybunał wskazał, że w niniejszej sprawie sąd odsyłający powinien zbadać, czy taka sytuacja ma miejsce, w świetle całokształtu istotnych okoliczności faktycznych, do których zaliczają się nie tylko warunki zawarte w rozpatrywanej umowie, lecz również formy zachęty stosowane przez dającego pożyczkę w procesie negocjacji umowy i dostarczone na tym etapie informacje (wyrok Matei, pkt 75). Trybunał orzekł, że art. 4 ust. 2 i art. 5 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że wymóg jasnego i zrozumiałego sformułowania warunku umowy nie oznacza, iż nienegocjowane indywidualne warunki umowy wskazane w umowie pożyczki zawieranej z konsumentami takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, określające dokładnie wysokość kosztów zarządzania i prowizji za udzielenie pożyczki obciążających konsumenta, sposób ich obliczania i termin wymagalności, muszą również wyszczególniać wszystkie usługi świadczone w zamian za przedmiotowe kwoty. Ocena nieuczciwego charakteru warunków umownych Trybunał wskazał, że do sądu krajowego należy ustalenie, przy uwzględnieniu kryteriów określonych w art. 3 ust. 1, a także art. 5 tej dyrektywy, czy w świetle konkretnych okoliczności danego przypadku taki warunek umowny spełnia ustanowione w tej dyrektywie wymogi dobrej wiary, równowagi i przejrzystości (wyrok Abanca Corporación Bancaria i Bankia, C-70/17 i C‑ 179/17, pkt 50). Tak więc przejrzysty charakter warunku umownego, wymagany przez art. 5 dyrektywy 93/13, stanowi jeden z czynników, które sąd krajowy powinien wziąć pod uwagę przy dokonywaniu należącej do niego oceny nieuczciwego charakteru tego warunku na podstawie art. 3 ust. 1 tej dyrektywy. W ramach tej oceny na tym sądzie spoczywa zbadanie, w świetle ogółu okoliczności faktycznych sprawy, po pierwsze, możliwego niedochowania wymogu dobrej wiary, i po drugie, ewentualnego istnienia znaczącej nierównowagi na niekorzyść klienta w rozumieniu tego ostatniego przepisu (wyrok Andriciuc i in., C-186/16, pkt 56). W odniesieniu do kwestii, czy spełniony jest wymóg dobrej wiary w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13, TS stwierdził, że z uwagi na motyw szesnasty tej dyrektywy sąd krajowy musi w tym zakresie sprawdzić, czy przedsiębiorca traktujący konsumenta w sposób sprawiedliwy i słuszny mógłby racjonalnie spodziewać się, iż konsument ten przyjąłby taki warunek w drodze negocjacji indywidualnych (wyrok Aziz, pkt 69). Trybunał stwierdził, że w badanie istnienia takiej ewentualnej znaczącej nierównowagi nie może sprowadzać się do ekonomicznej oceny o charakterze ilościowym, dokonywanej w oparciu o porównanie z jednej strony całkowitej kwoty transakcji będącej przedmiotem umowy, a z drugiej strony kosztów, które zgodnie z tym warunkiem obciążają konsumenta. Trybunał podkreślił, że właśnie w świetle tych kryteriów sąd odsyłający powinien dokonać oceny ewentualnie nieuczciwego charakteru rozpatrywanych warunków. Trybunał przyznał, że okoliczność, iż usługi świadczone w zamian za koszty zarządzania i prowizję za udzielenie pożyczki nie są wyszczególnione, nie oznacza, że związane z nimi warunki nie spełniają wymogu przejrzystości określonego w art. 4 ust. 2 i art. 5 dyrektywy 93/13, o ile charakter faktycznie świadczonych usług można racjonalnie zrozumieć lub wywnioskować na podstawie umowy postrzeganej jako całość. W niniejszej sprawie przewidziane w prawie krajowym pobieranie kosztów zarządzania i prowizji za udzielenie pożyczki jest uregulowane w prawie krajowym. Jeśli świadczone w zamian usługi nie wchodzą w sposób uzasadniony w zakres świadczeń wykonywanych w ramach zarządzania pożyczka albo w ramach jej udzielenia lub jeśli kwoty obciążające konsumenta z tytułu ww. kosztów i prowizji są nie są nieproporcjonalne w stosunku do kwoty pożyczki – zdaniem TS – nie wydaje się, z zastrzeżeniem dokonania weryfikacji przez sąd odsyłający, żeby warunki te w sposób niekorzystny wpływały na sytuację prawną konsumenta przewidzianą przez prawo krajowe. Trybunał wskazał, że do sądu krajowego należy również uwzględnienie skutków innych postanowień umowy, aby ustalić, czy dane warunki nie powodują znaczącej nierównowagi ze szkodą dla pożyczkobiorcy. Trybunał orzekł, że art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że warunek umowny taki jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, dotyczący kosztów zarządzania umową pożyczki, który nie pozwala jednoznacznie wskazać konkretnych usług świadczonych w ramach świadczenia wzajemnego, co do zasady nie powoduje wbrew wymogowi dobrej wiary znaczącej nierównowagi wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta. W niniejszym wyroku Trybunał sformułował kryteria, którymi powinien kierować się sąd krajowy oceniając nieuczciwy charakter warunku umownego, a mianowicie powinien wziąć pod uwagę możliwe niedochowanie wymogu dobrej wiary oraz istnienie znaczącej nierównowagi na niekorzyść konsumenta, a także zweryfikować przejrzysty charakter warunku umownego. Wyrok TS z 3.10.2019 r., Kiss i CIB Bank, C-621/17
Trybunał uznał, że warunki umowy dotyczące kosztów zarządzania pożyczką nie muszą wskazywać dokładnie wszystkich świadczonych usług, ale muszą być zrozumiałe dla konsumenta. Istotne jest, aby konsument mógł ocenić ekonomiczne skutki warunku. Sąd krajowy ma obowiązek sprawdzić, czy warunki są uczciwe, zrównoważone i przejrzyste.