Zadośćuczynienie dla osoby bliskiej

Publikacja "Zadośćuczynienie dla osoby bliskiej" opisuje przypadek, w którym poszkodowany doznał ciężkiego i trwałego rozstroju zdrowia na skutek czynu niedozwolonego. Sąd Najwyższy orzekł, że w tym przypadku nie przysługuje zadośćuczynienie pieniężne na podstawie art. 448 KC. Artykuł prezentuje stan faktyczny związany z postępowaniem medycznym oraz kolejne etapy procesu sądowego, w którym rozstrzygano o roszczeniach zadośćuczynienia wobec szpitala i zakładu ubezpieczeń.

Tematyka: zadośćuczynienie, osoba bliska, rozstrój zdrowia, Sąd Najwyższy, roszczenie, postępowanie medyczne, uchybienia personelu medycznego, wyrok sądowy, skarga kasacyjna, prawo do zadośćuczynienia

Osobie bliskiej poszkodowanego, który na skutek czynu niedozwolonego doznał ciężkiego i trwałego
rozstroju zdrowia, nie przysługuje zadośćuczynienie pieniężne na podstawie art. 448 KC - orzekł Sąd
Najwyższy (I NSNZP 2/19).
Opis stanu faktycznego
Powód A.P. 16.1.2010 r. zgłosił się do izby przyjęć Szpitala (…) Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki
Zdrowotnej z siedzibą w W. z powodu silnego bólu głowy, nieustępującego od poprzedniego dnia. Na izbie przyjęć,
po wstępnym zbagatelizowaniu problemu, zdecydowano o podaniu powodowi kroplówki i pozostawieniu go w szpitalu
na obserwacji. Wieczorem powód udał się na Oddział Wewnętrzny Szpitala, gdzie przeprowadzono badanie
tomografem komputerowym. Badanie to ujawniło „ognisko niedokrwienne w torebce wewnętrznej”. Wtedy to u A.P.
wystąpiły drgawki. Konsultację neurologiczne przeprowadzała lekarz, która nie posiadała wówczas specjalizacji
z zakresu neurologii.
W następnym dniu stan powoda pogorszył się (dalszy ból głowy, ponowny atak drgawek). Doszło u niego do
zaburzeń świadomości, niedowładu twarzowo-ramiennego prawostronnego, zaburzeń mowy, drgawek, stwierdzono
również obniżenie kącika ust. W nocy z 17 na 18.1.2010 r. powód obudził się sparaliżowany. Rodzinę powoda
poinformowano, że podejrzewa się u niego epilepsję. Wykonane rano 18.1.2010 r. badanie angio-TK ujawniło zator
tętnicy podstawnej i udar mózgu, w związku z czym powoda przeniesiono do Oddziału Intensywnej Terapii. Kiedy
rodzina powoda konsultowała jego stan zdrowia z lekarzami z innych placówek medycznych, ci stwierdzili, że na
pomoc jest już za późno, sugerując, że w przypadku powoda możliwa była skuteczna interwencja medyczna, jednak
należało podjąć ją wcześniej. W pozwanym szpitalu u powoda zdiagnozowano tzw. syndrom zamknięcia - stan,
w którym pacjent jest w pełni świadomy i zorientowany, lecz wskutek uszkodzenia pnia mózgu, nie jest w stanie się
poruszać.
Po przewiezieniu powoda do Szpitala Uniwersyteckiego w (...) i przeprowadzeniu intensywnej terapii, uzyskano
poprawę sprawności ogólnej i częściową formalizację napięcia mięśniowego oraz przystosowano go do wózka
inwalidzkiego. Nie udało się jednak uzyskać kontaktu werbalnego z powodem - porozumiewał się tylko poprzez
kiwanie głową. Efektem dalszej intensywnej terapii była możliwość samodzielnego siedzenia bez podparcia oraz po
spionizowaniu - stania z podparciem lewą ręką i asystą terapeuty.
W pozwie z 28.1.2011 r. wniesionym do Sądu Okręgowego w W. powodowie, zarzucając pozwanemu szpitalowi
popełnienie szeregu uchybień ze strony personelu szpitala w trakcie pobytu A.P. na OIOM wnieśli m.in. o zasądzenie
od strony pozwanej kwoty:
- 100 000 zł na rzecz B.P. (żony powoda), tytułem zadośćuczynienia za naruszenie prawa do cieszenia się
niezakłóconym życiem rodzinnym wraz z odsetkami ustawowymi;
- 100 000 zł na rzecz B.P. (syna powoda), tytułem zadośćuczynienia za naruszenie prawa do cieszenia się
niezakłóconym życiem rodzinnym wraz z odsetkami ustawowymi.
Wyrokiem z 15.10.2014 r. (XXIV C...) Sąd Okręgowy w W. w pkt 5 i 6 zasądził tytułem zadośćuczynienia od Szpitala
(…) Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej z siedzibą w W. i (…) Zakładu Ubezpieczeń S.A.
z siedzibą w W. in solidum odpowiednio na rzecz: powódki B.P. kwotę 30 000 zł oraz powoda B.P. kwotę 100 000 zł,
w obu przypadkach z ustawowymi odsetkami od 29.3.2011 r. w stosunku do pozwanego Szpitala (…) Samodzielnego
Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej z siedzibą w W. i od 21.6.2011 r. w stosunku do pozwanego (…) Zakładu
Ubezpieczeń S.A. z siedzibą w W. do dnia zapłaty.
Powyższe orzeczenie zostało zaskarżone przez obie strony.
Prawomocnym wyrokiem z 8.1.2016 r. (I ACa …) Sąd Apelacyjny w (…) w punkcie II.1. zmienił zaskarżony wyrok
w punkcie piątym i szóstym w ten sposób, że oddalił powództwo w tej części, tj. w części zasądzającej
zadośćuczynienie na rzecz B.P. i małoletniego B.P.
Pismem z 2.5.2016 r. powodowie wywiedli skargę kasacyjną od ww. wyroku Sądu Apelacyjnego w (…), żądając jego
uchylenia w części, tj. w zakresie w jakim Sąd II instancji zmienił wyrok Sądu Okręgowego w W. i oddalił powództwo
o zasądzenie zadośćuczynienia za naruszenie prawa do cieszenia się niezakłóconym życiem rodzinnym.
Postanowieniem z 5.1.2017 r., Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, stwierdzając, że
w sprawie nie zachodzi potrzeba wykładni art. 23 w zw. z art. 448 KC, albowiem w judykaturze ugruntowany jest już

pogląd, że zdarzeniem uzasadniającym roszczenie o zapłatę zadośćuczynienia na podstawie tych regulacji jest
zerwanie więzi rodzinnych wywołane śmiercią osoby bliskiej w wyniku deliktu.
W tej sytuacji, pismem z 27.12. 2018 r. skargę nadzwyczajną od prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego w (...)
z 8.1.2016 r. (I ACa...) wywiódł Prokurator Generalny, zaskarżając to orzeczenie w części, tj. w zakresie punktu II.1.,
w którym Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu Okręgowego w W. w punkcie 5 i 6 w ten sposób, że oddalił powództwo
B.P. i małoletniego B.P. o zadośćuczynienie. W konkluzji Prokurator Generalny, z uwagi na konieczność zapewnienia
zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej,
wniósł o uchylenie punktu II.1. zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w (...)., z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
ze skargi nadzwyczajnej.
Pismem z 7.2.2019 r. (…) Zakład Ubezpieczeń S.A. z siedzibą w W. wniósł o oddalenie skargi nadzwyczajnej,
natomiast powodowie przychylili się do jej treści i poparli jej wnioski.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych
24.7.2019 r., skargi nadzwyczajnej Prokuratora Generalnego odroczył rozpoznanie sprawy i przedstawił do
rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów Sądu Najwyższego zagadnienia prawne o treści: Czy najbliższym
członkom rodziny poszkodowanego, który w wyniku czynu niedozwolonego doznał ciężkiego i trwałego
rozstroju zdrowia, przysługuje roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne z tytułu naruszenia ich własnego
dobra osobistego na podstawie art. 448 w zw. z art. 24 § 1 KC, czy też - w przypadku uznania, że nie istnieje
dobro osobiste w postaci więzi rodzinnych - najbliższym członkom rodziny poszkodowanego przysługuje
roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę na podstawie art. 445 § 1 KC lub art. 446 § 4
KC?
Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów podjął uchwałę, że osobie bliskiej poszkodowanego, który na skutek
czynu niedozwolonego doznał ciężkiego i trwałego rozstroju zdrowia, nie przysługuje zadośćuczynienie pieniężne na
podstawie art. 448 KC.
Z uzasadnienia Sądu
Uzasadniając konieczność przekazania sprawy do rozpoznania Składowi Siedmiu Sędziów (postanowienie SN
z 24.7.2019 r., I NSNc 5/19), Sąd Najwyższy wskazał, że należy rozważyć, czy podstawą żądania zadośćuczynienia
w analizowanych przypadkach może być art. 446 § 4 KC.
Wykładnię tego przepisu można przeprowadzić co najmniej w dwóch kierunkach. Pierwszy wynikający z motywów
projektu ustawy, który wskazuje na taki cel dodania § 4 do art. 446 KC, który daje podstawę do zadośćuczynienia
(limituje dopuszczalność zadośćuczynienia) na rzecz najbliższych członków rodziny osoby bliskiej (zob. uzasadnienie
projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny i niektórych ustaw, VI Kadencja Sejmu, druk Nr 81).
Po drugie, w orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono pogląd, że art. 446 KC umożliwiający wynagrodzenie szkód
doznanych przez osoby trzecie wskutek śmierci bezpośrednio poszkodowanego nie stanowi normatywnego
ograniczenia dla roszczeń odszkodowawczych osób pośrednio poszkodowanych, lecz dogodniejszą formę
kompensacji niż wynikająca z zasad ogólnych. Według tego stanowiska, celem wprowadzenia art. 446 § 4 KC nie
było wprowadzenie podstawy prawnej dla roszczenia za zadośćuczynienie z tytułu zerwania więzi rodzinnej (zob.
uchwała SN z 22.10.2010 r., III CZP 76/10; uchwała SN z 13.7.2011 r., III CZP 32/11). Wprowadzenie tego
mechanizmu nie powoduje więc wyłączenia możliwości dochodzenia ochrony przez pośrednio poszkodowanych
w przypadku ciężkiego i nieodwracalnego uszczerbku na zdrowiu osoby najbliższej.
Należy przychylić się do tego drugiego poglądu, gdyż wprowadzenie art. 446 § 4 KC nie kreuje nowego przedmiotu
ochrony, który był chroniony także przed wejściem w życie wspomnianej nowelizacji. Stosowanie art. 446 § 4 KC czy
też art. 445 § 1 KC nie wymaga odwoływania się do konstrukcji dóbr osobistych i ochrona z nich wynikająca nie
wymaga kwalifikowania subiektywnie ujmowanych więzi rodzinnych jako dobra osobistego. Prawo do żądania
zadośćuczynienia wynikające z tych przepisów, może stanowić konsekwencję ochrony wartości prawnie doniosłych
lub interesów godnych ochrony prawnej.
Uchwała, która zapadła w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych jest niezwykle kontrowersyjna. Ponadto,
przedmiotowa uchwała jest sprzeczna z uchwałami składu siedmiu sędziów Izby Cywilnej Sądu Najwyższeg
o. W ocenie składu siedmiu sędziów Izby Cywilnej Sądu Najwyższego, którzy rozstrzygali podobną sprawę, sąd
może przyznać zadośćuczynienie za krzywdę osobom najbliższym poszkodowanego, który na skutek czynu
niedozwolonego doznał ciężkiego i trwałego uszczerbku na zdrowiu (Uchwała SN (7) z 27.3. 2018 r., III CZP 60/17).
Wydaje się, że kwestia ta wymaga rozstrzygnięcia przez pełne składy obu Izb.
Uchwała SN (7) z 22.10.2019 r., I NSNZP 2/19

Sąd Najwyższy w uchwale stwierdził, że osobie bliskiej poszkodowanego nie przysługuje zadośćuczynienie pieniężne na podstawie art. 448 KC. Decyzja ta budzi kontrowersje i jest sprzeczna z wcześniejszymi uchwytami Sądu Najwyższego. Kwestia ta pozostaje otwarta i wymaga dalszych rozstrzygnięć.