Poszkodowany nie musi czekać na biegłego

Zasądzenie odszkodowania za szkodę określoną w ustawie Prawo ochrony środowiska nie wyłącza przyznania odsetek za opóźnienie - orzekł Sąd Najwyższy. Sprawa dotyczyła spadku wartości nieruchomości w strefie lotniska w Poznaniu i konieczności rewitalizacji ekologicznej domu. Sąd Apelacyjny w Poznaniu podzielił się trzema sposobami wykładni i stosowania art. 455 i 481 KC, związanych z przyznawaniem odsetek od zasądzanego odszkodowania.

Tematyka: odszkodowanie, Sąd Najwyższy, odsetki, art. 455 KC, art. 481 KC, Prawo ochrony środowiska, szkoda, rewitalizacja, strefa lotniska, Sąd Apelacyjny

Zasądzenie odszkodowania za szkodę określoną w ustawie Prawo ochrony środowiska nie wyłącza przyznania odsetek za opóźnienie - orzekł Sąd Najwyższy. Sprawa dotyczyła spadku wartości nieruchomości w strefie lotniska w Poznaniu i konieczności rewitalizacji ekologicznej domu. Sąd Apelacyjny w Poznaniu podzielił się trzema sposobami wykładni i stosowania art. 455 i 481 KC, związanych z przyznawaniem odsetek od zasądzanego odszkodowania.

Zasądzenie odszkodowania za szkodę określoną w art. 129 ust. 2 w zw. z art. 136 ust. 3 ustawy z 27.4.2001 r. -
Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz.1396 ze zm.; dalej jako: PrOchrŚrod) według cen z dnia
jego ustalenia nie wyłącza przyznania odsetek za opóźnienie od dnia powstania stanu opóźnienia - orzekł
Sąd Najwyższy.
Opis stanu faktycznego
Powodowie dochodzili odszkodowania od Portu Lotniczego Ławica w Poznaniu z powodu spadku wartości
nieruchomości w strefie oddziaływania lotniska i konieczności rewitalizacji ekologicznej domu. Sąd Okręgowy
w Poznaniu, rozpoznając sprawę jako sąd I instancji, zasądził powodom 55 tys. zł odszkodowania. Rozpatrując
apelację strony pozwanej, Sąd Apelacyjny w Poznaniu powziął wątpliwości, czy art. 481 § 1 KC, na który powołał się
sąd I instancji jest właściwą podstawą materialną roszczenia i skierował pytanie prawne do SN: Czy dłużnik, który
nie spełnia bezterminowego świadczenia pieniężnego mimo wezwania wierzyciela winien zapłacić odsetki
ustawowe za opóźnienie przewidziane w art. 481 § 1 KC od momentu popadnięcia w opóźnienie w rozumieniu
art. 455 KC, czy od momentu ustalenia przez sąd wysokości odszkodowania (art. 363 § 2 KC) względnie od
chwili wyrokowania?
Uchwała Sądu Najwyższego z 8.11.2019 r. wskazała, że zasądzenie odszkodowania za szkodę określoną w art. 129
ust. 2 w zw. z art. 136 ust. 3 PrOchrŚrod według cen z dnia jego ustalenia nie wyłącza przyznania odsetek za
opóźnienie od dnia powstania stanu opóźnienia.
Z uzasadnienia Sądu
Sąd Apelacyjny dostrzegł trzy odmienne sposoby wykładni i stosowania art. 455 KC oraz 481 KC, z uwzględnieniem
treści art. 363 KC. Można przyjąć, że odsetki od zasądzanego odszkodowania należą się powodowi od dnia
wyrokowania, co ma być wynikiem uwzględnienia stanu rzeczy istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy
oraz funkcji odsetek. Dopiero w chwili wyrokowania dłużnik (pozwany) dowiaduje się o istnieniu swojego
zobowiązania i jego wysokości.
Można także, odwołując się do art. 363 KC, przyjąć, że dopiero z chwilą ustalenia wysokości szkody przez
biegłego i doręczenia dłużnikowi odpisu opinii dłużnik dowiaduje się o zobowiązaniu oraz jego wysokości
i nie spełniając wówczas zobowiązania lub nie czyniąc tego w określonym przez sąd terminie popada
w opóźnienie powodujące obowiązek zapłacenia wierzycielowi odsetek od tej chwili. Odnosząc się do wezwań
kierowanych wcześniej przez wierzyciela (powoda), sądy podnoszą, że wezwanie, o jakim mowa w art. 455 KC,
powinno nie tylko wskazywać wysokość żądanego świadczenia i tytuł roszczenia, ale może wywołać omawiane
skutki prawne jedynie wtedy, gdy w konkretnych okolicznościach faktycznych z jego treści można z wysokim
prawdopodobieństwem przyjąć, iż rzeczywiście doszło do powstania szkody w określonej w wezwaniu wysokości
oraz że adresat wezwania ponosi za nią odpowiedzialność. Nawiązując do przedmiotu rozpoznawanej sprawy, Sąd II
instancji zauważył, że tego rodzaju cech nie nosi wezwanie, w którym w sposób dowolny i arbitralny stwierdzono, iż
doszło do szkody w postaci spadku wartości nieruchomości stanowiącej własność powódki na skutek wprowadzenia
obszaru ograniczonego użytkowania oraz z tytułu nakładów na wygłuszenie. Samo wprowadzenie obszaru
ograniczonego użytkowania nie prowadzi do domniemania, że w związku z tym powstały szkody w postaci
spadku wartości położnych na tym obszarze nieruchomości. Stwierdzenie tego wymaga, co oczywiste,
przeprowadzenia długotrwałych niekiedy badań specjalistycznych zarówno związanych z tendencjami rynkowymi, jak
i z oszacowaniem ich wpływu na konkretną nieruchomość.
Można w końcu – jako podstawę ustalenia terminu, od którego wierzycielowi (powodowi) należą się odsetki
od należnego odszkodowania – przypisać zasadnicze znaczenie wezwaniu dłużnika do spełnienia
świadczenia. Pogląd ten opiera się na treści art. 481 § 1 w zw. z art. 455 KC. Dłużnik obowiązany do zapłaty
odszkodowania pieniężnego popada w opóźnienie, jeżeli nie zapłaci odszkodowania w terminie płatności, przy czym
zgodnie z art. 455 KC świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Pogląd
ten został podzielony przez Sąd przedstawiający zagadnienie prawne. Wśród licznych argumentów Sąd II instancji
wskazał m.in., że to dłużnik powinien podjąć działania pozwalające mu ustalić zasadność i wysokość żądanego
świadczenia. Nie ma żadnych podstaw, aby żądać od wierzyciela – poza wykazaniem, w razie wątpliwości,
legitymacji do dochodzenia żądanego świadczenia – wykazywania w wezwaniu wysokości należnego jemu
świadczenia i kwestionować wezwanie do zapłaty pozbawione tego elementu, czy wręcz żądać, aby wierzyciel
(powód) przedkładał dłużnikowi odpowiedni operat. Nie świadomość dłużnika, lecz obowiązek jego staranności
wynikający z art. 455 KC powinien decydować o właściwym (niezwłocznym) terminie spełnienia świadczenia.




Odmienny pogląd faworyzuje nierzetelnych dłużników opóźniających spełnienie świadczenia, do którego są
zobowiązani (Biuletyn SN Izba Cywilna 2019, Nr 6).
Rozstrzygnięcie SN jest istotne dla spraw, w których niezbędne jest ustalenie wartości szkody lub
nienależnego świadczenia. Zasądzenie odszkodowania za szkodę według cen z dnia jej ustalenia nie wyłącza
przyznania odsetek za opóźnienie od dnia powstania stanu opóźnienia. Warto przytoczyć fragment uzasadnienia
wyroku Sądu Okręgowego w Sieradzu z 23.12.2014 r. (I C 41/12), gdyż do momentu podjęcia przedmiotowej
uchwały przez SN, wydaje się, że stanowisko jak w przytoczonym wyroku, było dominujące w judykaturze. Sąd
Okręgowy wskazał, że stosownie do treści art. 129 ust. 2 PrOchrŚrod, w związku z ograniczeniem sposobu
korzystania z nieruchomości jej właściciel może żądać odszkodowania za poniesioną szkodę. Szkoda obejmuje
również zmniejszenie wartości nieruchomości. Przesłankami wynikającej z powyższej regulacji odpowiedzialności
są: wejście w życie rozporządzenia lub aktu prawa miejscowego powodującego ograniczenie sposobu korzystania
z nieruchomości, szkoda poniesiona przez właściciela nieruchomości, jej użytkownika wieczystego lub osobę, której
przysługuje prawo rzeczowe do nieruchomości i związek przyczynowy między wprowadzonym ograniczeniem
sposobu korzystania z nieruchomości a szkodą. W tej sprawie nie przedstawiono skutecznego dowodu na zaistnienie
spadku wartości rynkowej nieruchomości. Na wskutek wejścia w życie rozporządzenia doszło natomiast do
zawężenia granic własności (art. 140 KC w zw. z art. 144 KC), a tym samym ścieśnienia wyłącznego władztwa
właściciela względem nieruchomości położonej na obszarze ograniczonego użytkowania. Powódka nie może bowiem
skutecznie dochodzić zaniechania immisji w postaci generowania przez lotnisko nadmiernego hałasu, czyli
realizować uprawnień związanych z podejmowaniem działań ochronnych wobec swojej własności (por. wyrok SA
w Poznaniu z 18.11.2010 r., I ACa 884/10), jednakże w tym zakresie tak rozumianej szkodzie powódki czyni zadość
kwota rekompensująca koszty wymiany okien w dwóch budynkach mieszkaniowych. Poniesienie tych nakładów
pozwoli na uniknięcie hałasu przekraczającego poziomy normatywne, a tym samym na korzystanie z budynków
zgodnie z ich przeznaczeniem. W zakresie żądania zwrotu kosztów wymiany okien należy wskazać na treść art. 136
ust. 3 PrOchrŚrod, który stanowi, że w razie określenia na obszarze ograniczonego użytkowania wymagań
technicznych dotyczących budynków szkodą, o której mowa w przepisie art. 129 ust. 2 PrOchrŚrod, są także koszty
poniesione w celu wypełnienia tych wymagań przez istniejące budynki. Trzeba też pamiętać, że ogólnie
obowiązujące przepisy prawa budowlanego nie przewidują wobec inwestorów żadnych obowiązków i sankcji
w razie niezapewnienia właściwego klimatu akustycznego budynku mieszkalnego. Źródłem powstania
obowiązku odszkodowawczego jest wprowadzenie konieczności sprostania określonym wymogom przekraczającym
obowiązujące w budynkach istniejących poza strefą ograniczonego użytkowania. Z tego względu koszty związane
z zapewnieniem w budynkach powódki właściwego klimatu akustycznego są bezpośrednim uszczerbkiem związanym
z ustanowieniem strefy ograniczonego użytkowania. Budynki przeznaczone na potrzeby mieszkaniowe podlegają
ochronie przed hałasem na podstawie przepisów rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 12.4.2002 r. w sprawie
warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1065 ze zm.).
W celu zatem zapewniania ochrony akustycznej konieczne jest poczynienie nakładów, których łączne koszty biegła
określiła na kwotę 23 903 zł. W związku z tym Sąd uznał, że powódce przysługuje odszkodowanie w łącznej
wysokości 23 903 zł, natomiast w pozostałym, zakresie powództwo podlega oddaleniu.
O odsetkach od zasądzonego roszczenia Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 KC, zasądzając je od 20.3.2012 r. - tj.
od dnia następnego od doręczenia pozwu stronie pozwanej. Termin spełnienia świadczenia odszkodowawczego nie
jest oznaczony, ani nie wynika z właściwości zobowiązania, jego wymagalność należy określać zgodnie z art. 455
KC.
Opóźnienie w zapłacie po takim wezwaniu rodzi roszczenie o zasądzenie odsetek ustawowych, zgodnie z art. 481 §
1 KC. Żaden przepis ustawy z 27.4.2001 r. - Prawo o ochronie środowiska (art. 129-136), która stanowi podstawę
odpowiedzialności pozwanego, nie przewiduje konieczności ustalenia przez sąd wysokości odszkodowania. Wyrok
sądu w tym zakresie nie ma charakteru konstytutywnego, nie jest zatem źródłem zobowiązania pozwanego
do zapłaty, pozostaje nim ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości. Szkoda powstaje w dacie
wejścia w życie uchwały wprowadzającej strefę ograniczonego użytkowania i w sprawie niniejszej brak jest podstaw
do przyjęcia, że ustalona kwota odszkodowania odbiega w jakimkolwiek stopniu od wartości szkody właśnie z tej
daty, co mogłoby stanowić podstawę zasądzenia odsetek od daty wyrokowania.
Uchwała SN z 8.11.2019 r., III CZP 32/19







Rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego ma istotne znaczenie dla spraw, w których konieczne jest ustalenie wartości szkody. Zasądzenie odszkodowania według cen z dnia jego ustalenia nie wyłącza przyznania odsetek za opóźnienie od dnia powstania stanu opóźnienia. Odmienny pogląd faworyzuje nierzetelnych dłużników opóźniających spełnienie świadczenia.