Żądanie naprawienia szkody z tytułu naruszenia majątkowych praw autorskich

Artykuł 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewiduje możliwość żądania naprawienia szkody z tytułu naruszenia majątkowych praw autorskich poprzez zapłatę dwukrotności stosownego wynagrodzenia. Sprawa dotyczyła spornej kwestii związanej z interpretacją tego przepisu, co doprowadziło do skierowania pytania prawno-konstytucyjnego do Trybunału Konstytucyjnego.

Tematyka: prawo autorskie, odszkodowanie, naruszenie praw autorskich, wynagrodzenie, Trybunał Konstytucyjny, interpretacja przepisów, organizacje zbiorowego zarządzania, ochrona praw majątkowych

Artykuł 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewiduje możliwość żądania naprawienia szkody z tytułu naruszenia majątkowych praw autorskich poprzez zapłatę dwukrotności stosownego wynagrodzenia. Sprawa dotyczyła spornej kwestii związanej z interpretacją tego przepisu, co doprowadziło do skierowania pytania prawno-konstytucyjnego do Trybunału Konstytucyjnego.

Art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j.: Dz.U. z 2019 r.
poz. 1231; dalej jako: PrAut) w zakresie, w jakim uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały
naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa, naprawienia wyrządzonej szkody poprzez
zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności stosownego wynagrodzenia, które
w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie
z utworu, jest zgodny z art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 31 ust. 3 w zw. z art. 2 Konstytucji RP – jednogłośnie
stwierdził Trybunał Konstytucyjny.
Stan faktyczny
Stowarzyszenie W. - jedyna organizacją zbiorowego zarządzania w Polsce posiadającą uprawnienie do
dysponowania prawami do reemisji i do dochodzenia wynagrodzenia od operatorów kablowych oparte na
powierzeniu praw przez producentów utworów audiowizualnych i współtwórców tych utworów, wytoczyło powództwo
o zakazanie „T.” sp. z o.o. dokonywania reemisji w sieci telewizji kablowej utworów audiowizualnych nadawanych
w programach telewizyjnych do czasu zawarcia umowy licencyjnej. Jednocześnie, na podstawie art. 79 ust. 1 pkt 3
lit. b PrAut domagało się zapłaty ponad 1 mln 350 tys. zł, czyli dwukrotności wynagrodzenia, jakie przysługiwałoby
Stowarzyszeniu W., gdyby umowa licencyjna została zawarta.
Sąd I instancji uznał, że powodowi należy się odszkodowanie, zaś Sąd II instancji utrzymał to orzeczenie w mocy.
Rozpoznający skargę kasacyjną pozwanej Sąd Najwyższy przedstawił Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie
prawne: Czy art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b PrAut w zakresie, w jakim uprawniony, którego autorskie prawa
majątkowe zostały naruszone może żądać od osoby, która naruszyła te prawa, naprawienia wyrządzonej
szkody poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności stosownego
wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego
zgody na korzystanie z utworu, jest zgodny z art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 31 ust. 3 w zw. z art. 2 Konstytucji
RP?
W uzasadnieniu pytania wskazano, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 23.6.2015 r. (SK 32/14) nie jest jednolicie
odczytywany w zakresie skutków jakie wywołał. Według jednego ze stanowisk, skutkiem tego orzeczenia jest utrata
mocy art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b PrAut tylko w zakresie regulacji przewidującej ryczałtowe odszkodowanie
odpowiadające trzykrotnej wysokości wynagrodzenia, a contrario, w dalszym ciągu naprawienie szkody następuje
albo na zasadach ogólnych odpowiedzialności cywilnej albo przez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości
odpowiadającej dwukrotności stosownego wynagrodzenia (zob. wyrok SN z 18.1.2018 r., V CSK 617/15). Natomiast
drugi pogląd opiera się na założeniu, że art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b PrAut uprawnia autora, którego prawa majątkowe
zostały naruszone, bez konieczności wykazywania szkody, związku przyczynowego i winy sprawcy, do żądania
jednokrotności należnego mu wynagrodzenia gdyby naruszający korzystał z jego praw legalnie (zob. wyrok SN
z 10.11.2017 r., V CSK 41/14).
Z uzasadnienia SN
Zdaniem Sądu Najwyższego, pomimo że art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b PrAut określa roszczenie uprawnionego jako
odszkodowanie, to w istocie przewiduje on swoistą karę cywilną, gdyż pozostaje w oderwaniu od wysokości
i charakteru poniesionej przez uprawnionego szkody, a również od winy sprawcy deliktu i jej stopnia. Sąd Najwyższy
podkreślił, że uprawnionego z tytułu naruszenia majątkowych praw autorskich reprezentuje najczęściej
wyspecjalizowany podmiot - organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, która zapewnia ochronę
majątkowych praw autorskich i ułatwia dochodzenie roszczeń od sprawcy deliktu naruszającego takie prawa.
Dodatkowo organizacje zbiorowego zarządzania ustalają stawki opłat licencyjnych, stanowiących następnie
podstawę określenia wysokości odszkodowania, w dość arbitralny i trudny do negocjowania sposób. Sąd Najwyższy
wyjaśnił, że ustawodawca w art. 79 PrAut określił bardzo szeroki katalog środków, z jakich może skorzystać osoba,
której autorskie prawa majątkowe naruszono, to jest możliwość żądania przez uprawnionego zaniechania naruszenia
praw, usunięcia skutków naruszenia, naprawienia wyrządzonej szkody, wydania uzyskanych korzyści, ogłoszenia
w prasie. W konsekwencji odszkodowanie w wysokości dwukrotności należnej uprawnionemu opłaty stanowi
nieproporcjonalną sankcję, która może prowadzić do naruszenia zasady sprawiedliwości społecznej oraz równej
ochrony praw majątkowych, którą gwarantuje Konstytucja.
Stanowisko Trybunału




Trybunał Konstytucyjny wyjaśnił, że ochrona praw na dobrach niematerialnych, w tym autorskich praw
majątkowych, jest niewspółmiernie trudniejsza, w porównaniu z ochroną praw majątkowych na rzeczach.
Ewentualne wykluczenie zaskarżonego przepisu, nie zapewniałoby skutecznej ochrony autorskich praw
majątkowych przed ich bezprawnym naruszaniem. W uzasadnieniu wyroku stwierdzono, że uprawniony
z tytułu autorskich praw majątkowych jest słabszą stroną niż naruszający jego prawo, co wynika nie tylko
z trudności możliwości wykrycia naruszenia, ale i udowodnienia konkretnej wysokości poniesionej szkody,
czego nie zmienia reprezentowanie uprawnionego przez organizację zbiorowego zarządzania prawami
autorskimi. Jak podkreślono, brak jest przesądzającej argumentacji, że dwukrotność wynagrodzenia,
w przeciwieństwie do niezgodnej z Konstytucją RP trzykrotności, jest całkowicie oderwana od wysokości
poniesionej szkody.
Wyrok TK z 5.11.2019 r., P 14/19







Trybunał Konstytucyjny uznał, że dwukrotność wynagrodzenia jako forma odszkodowania nie stanowi naruszenia Konstytucji RP, gdyż jest proporcjonalna do trudności w ochronie autorskich praw majątkowych. Decyzja ta ma istotne znaczenie dla interpretacji i stosowania przepisów dotyczących ochrony praw autorskich.