Odsetki od odszkodowania za szkody związaną z sąsiedztwem lotniska

Zasądzenie odszkodowania za szkodę związaną z sąsiedztwem lotniska, a także przyznanie odsetek za opóźnienie przez Sąd Najwyższy. Sprawa dotyczyła małżeństwa S., właścicieli lokalu w strefie oddziaływania lotniska, którzy żądali odszkodowania za zmniejszenie wartości nieruchomości. Sąd I instancji przyznał odszkodowanie i odsetki, co skłoniło Port Lotniczy do złożenia apelacji. Kwestia dotyczyła momentu rozpoczęcia naliczania odsetek od odszkodowania - od wyrokowania czy od ustalenia przez sąd wysokości szkody.

Tematyka: odsetki, odszkodowanie, sąd najwyższy, sąsiedztwo lotniska, art. 129 PrOchrŚrod

Zasądzenie odszkodowania za szkodę określoną w art. 129 ust. 2 w zw. z art. 136 ust. 3 ustawy z 27.4.2001 r. -
Prawo ochrony środowiska (t.j.: Dz.U. z 2019 r., poz. 1396 ze zm.; dalej jako: PrOchrŚrod) według cen z dnia
jego ustalenia nie wyłącza przyznania odsetek za opóźnienie od dnia powstania stanu opóźnienia – stwierdził
Sąd Najwyższy.
Stan faktyczny
Małżeństwo S. - właściciele lokalu znajdującego się w strefie oddziaływania lotniska w P. w 2014 r. zażądali od Portu
Lotniczego odszkodowania z tytułu zmniejszenia wartości nieruchomości i konieczności rewitalizacji ekologicznej
domu. Na mocy art. 129 PrOchrŚrod, jeśli w związku z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości
użytkowanie jej lub jej części w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem stało się
niemożliwe lub istotnie ograniczone, właściciel może żądać wykupienia jej. W związku z ograniczeniem sposobu
korzystania z nieruchomości jej właściciel może żądać odszkodowania za poniesioną szkodę; szkoda obejmuje
również zmniejszenie wartości nieruchomości.
W 2018 r. Sąd I instancji uwzględnił powództwo i zasądził na rzecz małżonków S. 55 tys. zł odszkodowania.
Jednocześnie Sąd przyznał powodom odsetki od kwoty odszkodowania, przy czym jako datę początkową wskazał
wezwanie do zapłaty pokrywające się z dniem wniesienia pozwu.
Rozpoznający apelację Portu Lotniczego Sąd II instancji przedstawił Sądowi Najwyższemu pytanie o następującej
treści: Czy dłużnik, który nie spełnia bezterminowego świadczenia pieniężnego mimo wezwania wierzyciela
winien zapłacić odsetki ustawowe za opóźnienie przewidziane w art. 481 § 1 KC od momentu popadnięcia
w opóźnienie w rozumieniu art. 455 KC czy od momentu ustalenia przez sąd wysokości odszkodowania (art.
363 § 2 KC) względnie od chwili wyrokowania?
Odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego są uznawane za formę zryczałtowanego
odszkodowania, stanowiąca minimalną rekompensatę szkody, jaką powoduje pozbawienia wierzyciela możliwości
czerpania korzyści z należnego mu świadczenia pieniężnego na skutek niedotrzymania przez dłużnika terminu jego
spełnienia (zob. wyrok SN z 24.7.2014 r., II CSK 595/13; wyrok SN z 7.7.2011 r., II CSK 635/10). Wymiar
odszkodowania odsetkowego wyznacza wysokość niespłaconego długu pieniężnego i okres, jaki upływa pomiędzy
dniem powstania po stronie dłużnika obowiązku zapłaty a terminem rzeczywistej zapłaty długu.
W uzasadnieniu pytania prawnego wskazano, że w orzecznictwie prezentowane są trzy odmienne sposoby
wykładni i stosowania art. 455 oraz 481 KC, z uwzględnieniem treści art. 363 KC. W części orzeczeń przyjmuje się,
że odsetki od odszkodowania należy przyznać od dnia wyrokowania. Dłużnik – czyli strona pozwana, dopiero w chwili
wydania wyroku dowiaduje się o istnieniu swojego zobowiązania i jego wysokości. Podkreśla się przy tym, że w wielu
sądach standardową praktyką jest zlecanie sporządzenia opinii biegłym, co powoduje, iż określenie wysokości
szkody trwa nawet kilkanaście miesięcy.
Drugie stanowisko opiera się na treści art. 363 § 2 KC, zgodnie z którym jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić
w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że
szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili. W rezultacie przyjmuje się,
że dłużnik dowiaduje się o zobowiązaniu oraz jego wysokości z chwilą ustalenia wysokości szkody przez biegłego
i doręczenia dłużnikowi odpisu opinii. Dopiero od tego momentu należy uznać, że nie spełniając wówczas
zobowiązania lub nie czyniąc tego w określonym przez sąd terminie popada w opóźnienie powodujące obowiązek
zapłacenia wierzycielowi odsetek od tej chwili.
Trzecie stanowisko wiąże się z tym, że roszczenie przewidziane w art. 129 ust. 2 PrOchrŚrod powstaje od dnia
wprowadzenia ograniczeń korzystania z nieruchomości w wyniku ustanowienia obszaru ograniczonego użytkowania.
W celu określenia terminu wypłacania odszkodowania w określonej wysokości właściciel powinien na podstawie art.
455 KC wezwać zobowiązanego do spełnienia świadczenia (zob. postanowienie SN z 14.7.2016 r., III CSK 170/16;
wyrok SN z 4.12.2013 r., II CSK 161/13). Zgodnie ze wskazaną regulacją, jeżeli termin spełnienia świadczenia nie
jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po
wezwaniu dłużnika do wykonania (zob. wyrok SN z 30.4.2019 r., I CSK 22/18). Wierzyciel nie ma przy tym obowiązku
wykazywania szkody poniesionej w wyniku nieterminowej zapłaty, ani udowadniania, że w chwili otrzymania
wezwania dłużnik dysponował wiedzą niezbędną do oszacowania wielkości roszczenia. To na dłużniku ciąży
obowiązek dowodzenia, że w tym wypadku występują szczególne okoliczności podważające powstanie stanu
wymagalności roszczenia w chwili wezwania do zapłaty (zob. wyrok SN z 8.11.2016 r., III CSK 342/15).

Z uzasadnienia SN
Sąd Najwyższy uznał, że zasądzenie odsetek za opóźnienie od dnia powstania stanu opóźnienia nie jest
wykluczone w przypadku odszkodowania za szkodę określoną w art. 129 ust. 2 w zw. z art. 136 ust. 3
PrOchrŚrod. W uzasadnieniu uchwały podkreślono, że roszczenie o odsetki za opóźnienie jest oparte na podstawie
faktycznej i prawnej odrębnej od podstawy należności głównej, dlatego odsetki za opóźnienie z powodu
nieterminowej zapłaty świadczenia głównego bezpośrednio nie wpływają na ekwiwalentność świadczeń, ponieważ
nie powiększają wartości należności głównej. W ocenie Sądu Najwyższego pozwani przedsiębiorcy, w większości
przypadków, są w stanie już w chwili wezwania do zapłaty, oszacować należne kwoty. Jednocześnie podkreślono, że
w przypadku niektórych nieruchomości może zaistnieć konieczność podjęcia dodatkowych ustaleń, co może
uzasadniać podjęcie przez sąd decyzji o zasądzeniu odsetek od daty późniejszej niż termin wezwania.
Uchwała SN z 8.11.2019 r., III CZP 32/19

Sąd Najwyższy uznał, że odsetki za opóźnienie od dnia powstania stanu opóźnienia są możliwe w przypadku odszkodowania z art. 129 ust. 2 PrOchrŚrod. Decyzja ta oparta była na odrębności odsetek od należności głównej, co nie wpływa na ekwiwalentność świadczeń. Uchwała SN z 8.11.2019 r., III CZP 32/19 wyjaśniła kontrowersje dotyczące naliczania odsetek.