Postanowienia o przewalutowaniu kredytu złotowego we frankowy mogą być uznane za niedozwolone

Sąd Najwyższy orzekł, że postanowienia o przewalutowaniu kredytu złotowego we frankowy mogą być uznane za niedozwolone, jeśli bank miał decydujący wpływ na konwersję kredytu. Powodowie żądali uznania aneksów za niedozwolone, argumentując brak negocjacji warunków zmian. Sądy nie zgodziły się, ale SN uchylił wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.

Tematyka: Sąd Najwyższy, postanowienie, przewalutowanie kredytu, niedozwolone postanowienia umowne, konwersja waluty, umowa kredytowa, stawka LIBOR, stawka WIBOR, abuzywne klauzule, wyrok SN, TSUE, kredytobiorcy, obrona praw

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu ustnym do postanowienia z 7.11.2019 r. (IV CSK 13/19) stwierdził:
„postanowienia o przewalutowaniu kredytu złotowego we frankowy mogą być uznane za niedozwolone, jeżeli
bank w całości decydował o konwersji kredytu i dacie przewalutowania, a kredytobiorcy nie negocjowali
indywidualnie warunków zmian. Skutki tego rozstrzygnięcia mają jednak ocenić sądy. Nie wyklucza to
uznania, że samo przewalutowanie było niedozwolone, ale zmiana oprocentowania była dozwolona”.
Stan faktyczny
Powodowie zawarli umowę kredytu hipotecznego z ówczesnym bankiem BZ WBK S.A. (obecnie Santander Bank
Polska). Był to kredyt w złotych, oprocentowanie było ustalone stawki referencyjnej WIBOR, używanej do rozliczeń
międzybankowych w Polsce. Po pewnym czasie kredytobiorcy doszli do wniosku, że bardziej korzystne jest
skorzystanie z kredytu walutowego – we frankach szwajcarskich. Zdecydowali się więc skorzystać z oferty
przewalutowania już spłacanego kredytu złotowego. Stosowne aneksy do umowy kredytowej zostały podpisane
z bankiem. Kredyt stał się kredytem walutowym, określonym w CHF, a jako podstawę oprocentowania przyjęto
stawkę referencyjną LIBOR. W wyniku wzrostu notowań CHF także powodowie odczuli negatywne konsekwencje
kredytu frankowego, gdyż tak odsetki, jak i kwota kredytu gwałtownie wzrosły. Aneksy do umowy kredytowej,
dotyczące przewalutowania wcześniejszego kredytu złotowego zawierały postanowienia oddające bankowi wszelkie
uprawnienia w zakresie ustalania kursu i terminu przewalutowania. Powodowie żądali więc uznania aneksów za
niedozwolone postanowienia umowne głównie w zakresie samego przewalutowania kredytu. Nie kwestionowali
natomiast zastosowanej w aneksach stawki oprocentowania opartej o stopę LIBOR. Sądy nie uznały jednak aneksów
za klauzule niedozwolone (abuzywne), argumentując tym, że to kredytobiorcy sami zabiegali o zmianę umowy
i przewalutowanie kredytu. Z takim podejściem nie zgodził się Sąd Najwyższy, który postanowieniem z 7.11.2019 r.
(IV CSK 13/19) uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Z uzasadnienia SN
Sąd Najwyższy oparł swoje rozstrzygniecie na dyrektywie Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych
warunków w umowach konsumenckich. W myśl art. 3 dyrektywy 93/13/EWG warunki umowy, które nie były
indywidualnie negocjowane mogą być uznane za nieuczciwe, jeśli stoją w sprzeczności z wymogami dobrej
wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy, praw i obowiązków stron ze szkodą dla
konsumenta. Warunki umowy zawsze zostaną uznane za nie wynegocjowane indywidualnie, jeżeli zostały
sporządzone wcześniej i konsument nie miał w związku z tym wpływu na ich treść, zwłaszcza jeśli zostały
przedstawione konsumentowi w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej. Fakt, że niektóre aspekty
warunku lub jeden szczególny warunek były negocjowane indywidualnie nie wyłącza stosowania niniejszego artykułu
do pozostałej części umowy, jeżeli ogólna ocena umowy wskazuje na to, że została ona sporządzona w formie
uprzednio sformułowanej umowy standardowej. Jeśli sprzedawca lub dostawca twierdzi, że standardowe warunki
umowne zostały wynegocjowane indywidualnie, ciężar dowodu w tym zakresie spoczywa na nim.
W uzasadnieniu ustnym podkreślono, że nie wolno utożsamiać indywidualnych negocjacji warunków
kredytowych z wyborem oferty banku i nawet zabieganiem o skorzystanie z niej.
Należy również zwrócić uwagę na wskazanie przez Sąd skutków uznania klauzul o przewalutowaniu za abuzywne.
Zdaniem sądu możliwe są dwa rozstrzygnięcia. Pierwsze uznanie, że same postanowienia dotyczące konwersji
waluty kredytu są nieważne, ale aneksy pozostają w mocy. W takim wypadku będziemy mieli do czynienia
z kredytem złotowym ale oprocentowanym według stawki LIBOR. Jeżeli natomiast sądy meriti uznają, że umowa
kredytowa po uchyleniu postanowień dotyczących przewalutowania będzie niewykonalna, to należy uznać
nieważność aneksów w całości. Nastąpi więc powrót do stanu sprzed zmiany umowy, czyli będziemy mieli do
czynienia z kredytem złotowym oprocentowanym według stawki WIBOR. Te kwestie muszą rozstrzygnąć sądy, gdyż
jest to kluczowe do określenia odpowiedzialności banku.
Należy wskazać, że omawiane postanowienie co do zasady jest korzystne dla kredytobiorców który
przewalutowali kredyty złotówkowe na frankowe. Jednakże wszystko będzie zależało od sądu meritum. Należy
bowiem wskazać, że zastosowana w aneksie stawka LIBOR jest korzystniejsza dla kredytobiorcy niż WIBOR. Jest on
bowiem dwu, trzykrotnie wyższa niż LIBOR. Stawki WIBOR były i są stosowane przy określaniu oprocentowania
kredytów w złotówkach. LIBOR natomiast stosuje się w międzynarodowych rozliczaniach międzybankowych, a na
polskim rynku najczęściej jest podstawą oprocentowania kredytów i transakcji w walutach obcych.

Należy również wskazać, że kwestią kredytów w obcych walutach zajmowała się Trybunał Sprawiedliwości.
W wyroku z 20.9.2017 r. (C-186/16) Trybunał orzekł w pkt 5 Kredytobiorca musi zostać jasno poinformowany, że
podpisując umowę kredytu w obcej walucie, ponosi pewne ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu
widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku dewaluacji waluty, w której
otrzymuje wynagrodzenie. Bank, musi przedstawić ewentualne wahania kursów wymiany i ryzyko wiążące się
z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej, zwłaszcza w przypadku, gdy konsument będący kredytobiorcą nie uzyskuje
dochodów w tej walucie. Do sądu krajowego należy ustalenie, czy bank przedstawił zainteresowanym konsumentom
wszelkie istotne informacje pozwalające im ocenić, jakie konsekwencje ekonomiczne ma dla ich zobowiązań
finansowych warunek umowny, zgodnie z którym kredyt należy spłacić w tej samej walucie obcej co waluta, w której
został on zaciągnięty.
Nie można również zapominać o wyroku Trybunał na który powołała się Sąd Najwyższy w ustnym uzasadnieniu
analizowanego postanowienia. W wyroku TSUE z 3.10.2019 r. (C-260/18) Trybunał uznał, że w zawartych w Polsce
umowach kredytu indeksowanego do waluty obcej, nieuczciwe warunki umowy dotyczące różnic kursowych
nie mogą być zastąpione przepisami ogólnymi polskiego prawa cywilnego. Według cyt. wyroku, w przypadku,
jeżeli sąd (krajowy) uzna, że utrzymanie w mocy umowy bez zawartych w niej nieuczciwych warunków nie jest
możliwe, prawo Unii nie stoi na przeszkodzie unieważnieniu tych umów. W konsekwencji TSUE uznał, że do sądu
krajowego należy ocena, czy umowa kredytu zawierająca nieuczciwe warunki dotyczące różnic kursowych może
zostać utrzymana w mocy, po usunięciu z niej mechanizmu indeksacji czy też możliwe będzie stwierdzenie jej
nieważności.
Postanowienie z 7.11.2019 r. (IV CSK 13/19), w którym Sąd Najwyższy stwierdził, że postanowienia
o przewalutowaniu kredytu złotowego we frankowy mogą być uznane za niedozwolone, jeżeli bank w całości
decydował o konwersji kredytu i dacie przewalutowania, a kredytobiorcy nie negocjowali indywidualnie warunków
zmian jest konsekwencją powyższego wyroku. Osoby posiadające kredyty we frankach będą zatem miały większe
możliwości obrony swoich praw.
Postanowienie SN z 7.11.2019 r., IV CSK 13/19

Sąd Najwyższy podkreślił, że nieuczciwe warunki umowy konsumenckiej mogą być uznane za niezgodne z dobrymi obyczajami. Konsekwencje uznania klauzul o przewalutowaniu za abuzywne mają kluczowe znaczenie dla odpowiedzialności banku. Decyzja SN z 7.11.2019 r. daje kredytobiorcom większe możliwości obrony swoich praw.