Jurysdykcja w sprawach dotyczących umowy przewozu lotniczego

Publikacja omawia kwestię właściwości sądowej w przypadkach dotyczących odszkodowań związanych z przewozem lotniczym na podstawie rozporządzenia Nr 261/2004 i Konwencji montrealskiej. Przedstawiony zostaje spór między powodami a liniami lotniczymi oraz pytania prejudycjalne dotyczące interpretacji aktów prawnych. Analizowane są również zasady wyznaczania sądu właściwego oraz stanowisko Trybunału Sprawiedliwości w tej sprawie.

Tematyka: Jurysdykcja, odszkodowania, przewóz lotniczy, rozporządzenie Nr 261/2004, Konwencja montrealska, sąd właściwy, pytania prejudycjalne, Trybunał Sprawiedliwości, interpretacja prawa

Sąd właściwy w sprawach odszkodowań w związku z przewozem lotniczym wynikających zarówno
z rozporządzenia Nr 261/2004, jak i Konwencji montrealskiej należy wyznaczać odrębnie na podstawie
każdego z tych aktów prawnych.
Stan faktyczny
Powodowie zawarli z easyJet Airline Co. Ltd. (dalej jako: eJA), przewoźnikiem lotniczym z siedzibą w Zjednoczonym
Królestwie, umowę o przewóz lotniczy na lot z Rzymu do Korfu, oraz na lot powrotny. Lot do miejsca przeznaczenia
został ogłoszony jako opóźniony, a następnie odwołany i przesunięty na następny dzień. Powodom nie zaoferowano
ani przyjęcia na pokład innego lotu innej linii lotniczej, ani możliwości spożycia posiłku lub przekąski, ani żadnej innej
formy pomocy, odszkodowania lub zwrotu kosztów, pomimo formalnego wniosku skierowanego w tym względzie do
eJA. Lot powrotny opóźnił się o ponad dwie godziny, lecz mniej niż trzy godziny. Następnie powodowie, mający
miejsce zamieszkania w Rzymie, wnieśli powództwo przed sądem w Rzymie, żądając zasądzenia od eJA
odszkodowania, określonego w art. 5, 7 i 9 rozporządzenia (WE) Nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady
z 11.2.2004 r. ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy
przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów (Dz.Urz. L z 2004 r. Nr 46, s. 1) oraz naprawienia
dalszych szkód materialnych i zadośćuczynienia za krzywdy wynikające z niewykonania zobowiązań umownych
przez eJA. Natomiast eJA podniosła dwa zarzuty braku właściwości sądu, przed którym wytoczono powództwo:
pierwszy z nich dotyczył wartości sporu, a drugi naruszenia przepisów regulujących właściwość terytorialną.
Pytania prejudycjalne
- Czy art. 7 ust. 1, art. 67 i art. 71 ust. 1 rozporządzenia Nr 1215/2012 oraz art. 33 Konwencji o ujednoliceniu
niektórych zasad dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego, zawartej w Montrealu w dniu 28.5.1999 r.
i zatwierdzonej w imieniu Wspólnoty Europejskiej decyzją Rady 2001/539/WE z 5.4.2001 r. (Dz.Urz. L z 2001 r. Nr
194, s. 38; dalej jako: Konwencja montrealska) należy interpretować w ten sposób, że sąd państwa członkowskiego,
przed którym wytoczono powództwo mające na celu uzyskanie jednocześnie zryczałtowanego i zuniformizowanego
odszkodowania przewidzianego w rozporządzeniu Nr 261/2004 oraz objętego zakresem Konwencji montrealskiej
odszkodowania dodatkowego, powinien badać swoją jurysdykcję w odniesieniu do pierwszego żądania w świetle art.
7 ust. 1 rozporządzenia Nr 1215/2012, a w odniesieniu do drugiego żądania – w świetle art. 33 tej Konwencji?
- Czy art. 33 ust. 1 Konwencji montrealskiej należy interpretować w ten sposób, iż w odniesieniu do powództw
o naprawienie szkody objętych zakresem stosowania tej Konwencji reguluje on nie tylko rozdział jurysdykcji między
państwami będącymi stronami tej Konwencji, lecz również rozdział właściwości miejscowej między sądami każdego
z tych państw?
Stanowisko TS
Reguły wyznaczania sądu właściwego
W ocenie TS w przypadku roszczeń dochodzonych na podstawie art. 5, 7 i 9 rozporządzenia Nr 261/2004 sąd
odsyłający musi w celu rozpoznania zawisłego przed nim sporu zweryfikować swoją jurysdykcję w oparciu
o rozporządzenie Nr 1215/2012. W celu wzmocnienia ochrony prawnej osób mających siedzibę w Unii poprzez
umożliwienie zarówno powodowi łatwego zidentyfikowania sądu, przed którym może wytoczyć powództwo, jak
i pozwanemu rozsądnego przewidzenia sądu, przed jaki może zostać pozwany, punkt wyjścia dla przepisów
jurysdykcyjnych zawartych w rozporządzeniu Nr 1215/2012 stanowi jurysdykcja ogólna sądu miejsca
zamieszkania pozwanego, ustanowiona w art. 4 tego rozporządzenia, uzupełniona przez podstawy jurysdykcji
szczególnej (wyrok Color Drack, C-386/05, pkt 20, 21). W art. 7 ust. 1 rozporządzenia (UE) Nr 1215/2012 Parlamentu
Europejskiego i Rady z 12.12.2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania
w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.Urz. L z 2012 r. Nr 351, s. 1) ta zasada ustalania jurysdykcji została
uzupełniona szczególną normą jurysdykcyjną znajdującą zastosowanie w sprawach dotyczących umowy, która jest
uzasadniona istnieniem ścisłego związku między umową a sądem, przed którym zawisł spór dotyczący umowy
(wyrok Color Drack, pkt 22). W dziedzinie transportu lotniczego z orzecznictwa TS wynika, że przewidziana w art. 7
ust. 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia Nr 1215/2012 szczególna norma jurysdykcyjna znajdująca zastosowanie
w sprawach z zakresu świadczenia usług wyznacza jako właściwy do rozpoznania roszczenia o odszkodowanie
wywodzonego z umowy przewozu lotniczego pasażerów, według wyboru powoda, sąd, w którego obszarze
właściwości znajduje się uzgodnione w tej umowie przewozu miejsce odlotu względnie przylotu statku
powietrznego (wyrok Zurich Insurance i Metso Minerals, C-88/17, pkt 18).

Zdaniem TS w przypadku roszczeń opartych na postanowieniach Konwencji montrealskiej, a w szczególności jej art.
19, dotyczących naprawienia szkód spowodowanych opóźnieniem lotu, sąd odsyłający powinien ustalić swoją
jurysdykcję do wydania rozstrzygnięcia w przedmiocie tej części powództwa w świetle art. 33 tej Konwencji.
Trybunał orzekł, że art. 7 ust. 1, art. 67 i art. 71 ust. 1 rozporządzenia Nr 1215/2012 oraz art. 33 Konwencji
montrealskiej należy interpretować w ten sposób, że sąd państwa członkowskiego, przed którym wytoczono
powództwo mające na celu uzyskanie jednocześnie zryczałtowanego i zuniformizowanego odszkodowania
przewidzianego w rozporządzeniu Nr 261/2004 oraz objętego zakresem Konwencji montrealskiej
odszkodowania dodatkowego, powinien badać swoją jurysdykcję w odniesieniu do pierwszego żądania
w świetle art. 7 ust. 1 rozporządzenia Nr 1215/2012, a w odniesieniu do drugiego żądania – w świetle art. 33
tej Konwencji.
Właściwość sądu zgodnie z Konwencją montrealską
Trybunał podkreślił, że postanowienia Konwencji montrealskiej stanowią integralną część porządku prawnego
Unii, w związku z czym Trybunał jest właściwy do dokonywania wykładni tych postanowień, zgodnie
z wiążącymi Unię przepisami prawa międzynarodowego (wyrok Walz, C-63/09, pkt 20). Z orzecznictwa TS wynika, że
pojęcia zawarte w Konwencji montrealskiej powinny być przedmiotem wykładni jednolitej i autonomicznej, w związku
z czym przy dokonywaniu wykładni owych pojęć w ramach odesłania prejudycjalnego Trybunał powinien wziąć pod
uwagę nie tyle różne znaczenia nadawane im w krajowych porządkach prawnych państw członkowskich UE, ile
wiążące ją zasady interpretacji ogólnego prawa międzynarodowego.
Z art. 33 Konwencji montrealskiej jasno wynika, że zezwala on na pozwanie danego przewoźnika lotniczego na
terytorium jednego z państw‑ stron, według wyboru powoda, albo przed sądem właściwym dla siedziby
przewoźnika albo jego głównego miejsca prowadzenia działalności albo miejsca prowadzenia działalności, w ramach
której zawarta została umowa, albo przed sądem miejsca przeznaczenia danego lotu. Rzecznik generalny stwierdził
w pkt 61 opinii, że to postanowienie odnosi się w pierwszej kolejności do „terytorium jednego z państw‑ stron”,
a następnie do sądu, który spośród orzekających na tym obszarze może stwierdzić swoją właściwość ratione loci
w oparciu o precyzyjne łączniki. Zdaniem TS zgodnie z treścią art. 33 ust. 1 Konwencji montrealskiej należy
postrzegać go jako regulujący również rozdział właściwości miejscowej między sądami każdego z państw będących
jej stronami.
Trybunał wskazał, że powyższa interpretacja wynika również z analizy celu Konwencji montrealskiej. Z preambuły
owej Konwencji wynika bowiem, że celem państw‑ stron Konwencji montrealskiej jest nie tylko „zapewnienie ochrony
interesów konsumentów w międzynarodowym przewozie lotniczym”, ale również „dalsza harmonizacja i kodyfikacja
niektórych zasad regulujących międzynarodowy przewóz lotniczy aby osiągnąć sprawiedliwą równowagę interesów”
w tej dziedzinie. Wykładnia, zgodnie z którą celem art. 33 ust. 1 Konwencji montrealskiej jest wskazanie nie tylko
państwa będącego stroną Konwencji montrealskiej mającego jurysdykcję do rozpoznania danego powództwa
odszkodowawczego, lecz również sądu tego państwa, przed którym powództwo to ma zostać wytoczone, może
przyczynić się do osiągnięcia celu polegającego na wzmocnionej unifikacji, wyrażonego w preambule tego
instrumentu prawnego, oraz do ochrony interesów konsumentów, zapewniając jednocześnie sprawiedliwą
równowagę ich interesów z interesami przewoźników lotniczych. Bezpośrednie wyznaczenie sądu właściwego
miejscowo może bowiem zapewnić, w interesie obu stron sporu, większą przewidywalność i większą pewność prawa.
Trybunał orzekł, że art. 33 ust. 1 Konwencji montrealskiej należy interpretować w ten sposób, iż
w odniesieniu do powództw o naprawienie szkody objętych zakresem stosowania tej Konwencji reguluje on
nie tylko rozdział jurysdykcji między państwami będącymi stronami owej Konwencji, lecz również rozdział
właściwości miejscowej między sądami każdego z tych państw.
Trybunał dokonał analizy zarówno unijnych, jak i międzynarodowych przepisów dotyczących zasad wyznaczania
sądu właściwego. Trybunał utrzymał dotychczasową linię orzeczniczą z której wynika, że prawa wynikające
odpowiednio z przepisów rozporządzenia Nr 261/2004 i postanowień Konwencji montrealskiej należą do zakresu
odrębnych regulacji prawnych.
W niniejszym wyroku TS, że w przypadku odszkodowania wynikającego z umowy przewozu sądem właściwym jest
sąd, w którego obszarze właściwości znajduje się uzgodnione w tej umowie przewozu miejsce odlotu względnie
przylotu samolotu. Natomiast w odniesieniu do odszkodowania dodatkowego, opartego na postanowieniach
Konwencji montrealskiej, jest to, według wyboru powoda, sąd właściwy albo dla siedziby przewoźnika bądź jego
głównego miejsca prowadzenia działalności lub miejsca prowadzenia działalności, w ramach której zawarta została
umowa, czy też miejsca przeznaczenia danego lotu.
Wyrok TS z 7.11.2019 r., Guaitoli i in., C-213/18

Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że sąd państwa członkowskiego powinien badać swoją jurysdykcję w odniesieniu do żądań odszkodowania zgodnie z przepisami rozporządzenia Nr 1215/2012 i Konwencji montrealskiej. Interpretacja art. 33 Konwencji montrealskiej dotycząca właściwości miejscowej sądów państw-stron ma na celu zapewnienie większej pewności prawa i ochrony interesów konsumentów.