Odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną w związku z ruchem pojazdu mechanicznego

Publikacja omawia wykładnię pojęcia "pojazdu w ruchu" w kontekście odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną w związku z ruchem pojazdu mechanicznego. Przedstawiono analizę przepisów prawa krajowego i unijnego oraz interpretację Sądu Najwyższego dotyczącą rozróżnienia sytuacji związanych z wykorzystywaniem pojazdu jako środka transportu lub narzędzia pracy.

Tematyka: pojazd w ruchu, odpowiedzialność cywilna, szkoda, pojazd mechaniczny, Sąd Najwyższy, Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny, wykładnia prawa

Wykładnia pojęcia „pojazdu w ruchu” w kontekście odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną w związku
z ruchem pojazdu mechanicznego w rozumieniu art. 34 ust. 1 i 98 ust. 3 ustawy z 22.5.2003 r.
o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze
Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (t.j.: Dz.U. 2019 r. poz. 2214; dalej jako: UbezpObowU) oraz art. 3
dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/103/WE z 16.9.2009 r. w sprawie ubezpieczenia od
odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych
i egzekwowania obowiązku ubezpieczania od takiej odpowiedzialności (dalej jako: dyrektywa), wskazuje na
konieczność rozróżnienia sytuacji, w której w chwili wypadku pojazd był wykorzystywany jako środek
transportu od sytuacji, gdy w momencie wypadku pojazd był wykorzystywany jako narzędzie pracy –
stwierdził w precedensowym wyroku Sąd Najwyższy.
Stan faktyczny
R.C. i Z.P. wykonywali roboty zabezpieczające ściany wykopu pod wielorodzinny budynek mieszkalny. W trakcie prac
przy wykorzystaniu koparko-ładowarki, której operatorem był R.C., Z.P. uległ poważnemu wypadkowi. Jak ustalono,
właścicielką pojazdu była B.C., która nie była ubezpieczona od odpowiedzialności cywilnej.
Z.P. wystąpił przeciwko Ubezpieczeniowemu Funduszowi Gwarancyjnemu, B.C. i R.C. o odszkodowanie
i zadośćuczynienie. Sąd I instancji uwzględnił roszczenia powoda za podstawę odpowiedzialności B.C. i R.C. uznał
art. 415, 444 § 1 i 445 § 1 KC. Natomiast odpowiedzialność Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego wynika
z art. 98 ust. 1 pkt 3 w zw. z art. 34 ust. 1 UbezpObowU. W ocenie Sądu, koparko-ładowarka koparka była w czasie
zdarzenia wykorzystywana w celach komunikacyjnych, pełniła funkcję transportową przewożenia desek z zaplecza
innej budowy, była wprowadzona do ruchu, poruszała się po drogach publicznych, chociaż w chwili zdarzenia nie
przemieszczała się względem innych punktów odniesienia, to ruch wykonał połączony z nią w sposób trwały
i stanowiący jej część składową wysięgnik. Sąd II instancji oddalił apelację.
Z uzasadnienia SN
Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi II instancji do ponownego rozpoznania.
Stwierdził, że koparko-ładowarka, przy używaniu której doszło do powstania szkody jest pojazdem mechanicznym
w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 10-b UbezpObowU i była ona objęta obowiązkiem ubezpieczenia OC. Ponieważ
właścicielka pojazdu mechanicznego nie była ubezpieczona, to na Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym
ciąży obowiązek zaspokojenia roszczeń za wyrządzoną w związku z ruchem pojazdu mechanicznych.
W uzasadnieniu wyroku wskazano, że dotychczasowy orzecznictwie pojęcie „ruchu pojazdu” w rozumieniu art. 34
ust. 1 i art. 98 ust. 1 pkt 3 UbezpObowU było interpretowane bardzo szeroko. Pojęcia tego nie ogranicza się do ruchu
na drodze publicznej, ale obejmuje nim każde użytkowanie pojazdu zgodne z jego normalną funkcją. Przyjmuje się,
że ruch pojazdu obejmuje każde wykorzystanie pojazdu w charakterze środka transportu, zaś fakt, że pojazd w chwili
wypadku był nieruchomy nie wyklucza, iż używanie tego pojazdu może być związane z jego funkcją jako środka
transportu. Dodatkowo uznaje się, że kwestia, czy silnik w chwili wypadku był włączony czy nie, nie jest w tym
zakresie rozstrzygająca (zob. postanowienie SN z 30.1.2018 r., III CZP 94/17; wyrok SN z 19.12.2013 r., II CSK
157/13; wyrok SN z 21.5.2009 r., V CSK 444/08; wyrok SN z 7.4.2005 r., II CK 572/04; www.sn.pl).
Sąd Najwyższy stwierdził jednak, że określenie zakresu odpowiedzialności zakładów ubezpieczeń i funduszy
gwarancyjnych za szkody związane z ruchem pojazdów mechanicznych wymaga uwzględnienia,
wprowadzonych w tej dziedzinie w celu harmonizacji porządków prawnych państw członkowskich Unii
Europejskiej, uregulowań w prawie unijnym oraz przyjmowania prounijnej wykładni prawa krajowego (zob.
wyrok SN z 25.1.2018 r., IV CSK 664/14, OSNC Nr 11/2018, poz. 109; wyrok SN z 15.5.2014 r., III SK 28/13,
OSNP Nr 10/2015, poz. 143). W orzecznictwie TSUE (zob. wyrok TSUE z 28.11.2017 r., C-162/13) stwierdzono,
że przy zachowaniu szerokiej definicji „pojazdu w ruchu”, odpowiedzialność posiadacza pojazdu
(ubezpieczyciela) zależy od funkcji, jakiej służył pojazd w chwili wypadku, i nie powstaje, gdy w takiej chwili
pojazd nie był wykorzystywany jako środek transportu, ale jako narzędzie pracy. Ten czynnik, a więc funkcja,
jaką pełnił pojazd w momencie zdarzenia, nie był dotychczas w orzecznictwie krajowym uznawany za istotną
przesłankę odpowiedzialności.
W rezultacie Sąd Najwyższy uznał, że oceniając odpowiedzialność cywilną za szkody powstałe w związku
z ruchem pojazdu należy każdorazowo ustalać, czy istnieje powiązanie szkody z funkcją komunikacyjną

pojazdu. Nie bez znaczenia jest określenie normalnej funkcji pojazdu, a więc, czy chodzi o pojazd, którego
zasadniczą funkcją jest komunikacja (służy głównie do transportu), czy o pojazd specjalistyczny, który służy
do wykonywania określonych prac, z tym jednak zastrzeżeniem, że ostatecznie decydujące jest konkretne
przeznaczenie pojazdu w chwili zdarzenia. W okolicznościach tej sprawy fakt, że ruch wykonał wysięgnik będący
trwałym elementem koparko-ładowarki, nie przesądza o tym, by nastąpiło to w chwili, gdy koparka pełniła funkcję
transportową, a nie służyła, jako pojazd specjalistyczny, do wykonywania określonych prac. Dopiero dokładne
ustalenie okoliczności faktycznych i wyjaśnienie, czy i jakie konkretne fakty pozwalają na powiązanie szkody
z funkcją komunikacyjną pojazdu mogą stanowić podstawę oceny przesłanki „odpowiedzialności za szkodę
wyrządzoną w związku z ruchem pojazdu mechanicznego.
Wyrok SN z 18.9.2019 r., IV CSK 292/18

Sąd Najwyższy wskazał, że oceniając odpowiedzialność cywilną za szkody związane z ruchem pojazdu, istotne jest powiązanie szkody z funkcją komunikacyjną pojazdu. Decydujące jest konkretne przeznaczenie pojazdu w momencie zdarzenia. Przeprowadzono analizę orzecznictwa oraz regulacji unijnych dotyczących odpowiedzialności za szkody wyrządzone w związku z ruchem pojazdów mechanicznych.