Możliwości stwierdzenia zasiedzenia przez przedsiębiorstwa przesyłowe służebności gruntowej
Sąd Rejonowy podkreślił, że dopuszczenie zasiedzenia przed 3.8.2008 r. nie tylko ogranicza właścicieli nieruchomości w możliwości wykonywania uprawnień właścicielskich, ale też pozbawia ich możliwości dochodzenia roszczeń uzupełniających. Sprawa toczy się w Trybunale Konstytucyjnym pod wspólną sygn. akt P 10/16, po połączeniu do wspólnego rozpoznania dwóch pytań Sądu Rejonowego w Grudziądzu oraz Sądu Rejonowego w Brodnicy.
Tematyka: zasiedzenie, przedsiębiorstwa przesyłowe, służebność gruntowa, Trybunał Konstytucyjny, Sąd Rejonowy, rozpoznanie, konstytucyjne, prawne, analiza, orzecznictwo
Sąd Rejonowy podkreślił, że dopuszczenie zasiedzenia przed 3.8.2008 r. nie tylko ogranicza właścicieli nieruchomości w możliwości wykonywania uprawnień właścicielskich, ale też pozbawia ich możliwości dochodzenia roszczeń uzupełniających. Sprawa toczy się w Trybunale Konstytucyjnym pod wspólną sygn. akt P 10/16, po połączeniu do wspólnego rozpoznania dwóch pytań Sądu Rejonowego w Grudziądzu oraz Sądu Rejonowego w Brodnicy.
Sąd Rejonowy podkreślił jednak, że dopuszczenie zasiedzenia przed 3.8.2008 r. nie tylko ogranicza właścicieli nieruchomości w możliwości wykonywania uprawnień właścicielskich, ale też pozbawia ich możliwości dochodzenia roszczeń uzupełniających, tj. w szczególności wynagrodzenia za bezumowne korzystania z ich nieruchomości przed przedsiębiorstwa przesyłowe. Podkreślił, że żadne wartości konstytucyjne nie uzasadniają uprzywilejowania przedsiębiorstw przesyłowych kosztem właścicieli nieruchomości. Stan faktyczny Sąd Rejonowy w Grudziądzu Wydział I Cywilny rozpoznając sprawę z wniosku spółki energetycznej o stwierdzenie, że Skarb Państwa nabył w drodze zasiedzenia służebność gruntową o treści służebności przesyłu, polegającą na eksploatacji instalacji i urządzeń przesyłowych, ich konserwacji, modernizacji itp., postanowieniem z 18.9.2015 r. skierował pytanie prawne do Trybunału Konstytucyjnego: czy art. 292 KC stosowany w związku z art. 285 § 1 i 2 KC, rozumiany w ten sposób, że umożliwiał nabycie przed wejściem w życie art. 3051 - 3054 KC w drodze zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu przez przedsiębiorcę przesyłowego lub Skarb Państwa, w sytuacji, w której nie wydano decyzji na podstawie art. 35 ust. 1 WywłNierU58, art. 70 ust. 1 GospGruntU85 lub art. 124 GospNierU97, jest zgodny z art. 1 Protokołu dodatkowego Nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności i art. 2, art. 21 ust. 1 i 2, art. 31 ust. 2 i 3 oraz art. 64 ust. 2 i 3 Konstytucji RP. Sprawa toczy się w Trybunale Konstytucyjnym pod wspólną sygn. akt P 10/16, po połączeniu do wspólnego rozpoznania dwóch pytań Sądu Rejonowego w Grudziądzu oraz Sądu Rejonowego w Brodnicy. Argumenty SR w Grudziądzu W uzasadnieniu wydanego postanowienia Sąd dokonał wnikliwej i bardzo obszernej analizy orzecznictwa Sądu Najwyższego, sądów apelacyjnych, jak również Trybunału Konstytucyjnego podważając wyrażone już wcześniej poglądy, jakoby kwestia możliwości zasiedzenia służebności gruntowej o treści służebności przesyłu przed 3.8.2008 r., tj. przed dniem wejścia w życie przepisów art. 3051 - 3054 KC przywracających instytucję służebności przesyłu do polskiego porządku prawnego, została w sposób jednoznaczny przesądzona w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Tym argumentem Sąd uzasadnił celowość zajęcia się wskazanym zagadnieniem przez Trybunał Konstytucyjny: 1. Wskazał, że w uchwale z 17.1.2003 r., III CZP 79/02, a więc przed wejściem w życie art. 3051 - 3054 KC, Sąd Najwyższy dopuścił możliwość umownego ustanowienia służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu, uzasadniając to faktem, że okoliczność, iż nieruchomość władnąca wchodzi w skład przedsiębiorstwa energetycznego sama przez się nie wyłącza możliwości zrealizowania przez strony umowy celu określonego w art. 285 § 2 KC. Pogląd te nie zyskał aprobaty, ale stał się podstawą sformułowania tezy, że skoro przed 3.8.2008 r. możliwe było umowne ustanowienie służebności gruntowej o treści służebności przesyłu, to tym bardziej było możliwe jej nabycie w drodze zasiedzenia. Mogło ono jednak nastąpić wyłącznie na rzecz właściciela nieruchomości władnącej, którą wnioskodawca musiał zidentyfikować. Za podmiot, na rzecz którego służebność mogła być nabyta przed dniem 1.02.1989 r. uznawano Skarb Państwa, a od 1.2.1989 r. przedsiębiorcę przesyłowego, jeżeli wykazał, że Skarb Państwa przeniósł na niego posiadanie nieruchomości władnącej. 2. Następnie w orzecznictwie ukształtował się pogląd, że możliwe jest zasiedzenie przed 3.8.2008 r. służebności gruntowej o treści służebności przesyłu, ustanawianej nie na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości władnącej, której w ogóle nie trzeba identyfikować, ale na rzecz bezpośrednio Skarbu Państwa albo przedsiębiorstwa przesyłowego, w zależności od daty stwierdzenia zasiedzenia (m. in. uchwała SN z 7.10.2008 r., III CZP 89/08). 3. Próbą pogodzenia tych poglądów było postanowienie Sądu Najwyższego z 16.1.2013 r., II CSK 289/12, w którego uzasadnieniu Sąd stwierdził, że odstąpienie w drodze wykładni od konieczności określenia w czynności prawnej lub orzeczeniu nieruchomości władnącej, na rzecz której z mocy prawa wystąpił skutek zasiedzenia, nastąpiło w rezultacie odwołania się do pojęcia przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym i przyjęcia domniemania, że składnikiem przedsiębiorstwa przesyłowego zawsze jest taka nieruchomość. 4. Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z 17.7.2014 r., P 28/13 wskazał, że nie ulega wątpliwości, że począwszy od uchwały Sądu Najwyższego o syg. III CZP 79/02 przez uchwałę o syg. III CZP 89/08 orzecznictwo SN nie tylko wykreowało służebność gruntową o treści służebności przesyłu, ale i dopuściło możliwość zasiedzenia takiej służebności. Przez liczne orzeczenia w tym zakresie Sąd Najwyższy ukształtował jednolitą praktykę stosowania prawa, która nadała kwestionowanym przepisom jednoznaczne treści tak, jakby uczynił to sam ustawodawca. Sądy przyjmują dziś możliwość zasiedzenia służebności gruntowej o treści służebności przesyłu przed 3.8.2008 r., a przyjęcie odmiennej wykładni nie jest możliwe. Sygnalizując własne stanowisko, że nie jest dopuszczalna możliwość zasiadywania służebności gruntowej o treści służebności przesyłu w sytuacji braku decyzji administracyjnej zezwalającej na posadowienie urządzeń przesyłowych, posłużył się poniższymi argumentami: 1. Po pierwsze wskazał, że instytucja służebności przesyłu nie jest w polskim systemie prawnym instytucją nową, albowiem istniała ona w dekrecie z 11.10.1946 r. - Prawo rzeczowe (Dz.U. Nr 57, poz. 319 ze zm.). Nie jest więc tak, że brak tej instytucji w Kodeksie cywilnym do 3.8.2008 r. był luką prawną. W ocenie Sądu świadczyło to raczej o celowym działaniu ustawodawcy, który zdecydował się uregulować jedynie służebności gruntowe i służebności osobiste, do których służebność przesyłu nie mogła zostać zaliczona. Służebność gruntowa wymaga bowiem istnienia nieruchomości obciążonej i nieruchomości władnącej, a dodatkowo powinna służyć zwiększeniu wartości nieruchomości władnącej. Tymczasem służebność przesyłu tak naprawdę ułatwia przedsiębiorcy przesyłowemu prowadzenie działalności gospodarczej. Służebność osobista natomiast może być ustanowiona jedynie na rzecz osoby fizycznej, w związku z czym przedsiębiorca przesyłowy ze swej istoty nie może być uprawnionym ze wskazanych tytułów. 2. Sąd zwrócił uwagę, że celowość działania ustawodawcy przejawiała się również w tym, że w kolejnych ustawach regulujących kwestię gospodarowania gruntami, w tym kwestie wywłaszczeniowe, przewidział instytucję zajęcia nieruchomości na cele posadowienia urządzeń przesyłowych, regulowaną w drodze decyzji administracyjnych, które stanowiły jednocześnie tytuł prawny do korzystania z tej nieruchomości dla potrzeb eksploatacji itp. urządzeń przesyłowych. Odwołał się tu również do uchwały 7 sędziów Sądu Najwyższego z 8.4.2014 r. (III CZP 87/13), w której Sąd rozważał możliwość zasiedzenia służebności o treści służebności przesyłu przed 3.8.2008 r. w sytuacji, kiedy wydana została decyzja na podstawie art. 35 ust. 1 i 2 WywłNierU58. Zanegował możliwość zasiedzenia w takiej sytuacji wyrażając pogląd, że wydana decyzja administracyjna stanowiła tytuł prawny do stałego korzystania z nieruchomości i upoważniającej przedsiębiorcę przesyłowego do wykonywania z niej uprawnień o treści zbliżonej do służebności przesyłu. niedopuszczalne jest więc uzyskiwanie dodatkowego tytułu prawnego przez przedsiębiorców przesyłowych. 3. Sąd podkreślił, że w Kodeksie cywilnym istnieje numerus clausus ograniczonych praw rzeczowych, w tym numerus clausus służebności. Możliwość zasiedzenia nieznanej przepisom kodeksowym służebności gruntowej o treści służebności przesyłu została w istocie wykreowana na drodze twórczej wykładni przepisów KC przez orzecznictwo sądów powszechnych. 4. Sąd Rejonowy zwrócił uwagę na istotny fakt, że ograniczenie możliwości korzystania z nieruchomości na rzecz podmiotu publicznego dla realizacji przez niego celów publicznych stanowi zawsze wywłaszczenie, a to - zgodnie z Konstytucją RP - wymaga ustalenia na rzecz wywłaszczonego podmiotu słusznego odszkodowania. Zasiedzenie nieuregulowanej przepisami służebności prowadzącej w istocie do wywłaszczenia uniemożliwia właścicielowi nieruchomości, na której znajdują się urządzenia przesyłowe domaganie się jakiejkolwiek rekompensaty z tego tytułu. Nie zgodził się tym samym z poglądami wyrażonymi m. in. przez Sąd Najwyższy w uchwale w sprawie III CZP 36/13 oraz Trybunał Konstytucyjny w sprawie SK 9/98, w których uznały one, że nabycie w drodze zasiedzenia przez posiadacza służebności o treści służebności przesyłu jest usprawiedliwione ochroną porządku prawnego, co pozwala uznać, że choć następuje bez rekompensaty dla właściciela, jest zgodne z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP i nie narusza art. 1 Protokołu Nr 1 do EKPCz. Sąd Rejonowy podkreślił jednak, że dopuszczenie zasiedzenia przed 3.8.2008 r. nie tylko ogranicza właścicieli nieruchomości w możliwości wykonywania uprawnień właścicielskich, ale też pozbawia ich możliwości dochodzenia roszczeń uzupełniających, tj. w szczególności wynagrodzenia za bezumowne korzystania z ich nieruchomości przed przedsiębiorstwa przesyłowe. Podkreślił, że żadne wartości konstytucyjne nie uzasadniają uprzywilejowania przedsiębiorstw przesyłowych kosztem właścicieli nieruchomości. Argumenty Sądu Rejonowego przedstawione w analizowanym postanowieniu należy uznać za niezwykle interesujące. Uzasadnienie postanowienie stanowi nie tylko rzetelną analizę chronologii instytucji służebności przesyłu i jej podobnych w przepisach powszechnie obowiązujących i w judykaturze, ale też prezentację wartościowej polemiki z - jak się wydawało - ugruntowaną linią orzeczniczą Sądu Najwyższego w przedmiocie zasiedzenia służebności o treści służebności przesyłu. Jest to głos niewątpliwie potrzebny mając na uwadze liczne przypadki uznawania zarzutów zasiedzenia takiej służebności podnoszonych przez przedsiębiorstwa przesyłowe oraz uwzględniania wniosków o zasiedzenie tych przedsiębiorstw. Postanowienie SR w Grudziądzu z 1.4.2016 r.
Argumenty Sądu Rejonowego przedstawione w analizowanym postanowieniu należy uznać za niezwykle interesujące. Uzasadnienie postanowienie stanowi nie tylko rzetelną analizę chronologii instytucji służebności przesyłu i jej podobnych w przepisach powszechnie obowiązujących i w judykaturze, ale też prezentację wartościowej polemiki z ugruntowaną linią orzeczniczą Sądu Najwyższego w przedmiocie zasiedzenia służebności o treści służebności przesyłu.