Koronawirus a zwrot opłat przez biura podróży
Prezydent podpisał ustawę o szczególnych rozwiązaniach związanych z COVID-19, która reguluje m.in. zwrot opłat za odwołane podróże. Przedsiębiorcy turystyczni mają obowiązek zwrócić wpłaty na Turystyczny Fundusz Gwarancyjny w przypadku odstąpienia od umowy związanej z epidemią wirusa SARS-CoV-2. Brak ochrony interesów klientów biur podróży budzi kontrowersje.
Tematyka: COVID-19, Koronawirus, zwrot opłat, biura podróży, ImprTurU, Turystyczny Fundusz Gwarancyjny, odstąpienie od umowy, pandemia, SARS-CoV-2
Prezydent podpisał ustawę o szczególnych rozwiązaniach związanych z COVID-19, która reguluje m.in. zwrot opłat za odwołane podróże. Przedsiębiorcy turystyczni mają obowiązek zwrócić wpłaty na Turystyczny Fundusz Gwarancyjny w przypadku odstąpienia od umowy związanej z epidemią wirusa SARS-CoV-2. Brak ochrony interesów klientów biur podróży budzi kontrowersje.
Prezydent podpisał 7.3.2020 r. ustawę z dnia 2.3.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (dalej jako: KoronawirusU). Ustawa weszła życie 8.3.2020 r. (Dz. U. 2020, poz. 374). Ustawa określa zasady i tryb zapobiegania oraz zwalczania zakażenia i rozprzestrzeniania się choroby zakaźnej u ludzi, wywołanej wirusem SARS-CoV-2, w tym zasady i tryb podejmowania działań przeciwepidemicznych i zapobiegawczych w celu unieszkodliwienia źródeł zakażenia i przecięcia dróg szerzenia się choroby, zadania organów administracji publicznej w zakresie zapobiegania oraz zwalczania tej choroby, uprawnienia i obowiązki świadczeniobiorców, świadczeniodawców oraz osób przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie zapobiegania oraz jej zwalczania oraz zasady pokrywania kosztów realizacji zadań związanych przeciwdziałaniem COVID-19, w szczególności tryb finansowania świadczeń opieki zdrowotnej dla osób z podejrzeniem zakażenia lub zakażeniem tą chorobą w celu zapewnienia tym osobom właściwego dostępu do diagnostyki i leczenia. Wprowadzono również rozwiązania odnoszące się do rezygnacji z usług turystycznych. Przepis art. 13 ust. 1 ustawy stanowi, że w przypadku, gdy podróżny odstąpi od umowy w trybie określonym w art. 47 ust. 4 ustawy z 24.11.2017 r. o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych (Dz. U. z 2019 r. poz. 548, dalej jako: ImprTurU) lub organizator turystyki rozwiąże umowę o udział w imprezie turystycznej w trybie określonym w art. 47 ust. 5 pkt 2 ImprTurU, które to odstąpienie od umowy lub rozwiązanie umowy pozostaje w bezpośrednim związku z wybuchem epidemii wirusa SARS-CoV-2, przedsiębiorcy turystycznemu przysługuje zwrot wpłat przekazanych na Turystyczny Fundusz Gwarancyjny, o którym mowa w ustawie z 22.5.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. z 2019 r. poz. 2214, dalej jako: UbezpObowU). W powyższych przypadkach, przedsiębiorca może wystąpić do Funduszu o zwrot wpłaty, nie później niż w terminie 60 dni od dnia odstąpienia od umowy lub rozwiązania umowy, o których mowa w art. 13 ust. 1 UbezpObowU. Wydaje się, że przyjęta regulacja jest niewystarczająca, gdyż odnosi się wyłącznie do zwrotu wpłat przekazanych na Turystyczny Fundusz Gwarancyjny. W uzasadnieniu projektu ustawy wskazano, że „w ustawie przewidziano również szczególne rozwiązania dotyczące ewentualnych odwołanych podróży pozostających w bezpośrednim związku z wybuchem epidemii wirusa SARS-CoV-2, tak aby należycie zabezpieczyć rynek turystyczny” (s. 2). Budzi jednak poważne zastrzeżenia fakt, że celem ustawodawcy nie stało się zabezpieczenie interesów klientów biur podróży, którzy niejednokrotnie zostaną postawieni przed wyborem, czy jechać na wyjazd turystyczny, co wiąże się z podwyższonym ryzykiem zachorowania, czy też stracić pieniądze, które zostały wpłacone na taki wyjazd. W aktualnym stanie prawnym, kwestię odstąpienia od umowy wyjazdu turystycznego reguluje przepis art. 47 ImprTurU. Przepis ten stanowi (art. 47 ust. 1-3), że podróżny może odstąpić od umowy o udział w imprezie turystycznej w każdym czasie przed jej rozpoczęciem. Jednocześnie podróżny może zostać zobowiązany do zapłacenia odpowiedniej i uzasadnionej opłaty za odstąpienie od umowy o udział w imprezie turystycznej na rzecz organizatora turystyki (ust. 2). W przypadku nieokreślenia w umowie o udział w imprezie turystycznej opłat za odstąpienie od umowy o udział w imprezie turystycznej wysokość tej opłaty odpowiada cenie imprezy turystycznej pomniejszonej o zaoszczędzone koszty lub wpływy z tytułu alternatywnego wykorzystania danych usług turystycznych. Na żądanie podróżnego organizator turystyki uzasadnia wysokość opłat za odstąpienie od umowy o udział w imprezie turystycznej. W umowie o udział w imprezie turystycznej może zostać wskazana opłata za odstąpienie od umowy o udział w imprezie turystycznej w wysokości zależnej od tego, w jakim czasie przed rozpoczęciem imprezy turystycznej doszło do odstąpienia od umowy o udział w imprezie turystycznej, od spodziewanych oszczędności kosztów oraz spodziewanego dochodu z tytułu alternatywnego wykorzystania danych usług turystycznych (ust. 3). Opłata podlega potrąceniu z wpłaty dokonanej przez podróżnego. Z powyższego wynika, że w przypadku odstąpienia od wyjazdu w ostatnich dniach przed wyjazdem, koszty odstąpienia mogą być bardzo wysokie. W przywołanej ustawie, kwestię odstąpienia od umowy zawartej z organizatorem usług turystycznych w sytuacjach nagłych reguluje przepis art. 47 ust. 4 ImprTurU. Stanowi on, że podróżny może odstąpić od umowy o udział w imprezie turystycznej przed rozpoczęciem imprezy turystycznej bez ponoszenia opłaty za odstąpienie w przypadku wystąpienia nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności występujących w miejscu docelowym lub jego najbliższym sąsiedztwie, które mają znaczący wpływ na realizację imprezy turystycznej lub przewóz podróżnych do miejsca docelowego. Podróżny może żądać wyłącznie zwrotu wpłat dokonanych z tytułu imprezy turystycznej, bez odszkodowania lub zadośćuczynienia w tym zakresie. Ustawodawca wskazał w art. 4 pkt 15 ImprTurU, że przez „nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności” należy rozumieć „sytuację pozostającą poza kontrolą strony powołującej się na taką sytuację, której skutków nie można było uniknąć, nawet gdyby podjęto wszelkie rozsądne działania”. Warto także zwrócić uwagę, że w motywie 31 preambuły dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2015/2302 z 25.11.2015 r. w sprawie imprez turystycznych i powiązanych usług turystycznych (Dz.Urz.UE.L Nr 326, str. 1) wskazano, że nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności mogą obejmować, na przykład, „działania wojenne, inne poważne problemy związane z bezpieczeństwem, takie jak terroryzm, znaczące zagrożenie dla zdrowia ludzkiego, takie jak wybuch epidemii poważnej choroby w docelowym miejscu podróży lub katastrofy naturalne, takie jak powodzie lub trzęsienia ziemi, lub warunki pogodowe uniemożliwiające bezpieczną podróż do miejsca docelowego uzgodnionego w umowie o udział w imprezie turystycznej”. Przy ocenie, czy dane okoliczności mają nieunikniony i nadzwyczajny charakter należy stosować kryteria obiektywne. Komisja Europejska wskazała jednak wprost, że może odnosić się to do epidemii. W razie epidemii wirusa Zika w danym regionie należy zatem uwzględniać to, że konkretna podróżna jest w ciąży przy ocenie możliwości odstąpienia przez nią od umowy o imprezę turystyczną bez ponoszenia kosztów na podstawie art. 47 ust. 4 ImprTurU [zob. Transposition of Directive (EU) No 2015/2302 on Package Travel and Linked Travel Arrangements, Workshop with Member States on 16 February 2017, s. 20]. Niechęć niektórych organizatorów wyjazdów turystycznych do dokonywania zwrotu opłat na podstawie art. 47 ust. 4 ImprTurU rodzi jednak obawy, że klient będzie musiał dochodzić swoich praw na drodze postępowania cywilnego. Zasadność takiego roszczenia wydaje się bezsporna, jednak wiąże się to z koniecznością oczekiwania na rozstrzygnięcie sprawy przez sąd.
Regulacje dotyczące zwrotu opłat za odwołane podróże w związku z pandemią wydają się niewystarczające. W przypadku odstąpienia od umowy w ostatnich dniach przed wyjazdem, podróżni mogą ponieść wysokie koszty. Konieczne jest zapewnienie większej ochrony konsumentom w sytuacjach nagłych i nieuniknionych.