Zwrot prowizji banku przy wcześniejszej spłacie kredytu

Sąd Najwyższy podjął uchwałę dotyczącą zwrotu prowizji banku przy wcześniejszej spłacie kredytu, w wyniku której określono, że konsument ma prawo do obniżenia całkowitego kosztu kredytu o prowizję za udzielenie kredytu w przypadku spłaty przed terminem. Uchwała ta jest rezultatem rozpatrzenia zagadnienia prawnego przez sąd okręgowy. W toku postępowania powodowie dokonali przedterminowej spłaty kredytu i domagali się zwrotu części prowizji bankowej proporcjonalnie do okresu korzystania z kredytu.

Tematyka: Sąd Najwyższy, uchwała, zwrot prowizji, wcześniejsza spłata kredytu, art. 49 KredytKonsU, Dyrektywa 2008/48/WE, TSUE, ochrona konsumentów

Sąd Najwyższy podjął uchwałę 12.12.2019 r. w sprawie, z której wynika, że przewidziane w art. 49 ust. 1
KredytKonsU uprawnienie konsumenta do obniżenia całkowitego kosztu kredytu w przypadku jego spłaty
w całości przed terminem określonym w umowie obejmuje także prowizję za udzielenie kredytu. Uchwała SN
jest wynikiem rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego przedstawionego przez jeden z sądów okręgowych.
Stan faktyczny
Powodowie zawarli 30.3.2016 r. z bankiem umowę o kredyt w wysokości ponad 150.000 zł na okres 20-u miesięcy,
przy czym umówiona prowizja banku z tytułu udzielenia kredytu stanowiła 11 % kwoty brutto kredytu i wyniosła
prawie 17.000 złotych. Składały się na nią określone procentowo marża banku, koszt ryzyka i koszt kapitału. Po 8
miesiącach powodowie dokonali przedterminowej spłaty całego kredytu. W związku z tym zwrócili się do pozwanego
banku o zapłatę części prowizji obliczoną proporcjonalnie do okresu, przez który korzystali ze środków pieniężnych
kredytu do przewidzianego w umowie okresu spłaty kredytu. Pozwany Bank odmawiał spełnienia świadczenia
podnosząc, że prowizja za udzielenie kredytu jest wynagrodzeniem za jednorazowe czynności związane
z udzieleniem kredytu, oceną zdolności kredytowej, przygotowaniem umowy kredytowej i jej wysokości i nie jest
powiązana, czy też uzależniona od okresu obowiązywania umowy kredytowej, wobec czego nie podlega zwrotowi na
podstawie art. 49 KredytKonsU.
Sąd I instancji wydał wyrok zasądzający, od którego odwołał się bank. Przy rozpoznaniu apelacji powstało
zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości.
Wątpliwości Sądu Okręgowego
Sąd Okręgowy wskazał, że w orzecznictwie pojawiły się znaczne rozbieżności na tle wykładni art. 49 ust. 1
KredytKonsU dotyczące zakresu obniżenia całkowitego kosztu kredytu konsumenckiego w przypadku jego
przedterminowej spłaty, w szczególności oceny, czy skutkiem wcześniejszej spłaty kredytu konsumenckiego jest
proporcjonalne obniżenie wszystkich kosztów wchodzących w skład całkowitego kosztu kredytu, czy tylko tych, które
dotyczą okresu, o który skrócono okres kredytowania.
Z pierwszej z podanych przez Sąd grupy orzeczeń wynika, iż powyższy przepis wymaga wykładni celowościowej,
mającej na celu ochronę konsumentów. W przypadku wcześniejszej spłaty kredytu konsumenckiego następuje
obniżenie wszystkich możliwych kosztów kredytu (objętych zakresem całkowitego kosztu kredytu), niezależnie od ich
charakteru i od tego, kiedy koszty te zostały faktycznie poniesione przez kredytobiorcę. Art. 49 ust. 1 KredytKonsU
nie wyłącza przedmiotowo możliwości obniżenia żadnego z kosztów określonych w art. 5 pkt 6 KredytKonsU.
Obniżenie kosztów ma charakter proporcjonalny, tj. ograniczone jest do okresu od dnia faktycznej spłaty do dnia
ostatecznej spłaty określonej w umowie. Intencją ustawodawcy było, aby nie różnicować możliwości obniżenia kosztu
kredytu w zależności od tego, jaki charakter ma ten koszt i w jakim czasie został poniesiony. Istotą i celem tego
rozwiązania jest ustanowienie proporcjonalnej redukcji całkowitego kosztu kredytu niezależnie od tego, w jaki sposób
koszt ten został określony i kiedy został poniesiony przez kredytobiorcę.
W odniesieniu do drugiej grupy orzeczeń Sąd podał, że stanowisko, iż w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu
konsumenckiego proporcjonalnemu obniżeniu podlegają tylko te koszty wchodzące w skład całkowitego kosztu
kredytu, które dotyczą okresu, o który skrócono czas obowiązywania umowy, oparte jest na wykładni językowej art.
49 ust. 1 KredytKonsU, pozwalającej na rozróżnienie dwóch rodzajów kosztów, które wchodzą w zakres pojęcia
„całkowity koszt kredytu”, zdefiniowanego w treści art. 5 pkt 6 KredytKonsU.
Zdaniem Sądu odwoławczego usunięcie wątpliwości interpretacyjnych w tym zakresie nie jest możliwe w oparciu
o definicje pojęć zawarte w art. 5 KredytKonsU.
Stanowisko Sądu Najwyższego
W uzasadnieniu analizowanej uchwały SN wskazał, że KredytKonsU transponuje do polskiego porządku prawnego
dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z 23.4.2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz
uchylającej dyrektywę 87/102/EWG (dalej: Dyrektywa 2008/48/WE).
Zgodnie z art. 49 ust. 1 KredytKonsU, w przypadku spłaty całości kredytu przed terminem określonym w umowie,
całkowity koszt kredytu ulega obniżeniu o te koszty, które dotyczą okresu, o który skrócono czas obowiązywania

umowy, chociażby konsument poniósł je przed tą spłatą. Według art. 49 ust. 2 tej ustawy w przypadku spłaty części
kredytu przed terminem określonym w umowie, ust. 1 stosuje się odpowiednio.
Prawodawca unijny w art. 16 ust. 1 dyrektywy 2008/48/WE przyjął, że konsument ma prawo w każdym czasie spłacić
w całości lub w części swoje zobowiązania wynikające z umowy o kredyt. W takich przypadkach jest on uprawniony
do uzyskania obniżki całkowitego kosztu kredytu, na którą składają się odsetki i koszty przypadające na pozostały
okres obowiązywania umowy.
Z kolei art. 5 pkt 6 KredytKonsU definiując całkowity koszt kredytu, określa go jako „wszelkie koszty, które konsument
jest zobowiązany ponieść w związku z umową o kredyt, w szczególności: a) odsetki, opłaty, prowizje, podatki i marże
jeżeli są znane kredytodawcy oraz b) koszty usług dodatkowych, w szczególności ubezpieczeń, w przypadku gdy ich
poniesienie jest niezbędne do uzyskania kredytu lub do uzyskania go na oferowanych warunkach – z wyjątkiem
kosztów opłat notarialnych ponoszonych przez konsumenta”, a jego wspólnotowy odpowiednik, tj. art. 3 pkt g
dyrektywy 2008/48/WE - wskazuje, że „całkowity koszt kredytu ponoszony przez konsumenta” oznacza wszystkie
koszty łącznie z odsetkami, prowizjami, podatkami oraz wszelkimi innymi opłatami, które konsument jest
zobowiązany ponieść w związku z umową o kredyt, które to koszty znane są kredytodawcy, z wyjątkiem kosztów
notarialnych. Uwzględniane są tu także koszty usług dodatkowych związanych z umową o kredyt, w szczególności
składki z tytułu ubezpieczenia, jeżeli, dodatkowo, zawarcie umowy dotyczącej usługi jest niezbędne do uzyskania
kredytu lub do uzyskania go na oferowanych warunkach.
Artykuł 22 Dyrektywy 2008/48/WE, zatytułowany „Harmonizacja i bezwzględnie wiążący charakter niniejszej
dyrektywy” w ust. 1 stanowi, że „W zakresie, w jakim niniejsza dyrektywa zawiera zharmonizowane przepisy,
państwa członkowskie nie mogą utrzymywać w swoim prawie krajowym ani wprowadzać do niego przepisów
odbiegających od tych, które zostały ustanowione w niniejszej dyrektywie”.
SN wskazał, że już po przedstawieniu niniejszego zagadnienia, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE)
wyrokiem z 11.9.2019 r. w sprawie C-383/18 Lexitor sp. z o.o. przeciwko SKOK im. Franciszka Stefczyka, Santander
Consumer Bank S.A. oraz mBank S.A. dokonując wykładni art. 16 ust. 1 dyrektywy Rady 2008/48/WE wskazał, że
przepis ten należy interpretować w ten sposób, że prawo konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu
w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu obejmuje wszystkie koszty, które zostały nałożone na
konsumenta.
W uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia TSUE podniósł, że art. 3 lit. g) omawianej dyrektywy definiuje „całkowity koszt
kredytu” jako obejmujący wszystkie koszty, łącznie z odsetkami, prowizjami, podatkami oraz wszelkimi innymi
opłatami, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową o kredyt, które to koszty znane są
kredytodawcy, z wyjątkiem kosztów notarialnych. Definicja ta nie zawiera zatem żadnego ograniczenia dotyczącego
okresu obowiązywania danej umowy o kredyt.
Cel dyrektywy 2008/48 TSUE polega na zapewnieniu wysokiego poziomu ochrony konsumentów. Ów system
ochrony opiera się na założeniu, że konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca zarówno pod względem
możliwości negocjacyjnych, jak i ze względu na stopień poinformowania. Ochronę tę ma gwarantować art. 22 ust. 3
Dyrektywy 2008/48 zobowiązujący państwa członkowskie do zapewnienia, aby przepisy, które przyjmują one w celu
wykonania dyrektywy, nie mogły być obchodzone poprzez sposób formułowania umów.
W ocenie TSUE skuteczność prawa konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu byłaby osłabiona, gdyby
obniżenie kredytu mogło ograniczyć się do uwzględnienia jedynie kosztów przedstawionych przez kredytodawcę jako
zależne od okresu obowiązywania umowy, wysokość i podział kosztów są określane jednostronnie przez bank,
a rozliczenie kosztów może obejmować pewną marżę zysku. TSUE podzielając opinię rzecznika generalnego
podkreślił, że zakres swobody działania, jakim dysponują instytucje kredytowe w swoich rozliczeniach i organizacji
wewnętrznej, w praktyce bardzo utrudnia określenie przez konsumenta lub sąd kosztów obiektywnie związanych
z okresem obowiązywania umowy.
Według TSUE włączenie kosztów, które nie zależą od okresu obowiązywania umowy, do obniżki całkowitego kosztu
kredytu nie może w sposób nieproporcjonalny działać na niekorzyść kredytodawcy. Jego interesy są uwzględniane
w drodze, po pierwsze, art. 16 ust. 2 Dyrektywy 2008/48, który przewiduje prawo kredytodawcy do otrzymania
rekompensaty za ewentualne koszty bezpośrednio związane z przedterminową spłatą kredytu, oraz po drugie, art. 16
ust. 4 tej Dyrektywy, który przyznaje państwom członkowskim dodatkową możliwość zapewnienia, aby rekompensata
była dostosowana do warunków kredytu i warunków rynkowych dla ochrony interesów kredytodawcy.
Orzeczenie TSUE wiąże sądy krajowe, skoro wydanie przez sąd krajowy orzeczenia z oczywistym naruszeniem
wyroku TSUE może stanowić podstawę odpowiedzialności państwa członkowskiego za szkody wyrządzone
jednostkom wskutek naruszenia prawa wspólnotowego.
Dokonując korzystanej dla konsumentów-kredytobiorców wykładni przepisów KredytKonsU Sąd Najwyższy powołał
się w całości na orzecznictwo unijne dotyczące omawianego zagadnienia. Z uchwały wynika, że nie ma podstaw do
różnicowania rodzaju kosztów udzielonego konsumentowi kredytu – każdy z kosztów, w tym w szczególności

prowizja, podlega zwrotowi (w proporcjonalnej wysokości) przy wcześniejszej jego spłacie. Orzeczenie stanowi także
przykład prounijnej wykładni przepisów polskiego porządku prawnego oraz związania wykładnią prawa dokonaną
przez TSUE.

Uchwała SN z 12.12.2019 r., III CZP 45/19

Sąd Najwyższy wskazał, że zgodnie z unijnym prawem konsument ma prawo do obniżenia całkowitego kosztu kredytu o wszystkie koszty, niezależnie od charakteru i czasu poniesienia. Orzeczenie SN stanowi przykład prounijnej wykładni polskiego prawa oraz związania wykładnią prawa dokonaną przez TSUE. Uchwała ta ma kluczowe znaczenie dla ochrony konsumentów w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu.