Celowe koszty windykacji jako koszty odzyskania należności przy transakcjach handlowych – uzasadnienie uchwały SN

Celowe koszty windykacji przewyższające równowartość kwoty 40 euro wchodzą w skład kosztów odzyskania należności przy transakcjach handlowych zgodnie z interpretacją SN. Artykuł analizuje aktualność przepisu art. 10 ust. 2 ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych również po nowelizacji w 2020 roku oraz konieczność uwzględnienia kontekstu regulacyjnego na poziomie unijnym.

Tematyka: celowe koszty windykacji, koszty odzyskania należności, transakcje handlowe, uchwała SN, interpretacja prawnicza, rekompensata, dyrektywa 2011/7/UE

Celowe koszty windykacji przewyższające równowartość kwoty 40 euro wchodzą w skład kosztów
odzyskania należności, o których mowa w art. 10 ust. 2 ustawy z. 8.3.2013 r. o terminach zapłaty
w transakcjach handlowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 118) w pierwotnym brzmieni u - tak przyjął SN w uchwale
z 12.12.2019 r., III CZP 48/19.
Uwagi ogólne
Wykładnia przepisu art. 10 ust. 2 NadmOpTransHandlU jest aktualna także po nowelizacji ustawy, która weszła
w życie 1.1.2020 r. (obecnie: ustawa z 8.3.2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach
handlowych, t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 118 ze zm; dalej jako: NadmOpTransHandlU) – a brzmienie przepisu od
1.1.2016 r. nie powinno już budzić wątpliwości.
SN rozstrzygał w sprawie zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w W.: „Czy w skład kosztów
odzyskiwania należności, o których mowa w art. 10 ust. 2 NadmOpTransHandlU w brzmieniu pierwotnie
obowiązującym wchodzi procentowa prowizja windykacyjna ustalona od wartości wyegzekwowanego roszczenia
i czy sąd jest uprawniony do miarkowania tych kosztów?”.
Stan faktyczny
Sąd Rejonowy zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę X zł z odsetkami tytułem zwrotu kosztów odzyskania
należności na podstawie art. 10 ust. 2 NadmOpTransHandlU w pierwotnym brzmieniu.
Przy rozpoznawaniu apelacji pozwanego Sąd Okręgowy powziął poważne wątpliwości, które na podstawie art. 390 §
1 KPC przedstawił SN do rozstrzygnięcia w postaci zagadnienia prawnego o treści przytoczonej na wstępie.
Wątpliwość podstawowa dotyczy w ogóle tego, że wysokość wynagrodzenia (prowizji) wypłacanego podmiotom
zajmującym się profesjonalną windykacją należności, o której mowa w art. 10 ust. 2 NadmOpTransHandlU, często
odbiega od kosztów czynności podejmowanych w tym celu przez te podmioty.
Wykładnia dokonana przez SN
Przepis art. 10 NadmOpTransHandlU przewiduje dwa rodzaje roszczeń, a mianowicie roszczenie o zryczałtowaną
kwotę rekompensaty odzyskiwania należności (art. 10 ust. 1) oraz roszczenie o zwrot „poniesionych kosztów
odzyskiwania należności przewyższających tę kwotę”. Pierwotny tekst art. 10 ust. 2 NadmOpTransHandlU nie
zawierał zwrotu „w uzasadnionej wysokości”, co w ocenie Sądu Okręgowego, przemawia za poglądem, że
roszczenie przewidziane w tym przepisie obejmowało każdy koszt wierzyciela związany z dochodzeniem należności
z transakcji handlowej.
Stanowisko takie nie jest uzasadnione. Artykuł 10 ust. 2 NadmOpTransHandlU należy wykładać z uwzględnieniem
kontekstu regulacyjnego ukształtowanego na poziomie unijnym. Powołany przepis stanowi bowiem konsekwencję
transpozycji do polskiego porządku prawnego rozwiązań wynikających z art. 6 ust. 3 dyrektywy 2011/7/UE (Dz.Urz.
UE L 48 z 23.2.2011 r., s. 1 – 10, dalej: „dyrektywa 2011/7/UE”). Na poziomie regulacji unijnej przewiduje się, że
zwrot wierzycielowi kosztów odzyskiwania należności przewyższających ryczałtową kwotę 40 EURO powinno
następować w rozsądnej wysokości. Odwołanie w treści art. 6 ust. 3 dyrektywy 2011/7/UE stanowi przy tym
merytoryczne nawiązanie do wyrażonego w motywie 19 i 20 jej preambuły wyjściowego założenia
prawodawcy unijnego, że stanowione na mocy dyrektywy w krajowych porządkach prawnych rozwiązania
dotyczące odzyskiwania przez wierzyciela kosztów związanych z wystąpieniem zaległości w płatnościach za
transakcje handlowe powinny opierać się na uczciwej rekompensacie.
Wobec przyjmowanego w dyrektywie założenia o uczciwości rekompensaty dla wierzyciela i jej konkretyzacji w art. 6
ust. 3 dyrektywy 2011/7/UE poprzez wskazanie, że rekompensata ma mieć rozsądny charakter należy przyjmować,
iż również regulacje krajowe stanowione na skutek jej transpozycji powinny realizować powyższe dążenia. Uznanie,
że w pierwotnym brzmieniu art. 10 ust. 2 NadmOpTransHandlU nie zawierał żadnego merytorycznego ograniczenia
co do kompensowania poniesionych przez wierzyciela kosztów odzyskiwania należności pozostawałoby
w sprzeczności z prawem unijnym. Brak odniesienia w treści tego przepisu do rozsądnej rekompensaty pozwala na
przerzucanie na dłużnika wszelkich kosztów związanych z dochodzeniem należności, w tym również kosztów

niecelowych lub zawyżonych. Takie rozwiązanie nie spełnia wymogu uczciwej rekompensaty wymaganej przez
motyw 19 i 20 dyrektywy 2011/7/UE.
W związku z powyższym dla zapewnienia spójności między regulacją unijną a regulacją krajową art. 10 ust. 2
NadmOpTransHandlU w pierwotnym brzmieniu należy wykładać z uwzględnieniem art. 6 ust. 3 oraz motywów 19 i 20
preambuły dyrektywy 2011/7/UE. Wymaga to uznania, że również w brzmieniu sprzed 1.1.2016 r. zwrotowi
wierzycielowi podlegały (wyłącznie) koszty odzyskiwania należności w uzasadnionej wysokości.
Takiej wykładni nie sprzeciwia się odwołanie do art. 12 ust. 3 dyrektywy 2011/7/UE. Przepis ten bowiem należy
odczytywać z uwzględnieniem celów określonych przez motyw 19 i 20 preambuły dyrektywy. Zatem państwa
członkowskie w zakresie przyznanej im przez ten przepis swobody regulacyjnej co do zwiększenia preferencji na
rzecz interesu wierzycieli nie są władne do wprowadzenia w krajowych porządkach prawnych rozwiązań służących
rekompensowaniu kosztów wierzycieli w sposób nieuczciwy.
SN wskazał, że powyższa wykładnia znajduje wsparcie poprzez odwołanie się do skutków nowelizacji art. 10
NadmOpTransHandlU dokonanych ustawą z 9.10.2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty
w transakcjach handlowych, ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 1830).
Zmiany dotyczące tego przepisu zmierzały przede wszystkim do doprecyzowania merytorycznego i zapewnienia
adekwatności względem regulacji unijnej. Stąd też w odniesieniu do art. 10 ust. 2 NadmOpTransHandlU dodanie
zwrotu „w uzasadnionej wysokości” należy postrzegać jako jednoznaczne wyartykułowanie przez ustawodawcę
stosowania tego kryterium (doprecyzowanie merytoryczne tego przepisu), a nie jako zmianę podejścia
koncepcyjnego do postrzegania zakresu obowiązku zwrotu wierzycielowi kosztów odzyskania należności.
Idea rozwiązania statuowanego przez art. 10 ust. 2 NadmOpTransHandlU (w brzmieniu obecnym, jak i pierwotnym)
zakładała zatem ocenę przez sąd orzekający zgłoszonego żądania wierzyciela z perspektywy celowości ponoszenia
kosztów odzyskiwania należności oraz racjonalności ustalania wysokości tychże kosztów (zasądzenie rekompensaty
wyłącznie w uzasadnionej wysokości). W konsekwencji sąd może w całości oddalić zgłoszone żądania wobec
stwierdzenia, że dochodzone roszczenie obejmuje w pełnym zakresie poniesione przez wierzyciela w sposób
niecelowy i nieracjonalny koszty odzyskiwania należności albo dokonać zasądzenia w części adekwatnej do
stwierdzonych w okolicznościach faktycznych konkretnej sprawy celowych i racjonalnych kosztów związanych
z odzyskaniem przez wierzyciela należności z transakcji handlowej.
Rekompensowanie kosztów z art. 10 ust. 2 NadmOpTransHandlU następuje na zasadach ogólnych
dotyczących roszczeń odszkodowawczych, a zatem na wierzycielu spoczywa również obowiązek wykazania
szkody oraz jej wysokości, a także wywiedzenie adekwatnego związku przyczynowego między szkodą
(poniesionymi kosztami odzyskiwania należności) a zwłoką pozwanego w spełnieniu świadczenia pieniężnego
z transakcji handlowej.
Zgodnie z art. 10 ust. 2 NadmOpTransHandlU w pierwotnym brzmieniu zwrotowi podlegają wszystkie koszty
odzyskiwania należności poniesione przez wierzyciela w uzasadnionej wysokości. W związku z tym nie ma podstaw
do negowania, że obowiązkiem zwrotu objęte będą tzw. koszty „zewnętrzne” wierzyciela (wynagrodzenie prowizyjne
wypłacone w związku ze skorzystaniem z usług prawnika lub firmy windykacyjnej w celu odzyskania należności). Taki
wniosek wynika również z odwołania się do regulacji dyrektywy 2011/7/UE, w której w motywie 19 i 20 oraz w art. 6
ust. 3 wprost wskazuje się, że w ramach rozsądnej rekompensaty przysługuje zwrot poniesionych przez wierzyciela
kosztów związanych z wypłaceniem wynagrodzenia (prowizji) na rzecz prawnika lub firmy windykacyjnej celem
odzyskania należności z transakcji handlowej.
Przy jednoznacznym kwalifikowaniu kosztów wynagrodzenia dla prawnika lub firmy windykacyjnej jako podlegających
pod mechanizm rozsądnej rekompensaty z art. 6 ust. 3 dyrektywy 2011/7/UE można wyprowadzić wniosek, że
punktem wyjścia dla oceny „rozsądności” rekompensaty związanej z kosztami prawnika powinno być
odniesienie wynagrodzenia wypłaconego przez wierzyciela do rynkowych stawek przyjmowanych przy
świadczeniu usługi windykacji dla konkretnego typu wierzytelności.
Uchwała SN dotyczy przepisu w brzmieniu historycznym, jednakże jest cenna także w obecnym stanie prawnym.
Brzmienie przepisu art. 10 ust. 2 NadmOpTransHandlU od 1.1.2016 r. jednoznacznie wskazuje, że wierzyciel ma
prawo dochodzenia kosztów odzyskiwania należności ponad kwotę rekompensaty wskazaną w art. 10 ust. 1
NadmOpTransHandlU, jeżeli jest to uzasadnione. SN dokonuje także wykładni przepisu z uwzględnieniem regulacji
unijnych, która pozwala ustalić co jest uzasadnionym kosztem odzyskiwania należności. Koszty ponad kwotę (od
1.1.2020 r. ponad kwoty) wskazane w art. 10 ust. 1 NadmOpTransHandlU muszą być jednakże przez wierzyciela
wykazane. Nie budzi wątpliwości to, że w skład takiej należności wchodzi wypłacone wynagrodzenie prawnika
(według stawek rynkowych).
uchwała SN z 12.12.2019 r., III CZP 48/19.

Uchwała SN z 12.12.2019 r., III CZP 48/19, stanowi istotne wyjaśnienie dotyczące interpretacji art. 10 ust. 2 NadmOpTransHandlU, podkreślając konieczność rozsądnego rekompensowania kosztów odzyskiwania należności zgodnie z duchem dyrektywy 2011/7/UE. Wykładnia SN wpisuje się w dążenie do uczciwej rekompensaty dla wierzycieli.