Pozaodsetkowe koszty kredytu

Polskie regulacje dotyczące obliczania pozaodsetkowych kosztów kredytu są zgodne z prawem Unii Europejskiej. Artykuły dyrektywy 2008/48 wyraźnie definiują koszty ponoszone przez konsumenta, jednak nie precyzują pozaodsetkowych kosztów kredytu ani metod ich obliczania. Trybunał stwierdził, że krajowe przepisy mogą określać te koszty, pod warunkiem braku dodatkowych obowiązków informacyjnych.

Tematyka: pozaodsetkowe koszty kredytu, obliczanie kosztów kredytu, dyrektywa 2008/48, dyrektywa 93/13, Trybunał Sprawiedliwości, regulacje krajowe

Polskie regulacje, w których ustanawiono metodę obliczania maksymalnej kwoty pozaodsetkowych kosztów
kredytu, jakimi można obciążyć konsumenta są, co do zasady, zgodne z prawem Unii.
Stan faktyczny
W pierwszej sprawie XO (konsumentka w rozumieniu dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE
z 23.4.2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki; Dz.Urz. L Nr 133 z 2008 r., s. 66) zawarła z instytucją
bankową M w grudniu 2016 r. umowę kredytu na kwotę 4000 zł, podlegającą spłacie w 30 ratach miesięcznych do
28.6.2019 r. Na podstawie tej umowy XO była również zobowiązana do uiszczenia 600 zł opłaty przygotowawczej
oraz 3400 zł opłaty administracyjnej. Obciążony została także odsetkami umownymi w wymiarze 7% w stosunku
rocznym, w kwocie 371,87 zł. Ponieważ nie nastąpiła żadna spłata, M wniosła przeciwko XO powództwo do Sądu
Rejonowego w Siemianowicach Śląskich domagając się zasądzenia od konsumentki zapłaty kwoty 8184,53 zł.
W drugiej sprawie, w listopadzie 2016 r. ta sama konsumentka zawarła z instytucją bankową R przez internet umowę
pożyczki na kwotę 3000 zł, podlegającą spłacie do 28.5.2018 r. Zgodnie z postanowieniami tej umowy XO
zobowiązała się do uiszczenia prowizji w wysokości 2084 zł. Odsetki umowne zostały naliczone według stopy rocznej
o wysokości 10%, w łącznej kwocie 248,41 zł. R wniosła przeciwko XO powództwo o zapłatę kwoty 5196,68 zł
z tytułu braku zapłaty. Sąd Rejonowy Lublin Zachód wydał nakaz zapłaty. XO wniosła od niego sprzeciw i skierowała
sprawę do Sądu Rejonowego w Siemianowicach Śląskich.
Pytania prejudycjalne
- Czy art. 3 lit. g), art. 10 ust. 1 i art. 22 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z 23.4.2008 r.
w sprawie umów o kredyt konsumencki (Dz.Urz. L Nr 133 z 2008 r., s. 66) należy interpretować w ten sposób, że
stoją one na przeszkodzie przepisowi krajowemu, który ustanawia metodę obliczania maksymalnej kwoty
pozaodsetkowych kosztów kredytu, jakimi można obciążyć konsumenta w ramach kredytów konsumenckich?
- Czy art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że z zakresu stosowania tej dyrektywy
wyłączony jest warunek umowny, w którym ustala się pozaodsetkowe koszty kredytu z poszanowaniem
maksymalnego pułapu przewidzianego w przepisie krajowym, niekoniecznie biorąc przy tym pod uwagę rzeczywiście
ponoszone koszty?
Stanowisko TS
Metoda obliczania maksymalnej kwoty pozaodsetkowych kosztów kredytu
Trybunał przypomniał, że celem dyrektywy 2008/48 jest, zgodnie z jej art. 1, harmonizacja niektórych aspektów
przepisów państw członkowskich dotyczących umów o kredyt konsumencki. Zgodnie z art. 22 ust. 1 tej dyrektywy,
w zakresie, w jakim zawiera ona zharmonizowane przepisy, państwa członkowskie nie mogą utrzymywać w swoim
prawie krajowym ani wprowadzać do niego przepisów odbiegających od tych, które zostały ustanowione w tej
dyrektywie. Z orzecznictwa TS wynika, że aby zapewnić konsumentom szeroką ochronę, unijny prawodawca przyjął
w art. 3 lit. g) tej dyrektywy szeroką definicję pojęcia „całkowitego kosztu kredytu ponoszonego przez
konsumenta”, stanowiąc, że obejmuje on wszystkie koszty łącznie z odsetkami, podatkami oraz wszelkimi innymi
opłatami, jakie konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową o kredyt, które to koszty znane są
kredytodawcy, z wyjątkiem kosztów notarialnych (wyrok Lexitor, C-383/18, pkt 23). W dyrektywie 2008/48 nie zawarto
ani pojęcia „pozaodsetkowych kosztów kredytu”, ani przepisów regulujących kwestię ograniczenia kosztów kredytu
lub podziału tych kosztów między przedsiębiorcę i konsumenta.
Artykuł 5 ust. 1 lit. g) dyrektywy 2008/48, zawierający wykaz informacji, jakich należy udzielić konsumentom przed
zawarciem umowy, oraz art. 10 ust. 2 lit. g) tej dyrektywy, dotyczący informacji, które należy podać w umowie
w sposób jasny i zwięzły, przewidują obowiązek poinformowania konsumenta o „całkowitej kwocie do zapłaty przez
konsumenta”, zdefiniowanej w art. 3 lit. h) dyrektywy 2008/48 jako „suma całkowitej kwoty kredytu i całkowitego
kosztu kredytu ponoszonego przez konsumenta”. Przepisy te nie przewidują obowiązku informowania
o pozaodsetkowych kosztach kredytu lub o metodzie ich obliczania.
Trybunał przypomniał, że dyrektywa 2008/48 została przyjęta w dwojakim celu, polegającym na zapewnieniu
wszystkim konsumentom w Unii Europejskiej wysokiego i równoważnego poziomu ochrony interesów oraz na
ułatwieniu wykształcenia dobrze funkcjonującego wewnętrznego rynku kredytów konsumenckich (wyrok Home Credit
Slovakia, C-290/19, pkt 28). W art. 10 dyrektywy 2008/48 zawarto wykaz informacji, które należy podać w umowie
w sposób jasny i zwięzły. Trybunał orzekł już, że art. 10 ust. 2 tej dyrektywy dokonuje pełnej harmonizacji

w odniesieniu do elementów, które należy obowiązkowo ująć w umowie o kredyt (wyrok Pohotovosť, C-331/18, pkt
50). Poza tym, zgodnie z art. 22 ust. 1 dyrektywy 2008/48, w zakresie, w jakim zawiera ona zharmonizowane
przepisy, państwa członkowskie nie mogą utrzymywać w swoim prawie krajowym ani wprowadzać do niego
przepisów odbiegających od tych, które zostały ustanowione w tej dyrektywie.
W niniejszej sprawie polskie przepisy dotyczące pozaodsetkowych kosztów kredytu są ograniczone do ustalenia
pułapu i metody obliczania tych kosztów, a także konsekwencji naruszenia tego pułapu. Trybunał podzielił
stanowisko rzecznika generalnego przedstawione w pkt 59 i 60 opinii, że sąd odsyłający powinien zbadać, czy
polskie regulacje nie nakładają dodatkowych obowiązków informacyjnych.
Trybunał orzekł, że art. 3 lit. g), art. 10 ust. 2 i art. 22 ust. 1 dyrektywy 2008/48 należy interpretować w ten
sposób, iż nie stoją one na przeszkodzie przepisom krajowym, które ustanawiają metodę obliczania
maksymalnej kwoty pozaodsetkowych kosztów kredytu, jakimi można obciążyć konsumenta, pod warunkiem
że przepisy te nie wprowadzają w odniesieniu do tych pozaodsetkowych kosztów kredytu dodatkowych
obowiązków informacyjnych ponad te określone w art. 10 ust. 2.
Zakres stosowania dyrektywy 93/13

W art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13, który dotyczy warunków umowy odzwierciedlających bezwzględnie obowiązujące
przepisy ustawowe lub wykonawcze, ustanowiono wyłączenie z zakresu jej stosowania, wymagające – zgodnie
z orzecznictwem TS – spełnienia dwóch przesłanek. Po pierwsze, warunek umowny musi odzwierciedlać przepis
ustawowy lub wykonawczy, a po drugie, przepis ten musi mieć charakter bezwzględnie obowiązujący (wyrok
Kanyeba i in., od C-349/18 do C‑ 351/18, pkt 60). Trybunał uznał, że aby stwierdzić, czy te przesłanki są spełnione,
sąd krajowy powinien ustalić, czy dany warunek umowny odzwierciedla przepisy prawa krajowego, które znajdują
zastosowanie w sposób bezwzględnie wiążący wobec stron umowy niezależnie od ich wyboru, czy też mają
charakter dyspozytywny, a więc są stosowane domyślnie w braku odmiennych ustaleń między stronami w tym
zakresie (wyrok Gómez del Moral Guasch, C-125/18, pkt 32). Z orzecznictwa TS wynika, że sąd krajowy powinien
mieć na uwadze okoliczność, iż w celu dyrektywy 93/13, polegającego na ochronie konsumentów przed nieuczciwymi
warunkami występującymi w umowach zawieranych przez konsumentów z przedsiębiorcami, wyjątek ustanowiony
w art. 1 ust. 2 tej dyrektywy podlega wykładni ścisłej (wyrok OTP Bank i OTP Faktoring, C-51/17, pkt 54).
Warunek umieszczony w umowie zawartej przez przedsiębiorcę z konsumentem jest wyłączony z zakresu
stosowania tej dyrektywy wyłącznie wtedy, gdy warunek ten odzwierciedla treść bezwzględnie obowiązującego
przepisu ustawowego lub wykonawczego w rozumieniu art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13, czego zbadanie należy do sądu
odsyłającego (wyrok Kušionová, C-34/13, pkt 80). Wyłączenie to jest uzasadnione tym, że można rozsądnie
zakładać, iż krajowy ustawodawca ustanowił równowagę pomiędzy ogółem praw i obowiązków stron określonych
umów, której zachowanie było wyraźnym zamiarem unijnego prawodawcy (wyrok Aqua Med, C-266/18, pkt 33).
Trybunał podkreślił, że wskazał już kryteria wykładni art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13, natomiast zadaniem sądu
odsyłającego jest zastosowanie wynikających z tego konsekwencji w konkretnym przypadku.
W niniejszej sprawie TS stwierdził, z zastrzeżeniem dokonania ustaleń w tym względzie przez sąd odsyłający, że nie
wydaje się, aby warunek umowny, który ogranicza się do zastosowania metody obliczania pułapu pozaodsetkowych
kosztów kredytu, „odzwierciedlał” w ścisłym tego słowa znaczeniu rozpatrywany przepis krajowy (wyrok Aqua Med,
C-266/18, pkt 35, 36). W ocenie TS ten przepis nie wydaje się sam w sobie określać praw i obowiązków stron
umowy, lecz poprzestaje na ograniczeniu ich swobody ustalenia pozaodsetkowych kosztów kredytu powyżej
pewnego poziomu i w żaden sposób nie stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy sprawdził, czy takie ustalenie
ma ewentualnie nieuczciwy charakter poniżej określonego prawnie pułapu.
Trybunał orzekł, że art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, iż z zakresu stosowania
tej dyrektywy nie jest wyłączony warunek umowny, w którym ustala się całkowite pozaodsetkowe koszty
kredytu z poszanowaniem maksymalnego pułapu przewidzianego w przepisie krajowym, niekoniecznie
biorąc przy tym pod uwagę rzeczywiście ponoszone koszty.
Z niniejszego wyroku wynika, że przepisy KredytKonsU, które ustanawiają metodę obliczania maksymalnej kwoty
pozaodsetkowych kosztów kredytu, jakimi można obciążyć konsumenta, są zgodne z dyrektywy 2008/48, jednak pod
warunkiem że nie wprowadzają one w tym zakresie dodatkowych obowiązków informacyjnych ponad te określone
w art. 10 ust. 2 tej dyrektywy. Wobec powyższego TS wskazał, że to sąd odsyłający powinien zbadać, czy
KredytKonsU nie nakładają dodatkowych obowiązków informacyjnych. Ponadto z uzasadnienia tego wyroku wynika,
że, co do zasady, art. 36a KredytKonsU nie jest wyłączony z zakresu stosowania dyrektywy 93/13. Jednakże również
odnośnie tej kwestii ocena należy do sądu odsyłającego, który dokonując jej powinien stosować kryteria wykładni
określone przez Trybunał.
Wyrok TS z 26.3.2020 r., Mikrokasa i Revenue Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny
Zamknięty, C- 779/18

Trybunał uznał, że polskie przepisy dotyczące pozaodsetkowych kosztów kredytu nie są wyłączone z zakresu dyrektywy 93/13. Warunek umowny ustalający te koszty z poszanowaniem maksymalnego pułapu przewidzianego w przepisie krajowym nie jest wyłączony z zakresu dyrektywy, z zastrzeżeniem spełnienia określonych warunków.