Obowiązki sądu orzekającego w sprawie nieuczciwych warunków w umowach kredytu denominowanego w walucie obcej
Badanie nieuczciwych warunków umownych z urzędu przez sąd krajowy rozciąga się na wszystkie warunki umowy, które są związane z przedmiotem sporu. Sąd jest zobowiązany do dokonania analizy, aby sprawdzić, czy warunki umowy mogą być uznane za nieuczciwe, co ma na celu zniwelowanie nierówności między konsumentem a przedsiębiorcą. Trybunał wskazał, że sąd powinien ograniczyć badanie z urzędu do warunków umowy, które mają potencjalnie nieuczciwy charakter, uwzględniając zarzuty i żądania stron.
Tematyka: sąd krajowy, nieuczciwe warunki umowne, dyrektywa 93/13, konsument, przedsiębiorca, badanie z urzędu
Badanie nieuczciwych warunków umownych z urzędu przez sąd krajowy rozciąga się na wszystkie warunki umowy, które są związane z przedmiotem sporu. Sąd jest zobowiązany do dokonania analizy, aby sprawdzić, czy warunki umowy mogą być uznane za nieuczciwe, co ma na celu zniwelowanie nierówności między konsumentem a przedsiębiorcą. Trybunał wskazał, że sąd powinien ograniczyć badanie z urzędu do warunków umowy, które mają potencjalnie nieuczciwy charakter, uwzględniając zarzuty i żądania stron.
Badanie nieuczciwych warunków umownych z urzędu przez sąd krajowy rozciąga się na wszystkie warunki umowy, które są związane z przedmiotem sporu. Stan faktyczny W 2007 r. G.L. (konsumentka) zawarła z UniCredit Bank Hungary Zrt. (dalej jako: UCB) umowę kredytu denominowanego we frankach szwajcarskich, ale udzielonego i spłacanego w forintach węgierskich (dalej jako: umowa). Umowa zawierała warunki przyznające UCB prawo jednostronnej zmiany tej umowy. W 2012 r. G.L. wniosła powództwo o stwierdzenie, z mocą wsteczną, nieważności tych warunków. Rozstrzygający tę sprawę sąd powziął wątpliwości, czy jest on zobowiązany, na mocy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. L Nr 95 z 1993 r., s. 29), z urzędu rozpatrzeć zawisły przed nim spór dotyczący oceny potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków tej umowy odnoszących się do oświadczenia notarialnego, podstaw odstąpienia od umowy i niektórych kosztów nałożonych na G.L., chociaż te ostatnie warunki nie zostały podważone w pierwotnym powództwie. Pytania prejudycjalne - Czy wykładni art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. L Nr 95 z 1993 r., s. 29) należy dokonywać w ten sposób, że sąd krajowy, do którego konsument wniósł powództwo o stwierdzenie nieuczciwego charakteru niektórych warunków zamieszczonych w umowie, którą ten konsument zawarł z przedsiębiorcą, jest zobowiązany zbadać z urzędu i w sposób indywidualny całość pozostałych warunki umowy – które nie zostały zaskarżone przez konsumenta – aby sprawdzić, czy mogą one zostać uznane za nieuczciwe? - Czy wykładni art. 4 ust. 1 i art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy dokonywać w ten sposób, że jeżeli dla oceny nieuczciwego charakteru warunku umowy będącego podstawą roszczeń konsumenta należy uwzględnić wszystkie pozostałe warunki umowy, którą zawarł on z przedsiębiorcą, to owo uwzględnienie oznacza obowiązek zbadania z urzędu przez sąd krajowy rozpatrujący sprawę potencjalnie nieuczciwego charakteru wszystkich tych warunków? Stanowisko TS Badanie z urzędu przez sąd krajowy nieuczciwego charakteru warunków umownych W celu zapewnienia ochrony zamierzonej przez dyrektywę 93/13, Trybunał podkreślił, że sytuacja nierówności istniejąca między konsumentem a przedsiębiorcą może zostać załagodzona jedynie poprzez aktywną interwencję organu niezwiązanego ze stronami umowy (wyrok VB Pénzügyi Lízing, C-137/08, pkt 48). Zatem TS wskazał, że w pierwszej kolejności sąd krajowy jest zobowiązany do zbadania z urzędu, gdy znane mu są niezbędne ku temu okoliczności faktyczne i prawne, czy dane warunki umowy wchodzące w zakres stosowania dyrektywy 93/13 mają nieuczciwy charakter, i do tego, aby dokonawszy takiego badania, zniwelować brak równowagi między konsumentem a przedsiębiorcą (wyrok OTP Bank i OTP Faktoring, C-51/17, pkt 87). Zatem obowiązkowe badanie z urzędu, które sąd krajowy rozpatrujący sprawę jest zobowiązany przeprowadzić na mocy dyrektywy 93/13, ogranicza się, w pierwszej kolejności, do warunków umowy, których nieuczciwy charakter można stwierdzić na podstawie elementów stanu prawnego i faktycznego zawartych w aktach sprawy, którymi dysponuje dany sąd. Jeżeli nie ma on dostępu do wszystkich tych elementów, nie będzie w stanie przeprowadzić tego badania (wyrok Profi Credit Polska, C-176/17, pkt 46, 47). W drugiej kolejności takie badanie powinno, mieścić się w granicach przedmiotu sporu, rozumianych jako wynik roszczeń zgłaszanych przez stronę w świetle żądań i zarzutów podniesionych na ich poparcie. Trybunał podkreślił, że skuteczność ochrony, jaką sąd krajowy na mocy dyrektywy 93/13 powinien przyznać konsumentowi w ramach interwencji z urzędu, nie może być posunięta do pominięcia lub przekroczenia granic przedmiotu sporu określonych przez strony w ich roszczeniach, w świetle podniesionych przez nie zarzutów, wobec czego sąd krajowy nie jest zobowiązany rozszerzyć sporu poza przedstawione mu żądania i zarzuty, poprzez analizowanie, w celu zbadania ich potencjalnie nieuczciwego charakteru, w sposób indywidualny, wszystkich pozostałych warunków umowy, której tylko niektóre warunki są przedmiotem wytoczonego przed nim powództwa. Ocenę tę uzasadnia w szczególności okoliczność, że zasada dyspozycyjności, zgodnie z którą strony określają przedmiot sporu, a także zasada ne ultra petita, zgodnie z którą sąd nie powinien orzekać ponad żądania stron, mogłyby zostać naruszone, gdyby sądy krajowe miały obowiązek, na mocy dyrektywy 93/13, pomijać lub wykraczać poza granice przedmiotu sporu określone przez żądania i zarzuty stron. W ocenie Trybunału warunki umowy, które chociaż nie są wskazane w pozwie konsumenta, ale są związane z przedmiotem sporu określonym przez strony, są objęte obowiązkiem zbadania z urzędu spoczywającym na sądzie krajowym rozpatrującym sprawę i powinny zostać zbadane, w celu sprawdzenia ich potencjalnie nieuczciwego charakteru, gdy sąd ten dysponuje niezbędnymi w tym celu elementami stanu prawnego i faktycznego. Jednakże TS stwierdził, że obowiązek badania z urzędu ogranicza się on do ww. warunków, ale nie można na tej podstawie uznać, iż sąd krajowy rozpatrujący sprawę powinien, dla potrzeb tego badania, poprzestać, w każdych okolicznościach, wyłącznie na elementach stanu prawnego i faktycznego podniesionych przez strony, aby ograniczyć to badanie do warunków, których nieuczciwy charakter można ocenić w sposób ostateczny na podstawie tylko tych elementów. Rzecznik generalny wskazał w pkt 61–64 opinii, że jeżeli elementy stanu prawnego i faktycznego zawarte w aktach przedłożonych sądowi krajowemu budzą poważne wątpliwości, co do nieuczciwego charakteru pewnych warunków, które nie zostały wskazane przez konsumenta, lecz mają związek z przedmiotem sporu, przy czym nie jest możliwe dokonanie ostatecznej oceny tej kwestii, do sądu krajowego należy podjęcie, w razie potrzeby z urzędu, środków dowodowych w celu uzupełnienia akt, poprzez wezwanie stron, z poszanowaniem zasady kontradyktoryjności, do przedstawienia niezbędnych do tego wyjaśnień i dokumentów. W niniejszej sprawie warunki zaskarżone przez G.L. nie są związane z przedmiotem postępowania głównego dotyczącego konkretnie warunków umożliwiających UCB jednostronną zmianę umowy. Zatem obowiązek badania z urzędu wynikający z dyrektywy 93/13 nie obejmuje tych warunków, z zastrzeżeniem weryfikacji, której sąd odsyłający będzie musiał w razie potrzeby dokonać w odniesieniu do dokładnego przedmiotu rzeczonego sporu, w świetle żądań i zarzutów podniesionych przez G.L. To stwierdzenie pozostaje jednak bez uszczerbku dla możliwości, z której G.L. mogłaby w stosownym przypadku skorzystać na podstawie właściwego prawa krajowego, polegającej na wytoczeniu nowego powództwa dotyczącego warunków umowy, które nie były przedmiotem jej pierwotnego powództwa, lub na rozszerzeniu przedmiotu sporu rozpatrywanego przez sąd odsyłający, albo na wezwanie tego sądu lub z własnej inicjatywy. Trybunał podkreślił, że państwa członkowskie zachowują swobodę w zakresie ustanowienia w prawie krajowym szerszego badania z urzędu niż badanie, jakie powinny przeprowadzić ich sądy na podstawie dyrektywy 93/13. Trybunał orzekł, iż wykładni art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy dokonywać w ten sposób, że sąd krajowy, do którego konsument wniósł powództwo o stwierdzenie nieuczciwego charakteru niektórych warunków zamieszczonych w umowie, którą ten konsument zawarł z przedsiębiorcą, nie jest zobowiązany do zbadania z urzędu i w sposób indywidualny całości pozostałych warunków umowy – które nie zostały zaskarżone przez konsumenta – aby sprawdzić, czy mogą one zostać uznane za nieuczciwe, lecz musi zbadać wyłącznie te warunki, które są związane z przedmiotem sporu określonym przez strony, w sytuacji gdy dysponuje niezbędnymi ku temu elementami stanu faktycznego i prawnego, uzupełnionymi w razie potrzeby przez środki dowodowe. Ocena nieuczciwego charakteru warunku umowy Trybunał przypomniał, że zgodnie z art. 4 ust. 1 dyrektywy 93/13 sąd krajowy w celu dokonania oceny ewentualnego nieuczciwego charakteru warunku umownego, który stanowi podstawę wniesionego do niego pozwu, powinien brać pod uwagę wszystkie pozostałe warunki danej umow y. Ten obowiązek uwzględnienia wszystkich pozostałych warunków umowy zawartej pomiędzy przedsiębiorcą i konsumentem wynika z faktu, że badanie zaskarżonego warunku powinno uwzględniać wszystkie elementy mogące mieć istotne znaczenie dla zrozumienia tego warunku w jego kontekście, ponieważ w zależności od treści danej umowy może być konieczne, dla oceny nieuczciwego charakteru tego warunku, rozpatrzenie łącznego skutku wszystkich warunków tej umowy (wyrok Radlinger i Radlingerová, C-377/14, pkt 95). Trybunał orzekł, że wykładni art. 4 ust. 1 i art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy dokonywać w ten sposób, że choć prawdą jest, iż dla oceny nieuczciwego charakteru warunku umowy będącego podstawą roszczeń konsumenta należy uwzględnić wszystkie pozostałe warunki umowy zawartej pomiędzy przedsiębiorcą i tym konsumentem, to owo uwzględnienie nie oznacza, jako takie, obowiązku zbadania z urzędu przez sąd krajowy rozpatrujący sprawę potencjalnie nieuczciwego charakteru wszystkich tych warunków. Niniejszy wyrok wpisuje się w szereg spraw rozpoznawanych przez Trybunał dotyczących nieuczciwych warunków w umowach kredytów konsumenckich denominowanych w CHF. Dotyczy on jednak zagadnienia mającego znacznie szerszy zakres, a mianowicie obowiązku sądu krajowego zbadania z urzędu nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, zgodnie z orzecznictwem Trybunału dotyczącym wykładni dyrektywy 93/13. Trybunał uznał, że badanie nieuczciwych warunków umownych z urzędu przez sąd krajowy rozciąga się na te warunki umowy, które są związane z przedmiotem sporu. Ponadto TS stwierdził, że sąd krajowy nie ma obowiązku badania z urzędu wszystkich pozostałych warunków umowy w sposób autonomiczny pod kątem ich potencjalnie nieuczciwego charakteru w ramach oceny, którą przeprowadza na podstawie art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13. Wyrok TS z 11.3.2020 r., Lintner, C-511/17
Trybunał stwierdził, że sąd krajowy nie jest zobowiązany do badania z urzędu wszystkich warunków umowy, lecz powinien skupić się na warunkach związanych z przedmiotem sporu określonym przez strony. Oceniając nieuczciwy charakter warunku umowy, sąd powinien uwzględnić wszystkie pozostałe warunki umowy, ale nie jest zobowiązany do badania wszystkich warunków z urzędu. Wyrok TS dotyczący wykładni dyrektywy 93/13 rozszerza zasięg badania sądu krajowego na warunki związane z przedmiotem sporu.