Skarb Państwa pokrywa koszty oświetlenia drogi zaplanowanej jako ekspresowa a oddanej jako droga niższej klasy
Obowiązek gminy finansowania oświetlenia ulic, placów i dróg publicznych, znajdujących się na jej terenie, był tematem sporu przed Sądem Najwyższym. Sprawa dotyczyła sytuacji, w której droga zaplanowana jako ekspresowa została oddana jako droga niższej klasy, co spowodowało podwyższone koszty oświetlenia. Sąd musiał rozstrzygnąć, czy gmina powinna pokryć te koszty, a także czy obowiązek ten obejmuje także sytuacje, gdy oświetlenie przewyższało wymagane parametry techniczne dla drogi niższej klasy.
Tematyka: Skarb Państwa, oświetlenie drogi, droga ekspresowa, droga niższej klasy, Sąd Najwyższy, obowiązek finansowania, Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad
Obowiązek gminy finansowania oświetlenia ulic, placów i dróg publicznych, znajdujących się na jej terenie, był tematem sporu przed Sądem Najwyższym. Sprawa dotyczyła sytuacji, w której droga zaplanowana jako ekspresowa została oddana jako droga niższej klasy, co spowodowało podwyższone koszty oświetlenia. Sąd musiał rozstrzygnąć, czy gmina powinna pokryć te koszty, a także czy obowiązek ten obejmuje także sytuacje, gdy oświetlenie przewyższało wymagane parametry techniczne dla drogi niższej klasy.
Obowiązek gminy finansowania oświetlenia ulic, placów i dróg publicznych, znajdujących się na jej terenie (art. 18 ust. 1 pkt 3 w zw. z ust. 3 ustawy z 10.4.1997 r. - Prawo energetyczne w brzmieniu obowiązującym od 1.1.2004 r. do 2.8.2015 r., t.j.: Dz.U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 ze zm.; dalej jako: PrEnerg06) nie obejmował podwyższonych kosztów oświetlenia drogi krajowej w takim zakresie, w jakim wynikały one z zaprojektowania i wybudowania urządzeń oświetleniowych o parametrach przewidzianych dla autostrady albo drogi ekspresowej – stwierdził Sąd Najwyższy. Na terenie Gminy W. wybudowano drogę, której część odcinków zgodnie z planami miała stanowić drogi ekspresowe, jednak zostały oddane jako drogi niższej klasy. Pomimo tego, pozostawiono planowane od początku oświetlenie o większej intensywności. Od 1.1.2004 r. do 2.8.2015 r. oświetlenie dróg krajowych było zadaniem własnym gminy, Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad uznała więc, że to Gmina W. powinna pokryć podwyższone koszty oświetlenia drogi i zażądała zapłaty ponad 1,1 mln zł. Sąd I instancji uznał, że z art. 18 ust. 1 pkt. 3 PrEnerg06 wynika, iż gmina miała obowiązek finansowania kosztów oświetlenia drogi niezależnie od jej klasy. Sąd II instancji uznał, że w sprawie występuje zagadnienie prawne wymagające rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy: czy obowiązek gminy finansowania oświetlenia ulic, placów i dróg publicznych, znajdujących się na terenie gminy, przewidziany w art. 18 ust. 1 pkt 3 PrEnerg06 (w brzmieniu obowiązującym od 1.1.2004 r. do 2.8.2015 r.) obejmował także ponoszenie kosztów oświetlenia drogi w takim zakresie, w jakim koszty te wynikały z zaprojektowania i wybudowania urządzeń oświetleniowych o parametrach, jak dla drogi o wyższej klasy - w sytuacji, gdy droga ta została oddana do użytkowania jako droga o niższej klasy? Zgodnie z art. 18 ust. 1 PrEnerg06, do zadań własnych gminy w zakresie zaopatrzenia w energię eklektyczną należało finansowanie oświetlenia ulic, placów i dróg publicznych znajdujących się na terenie gminy. Obowiązek finansowania oświetlenia to zadanie od którego wykonania gmina nie może odstąpić (zob. wyrok SN z 31.1.2014 r., II CSK 183/13, www.sn.pl). W uzasadnieniu pytania prawnego stwierdzono, że z wykładni językowej ogólnikowo sformułowanego art. 18 ust. 1 pkt 3 PrEnerg06 wynika, iż na mocy tej regulacji gmina została zobowiązana do pokrywania kosztów finansowania wydatków rzeczywiście ponoszonych na oświetlenie drogi publicznej, jeżeli zapewnia ono bezpieczeństwo użytkownikom drogi i spełnia warunki techniczne przewidziane w obowiązujących przepisach. Natomiast bez wpływu na istnienie tego obowiązku i jego zakres pozostaje okoliczność, czy wybrany sposób oświetlenia jest ekonomiczny, zatem gmina musiałaby pokryć pełne koszty zużycia energii elektrycznej. Można również przyjąć odmienną interpretację i uznać, że choć gmina w ramach realizacji zadań własnych ma obowiązek sfinansowania kosztów oświetlenia dróg publicznych to jest on ograniczony wyłącznie do wydatków związanych z oświetleniem określonym w obowiązujących normach technicznych dla klasy konkretnej drogi. Decydujące znaczenie mają więc technicznie i ekonomicznie uzasadnione koszty oświetlenia właściwego dla zapewnienia bezpieczeństwa użytkownikom drogi, a nie wydatki rzeczywiście poniesione. Sąd wyjaśnił, że zgodnie z przepisami ustawy z 21.3.1985 r. o drogach publicznych (t.j.: Dz.U. z 2020 r., poz. 470) drogi krajowe stanowią własność Skarbu Państwa, a Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad wykonuje zadania zarządcy drogi m.in. pełniąc funkcję inwestora. Oznacza to, że Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad odpowiada za zaprojektowanie oświetlenia drogi, które stanowi część projektu architektoniczno- budowlanego. Gmina jest więc pozbawiona prawa do ingerowania w proces planowania i inwestowania dróg krajowych zlokalizowanych na jej obszarze. W rezultacie Sąd stwierdził, że skoro co do zasady koszty utrzymania rzeczy ponosi jej właściciel lub podmiot, który tą rzeczą zarządza w imieniu właściciela, to obciążający gminę obowiązek finansowania oświetlenia dróg, jako wyjątek od tej zasady, nie może być interpretowany rozszerzająco. Dodatkowym argumentem przemawiającym za taką interpretacją jest fakt, że gmina jako jednostka samorządu terytorialnego jest podmiotem sektora finansów publicznych i zobowiązana do tego, aby zgodnie z art. 44 ust. 3 ustawy z 27.8.2009 r. o finansach publicznych (t.j.: Dz.U. z 2019 r., poz. 8690), środki publiczne wydatkować w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasad uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów oraz optymalnego doboru metod i środków służących osiągnięciu założonych celów. Nieracjonalne jest zatem obciążenie gminy konsekwencjami decyzji zarządcy drogi krajowej, który zaprojektował oświetlenie przewyższające wymagania techniczne określone dla drogi danej klasy, co powoduje nieekonomiczne zużycie energii elektryczne przewyższające rzeczywiste potrzeby. Sąd Najwyższy uznał, że w stanie prawnym obowiązującym do 2.8.2015 r., obciążającego gminę obowiązku finansowania m.in. oświetlenia dróg publicznych znajdujących się na jej terenie nie można rozszerzać na zwiększone koszty wynikające z tego, iż oświetlenie drogi niższej klasy zostało wybudowane z uwzględnieniem parametrów określonych dla autostrady albo drogi ekspresowej. W uzasadnieniu podkreślono, że analizowany przepis był wielokrotnie nowelizowany, zmieniano też podmiot, który był zobowiązany do pokrycia kosztów oświetlenia, aktualnie do ich sfinansowania zobowiązany jest Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad. Sąd Najwyższy stwierdził, że skoro Skarb Państwa działając przez zarządcę drogi decyduje się na budowę oświetlenia o określonych parametrach i arbitralnie decyduje o tym jaką ostatecznie klasę będzie miała ta droga, to musi pokryć zwiększone koszty oświetlenia. Uchwała SN z 13.3.2020 r., III CZP 66/19
Sąd Najwyższy w swoim orzeczeniu stwierdził, że obowiązek finansowania oświetlenia dróg publicznych przez gminę nie może być rozszerzany na zwiększone koszty wynikające z niezgodności z parametrami drogi niższej klasy. Decyzję o budowie oświetlenia o określonych parametrach podejmuje zarządca drogi, który w tym przypadku, działając w imieniu Skarbu Państwa, ponosi odpowiedzialność za pokrycie dodatkowych kosztów.