Nieuczciwe warunki w umowie kredytu
Sąd państwa członkowskiego jest zobowiązany do zbadania, czy warunek umowny dotyczący głównego przedmiotu umowy jest wyrażony w sposób prosty oraz zrozumiały. M.G. zawarł umowę kredytu hipotecznego z Bankii SA, kwestionując nieuczciwy charakter warunku dotyczącego stopy procentowej. Postawione pytania prejudycjalne dotyczą interpretacji dyrektywy 93/13 w kontekście umów kredytowych.
Tematyka: umowa kredytu, warunki umowne, dyrektywa 93/13, przejrzystość umowy, stawka procentowa, kredyt hipoteczny, sąd państwa członkowskiego
Sąd państwa członkowskiego jest zobowiązany do zbadania, czy warunek umowny dotyczący głównego przedmiotu umowy jest wyrażony w sposób prosty oraz zrozumiały. M.G. zawarł umowę kredytu hipotecznego z Bankii SA, kwestionując nieuczciwy charakter warunku dotyczącego stopy procentowej. Postawione pytania prejudycjalne dotyczą interpretacji dyrektywy 93/13 w kontekście umów kredytowych.
Sąd państwa członkowskiego jest zobowiązany do zbadania, czy warunek umowny dotyczący głównego przedmiotu umowy jest wyrażony w sposób prosty oraz zrozumiały. Stan faktyczny W 2001 r. M.G. zawarł z Bankii SA umowę kredytu hipotecznego w wysokości ok. 130 tys. euro przeznaczony na sfinansowanie zakupu lokalu mieszkalnego. Punkt 3a tej umowy zawierał postanowienie, zgodnie z którym stopa procentowa podlegająca zapłacie przez konsumenta podlega zmianom w zależności od średniej stopy procentowej dla kredytów hipotecznych oferowanych przez hiszpańskie kasy oszczędnościowe (dalej: IRPH). M.G. wniósł do sądu w Barcelonie pozew, w którym domaga się stwierdzenia nieważności tego warunku ze względu na jego nieuczciwy charakter. Pytania prejudycjalne - Czy art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że z zakresu zastosowania tej dyrektywy jest wyłączony warunek umowy o kredyt hipoteczny zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą, przewidujący, że stopa procentowa mająca zastosowanie do kredytu jest oparta na jednym z oficjalnych i przewidzianych w uregulowaniach krajowych wskaźników referencyjnych, jakie mogą być stosowane przez instytucje kredytowe do kredytów hipotecznych? - Czy dyrektywę 93/13, a w szczególności jej art. 8, należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie temu, aby sąd państwa członkowskiego mógł zastosować art. 4 ust. 2 tej dyrektywy w celu odstąpienia od kontroli potencjalnie nieuczciwego charakteru warunku umownego wyrażonego prostym i zrozumiałym językiem oraz dotyczącego głównego przedmiotu umowy, w sytuacji gdy wskazany przepis nie został transponowany do krajowego porządku prawnego tego państwa członkowskiego? - Czy dyrektywę 93/13, a w szczególności jej art. 4 ust. 2 i art. 5, należy interpretować w ten sposób, że w celu spełnienia wymogu przejrzystości warunku umownego w ramach umowy o kredyt hipoteczny określającego zmienną stopę procentową, której sposób obliczania jest uważany za złożony dla przeciętnego konsumenta, przedsiębiorca powinien przekazać konsumentowi informacje dotyczące metody obliczania wskaźnika, na podstawie którego obliczana jest stopa procentowa, a także sposobu, w jaki może on zmieniać się w przyszłości? - Czy art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, aby w przypadku nieważności nieuczciwego warunku umownego określającego wskaźnik referencyjny dla obliczania zmiennych odsetek od kredytu oraz w braku odmiennego porozumienia między stronami sąd krajowy zastąpił ten wskaźnik wskaźnikiem przewidzianym prawem lub zobowiązał kredytobiorcę do zwrotu pożyczonego kapitału w terminach zawartych w tej umowie bez zapłaty odsetek? Stanowisko TS Zakres zastosowania dyrektywy 93/13 Zgodnie z art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13 warunki umowy odzwierciedlające bezwzględnie obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze nie podlegają przepisom dyrektywy 93/13. Trybunał orzekł, że art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, iż warunek umowy o kredyt hipoteczny zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą, przewidujący, że stopa procentowa mająca zastosowanie do kredytu jest oparta na jednym z oficjalnych i przewidzianych w uregulowaniach krajowych wskaźników referencyjnych, jakie mogą być stosowane przez instytucje kredytowe do kredytów hipotecznych, wchodzi w zakres stosowania tej dyrektywy, jeżeli uregulowania te nie przewidują ani obowiązkowego stosowania tego wskaźnika niezależnie od wyboru dokonanego przez te strony, ani jego uzasadnionego dyspozytywnym charakterem stosowania w braku odmiennych ustaleń między tymi samymi stronami. Badanie potencjalnie nieuczciwego charakteru warunku umownego Mocą dyrektywy 93/13 zobowiązano państwa członkowskie do ustanowienia mechanizmu zapewniającego, aby wszelkie warunki umowne, które nie były indywidualnie negocjowane, mogły zostać poddane kontroli do celów oceny ich ewentualnie nieuczciwego charakteru. W tym zakresie do sądu krajowego należy ustalenie, przy uwzględnieniu kryteriów określonych w art. 3 ust. 1 i art. 5 dyrektywy 93/13, czy w świetle konkretnych okoliczności danego przypadku taki warunek spełnia ustanowione w tej dyrektywie wymogi dobrej wiary, równowagi i przejrzystości (wyrok Kásler i Káslerné Rábai, C-26/13, pkt 40). Art. 4 ust. 2 w zw. z art. 8 dyrektywy 93/13 zezwala państwom członkowskim na przewidzenie w przepisach dokonujących transpozycji tej dyrektywy, że „ocena nieuczciwego charakteru” nie będzie dotyczyła warunków, o których mowa w tym przepisie, o ile warunki te zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem (wyrok Caja de Ahorros y Monte de Piedad de Madrid, C-484/08, pkt 32). Trybunał orzekł, że dyrektywę 93/13, a w szczególności jej art. 4 ust. 2 i art. 8, należy interpretować w ten sposób, iż sąd państwa członkowskiego jest zobowiązany do zbadania, czy warunek umowny dotyczący głównego przedmiotu umowy jest wyrażony w sposób prosty oraz zrozumiały, i to niezależnie od kwestii transpozycji art. 4 ust. 2 tej dyrektywy do porządku prawnego tego państwa członkowskiego. Wymóg przejrzystości warunku określającego zmienną stopę procentową Zgodnie z orzecznictwem TS dotyczącym wymogu przejrzystości poinformowanie przed zawarciem umowy o warunkach umownych i skutkach tego zawarcia ma fundamentalne znaczenie dla konsumenta. To w szczególności na podstawie tej informacji konsument podejmuje decyzję, czy zamierza w umowie związać się warunkami sformułowanymi uprzednio przez przedsiębiorcę (wyroki: Gutiérrez Naranjo i in., C-154/15, C-307/15 i C- 308/15, ). Zatem wymogu przejrzystości warunków umownych wynikającego z art. 4 ust. 2 i z art. 5 dyrektywy 93/13 nie można zawężać do zrozumiałości tych warunków pod względem formalnym i gramatycznym. Trybunał wskazał, że do sądu krajowego należy ustalenie, z uwzględnieniem ogółu okoliczności zawarcia umowy, czy w rozpatrywanej sprawie konsumentowi podano wszystkie informacje mogące mieć wpływ na zakres jego obowiązków i pozwalające mu ocenić między innymi całkowity koszt kredytu. Trybunał orzekł, że dyrektywę 93/13, a w szczególności jej art. 4 ust. 2 i art. 5, należy interpretować w ten sposób, że w celu spełnienia wymogu przejrzystości warunku umownego ustalającego zmienną stopę procentową w ramach umowy o kredyt hipoteczny ten warunek powinien nie tylko być zrozumiały pod względem formalnym i gramatycznym, ale również umożliwiać, aby właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument był w stanie zrozumieć konkretne działanie metody obliczania tej stopy procentowej oraz oszacować tym samym w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria potencjalnie istotne konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych. Na elementy szczególnie istotne dla oceny, jakiej powinien dokonać sąd krajowy w tym względzie, składają się z jednej strony okoliczność, czy ze względu na publikację sposobu obliczania stopy procentowej główne elementy dotyczące jej obliczania są łatwo dostępne dla każdej osoby zamierzającej zawrzeć umowę o kredyt hipoteczny, oraz z drugiej strony dostarczenie informacji na temat zmian w przeszłości tego wskaźnika, na podstawie którego obliczana jest ta stopa procentowa. Konsekwencje stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku umownego Z orzecznictwa TS wynika, że w sytuacji, w której umowa zawarta między przedsiębiorcą a konsumentem nie może dalej obowiązywać po usunięciu nieuczciwego warunku, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy stosując prawo zobowiązań usunął nieuczciwy warunek poprzez zastąpienie go przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym w sytuacjach, w których unieważnienie nieuczciwego warunku zobowiązywałaby sąd do stwierdzenia nieważności danej umowy w całości, narażając przez to konsumenta na szczególnie niekorzystne konsekwencje i w ten sposób go penalizując (wyrok Dziubak, C-260/18, pkt 48). W niniejszej sprawie sporny warunek umowy przewiduje, że zmienna stopa procentowa jest obliczana na podstawie wskaźnika IRPH. Jednakże ten przewidziany prawem wskaźnik został zamieniony na wskaźnik zastępczy, który rząd hiszpański kwalifikuje jako wskaźnik „o charakterze dyspozytywnym”. Z zastrzeżeniem zweryfikowania tego przez sąd odsyłający, TS stwierdził, że ten dodatkowy przepis przewiduje zastosowanie tego wskaźnika zastępczego w braku odmiennych ustaleń pomiędzy stronami umowy. W ocenie Trybunału sąd odsyłający, gdyby stwierdził, po pierwsze, nieuczciwy charakter spornego warunku umowy, po drugie, że będąca przedmiotem postępowania głównego umowa o kredyt hipoteczny nie może dalej obowiązywać bez tego warunku, a po trzecie, iż unieważnienie tej umowy naraziłoby powoda w postępowaniu głównym na szczególnie niekorzystne konsekwencje – mógłby zastąpić dany warunek wskaźnikiem zastępczym, jeśli można uznać, że ten wskaźnik ma charakter dyspozytywny w świetle prawa krajowego. Trybunał orzekł, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, iż nie stoją one na przeszkodzie temu, aby w przypadku stwierdzenia nieważności nieuczciwego warunku umownego określającego wskaźnik referencyjny dla obliczania zmiennych odsetek od kredytu sąd krajowy zastąpił ten wskaźnik przewidzianym prawem wskaźnikiem mającym zastosowanie w braku odmiennego porozumienia między stronami umowy, pod warunkiem że umowa o dany kredyt hipoteczny nie może dalej obowiązywać w przypadku usunięcia tego nieuczciwego warunku, a unieważnienie całej umowy naraziłoby konsumenta na szczególnie niekorzystne konsekwencje. Komentarz W niniejszym wyroku TS podtrzymał dotychczasową linię orzeczniczą, zgodnie z którą sąd państwa członkowskiego jest zobowiązany do zbadania, czy warunek umowny dotyczący głównego przedmiotu umowy jest wyrażony w sposób prosty oraz zrozumiały. Na uwagę zasługują również przedstawione w uzasadnieniu wyroku rozważania Trybunału dotyczące precyzyjnych wskazówek dla sądu krajowego, co do sposobu ustalenia, czy dany warunek umowy ustalający zmienną stopę procentową w ramach umowy o kredyt hipoteczny spełnia wymóg przejrzystości. Wyrok TS z 3.3.2020 r., Gómez del Moral Guasch, C-125/18,
Trybunał orzekł, że sąd państwa członkowskiego ma obowiązek oceny przejrzystości warunku umownego dotyczącego głównego przedmiotu umowy, niezależnie od transpozycji dyrektywy 93/13. Konsekwencje stwierdzenia nieuczciwego warunku umownego mogą skutkować zastąpieniem go przepisem prawa krajowego. Wyrok TS podkreślił znaczenie zapewnienia konsumentowi pełnej informacji przed zawarciem umowy kredytowej.