Ochrona wspólnoty mieszkaniowej jako „konsumenta”

Pojęcie konsumenta na podstawie prawa państwa członkowskiego może obejmować wspólnotę mieszkaniową. Artykuł przedstawia problem interpretacji dyrektywy dotyczącej umów konsumenckich w kontekście wspólnot mieszkaniowych, zwracając uwagę na konieczność zapewnienia ochrony konsumentom w sytuacjach, w których są stroną słabszą. Omówiono również orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE dotyczące rozszerzenia pojęcia konsumenta na podmioty takie jak wspólnoty mieszkaniowe.

Tematyka: ochrona, wspólnota mieszkaniowa, konsument, umowa, dyrektywa 93/13, Trybunał Sprawiedliwości, orzecznictwo, interpretacja, podmiot prawny, włoskie prawo

Pojęcie konsumenta na podstawie prawa państwa członkowskiego może obejmować wspólnotę
mieszkaniową.
Stan faktyczny
W 2010 r. wspólnota mieszkaniowa condominio di Milano, via Meda (dalej jako: CM) znajdująca się w Mediolanie
zawarła z Eurothermo SpA umowę na dostawę energii cieplnej, której warunek zawarty w art. 6.3 przewiduje, że
w razie zwłoki w płatnościach dłużnik zobowiązany jest do zapłaty „odsetek za zwłokę w wysokości 9,25% od dnia
upływu terminu płatności salda”. W 2016 r. Eurothermo skierowało do CM nakaz zapłaty na jego rzecz kwoty 21
025,43 EUR odpowiadającej odsetkom za zwłokę w zapłacie długu wynikającego z tej umowy. CM wniosła sprzeciw
od nakazu zapłaty podnosząc, że jest konsumentem w rozumieniu dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r.
w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. L Nr 95 z 1993 r., s. 29) i że powyższy
warunek miał nieuczciwy charakter.
Sąd odsyłający uważa, że ten warunek jest rzeczywiście nieuczciwy i zgodnie z orzecznictwem TS mógłby on
stwierdzić jego nieważność z urzędu. Jednakże ten sąd rozważał możliwość uznania wspólnoty mieszkaniowej, takiej
jak condominio w włoskim prawie, za konsumenta w rozumieniu dyrektywy 93/13. Odwoływał się również w tym
zakresie do orzecznictwa włoskiego Najwyższego Sądu Kasacyjnego (CSC), zgodnie z którym wspólnoty
mieszkaniowe, chociaż nie są osobami prawnymi, uznaje się za „autonomiczny podmiot prawa”. Przywołał także
wyrok Trybunału Cape i Idealservice MN RE (C-541/99 i C-542/99), zgodnie z którym pojęcie „konsumenta” powinno
być oparte na tym, że dany podmiot prawa jest osobą fizyczną. Niemniej jednak zdaniem tego sądu wykluczenie
możliwości stosowania dyrektywy 93/13 tylko na tej podstawie, że dana osoba nie jest ani osobą fizyczną, ani osobą
prawną, mogłoby pozbawić niektóre podmioty prawa ochrony, w sytuacji gdy występuje jako strona słabsza od
przedsiębiorcy, co uzasadnia zastosowanie systemu ochrony konsumentów.
Pytanie prejudycjalne
Czy art. 1 ust. 1 i art. 2 lit. b) dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwiają się one
orzecznictwu krajowemu, które dokonuje wykładni przepisów transponujących tę dyrektywę do prawa krajowego
w taki sposób, że zawarte w niej przepisy ochrony konsumentów mają zastosowanie również do umowy zawartej
z przedsiębiorcą przez podmiot prawa taki jak condominio w prawie włoskim?
Stanowisko TS
Zakres pojęcia „konsument”
Celem dyrektywy 93/13 zgodnie z jej art. 1 ust. 1 jest zbliżenie przepisów ustawowych, wykonawczych
i administracyjnych państw członkowskich odnoszących się do nieuczciwych postanowień umownych w umowach
zawieranych pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem. Zgodnie z art. 2 lit. b tej dyrektywy 93/13 pojęcie
„konsumenta” oznacza „każdą osobę fizyczną, która w umowach objętych niniejszą dyrektywą działa w celach
niezwiązanych z handlem, przedsiębiorstwem lub zawodem”. Z przepisu tego wynika, że aby dana osoba była
objęta zakresem tego pojęcia, muszą być spełnione dwie kumulatywne przesłanki, a mianowicie aby była to osoba
fizyczna i aby wykonywała ona swoją działalność w celach niezwiązanych z prowadzeniem działalności
gospodarczej. W odniesieniu do pierwszej z tych przesłanek z orzecznictwa TS wynika, że osoby innej niż osoba
fizyczna, która zawarła umowę z przedsiębiorcą, nie można uznać za konsumenta w rozumieniu art. 2 lit. b dyrektywy
93/13 (wyrok Cape i Idealservice MN RE, C-541/99 i C-542/99, pkt 16). Sąd odsyłający wskazywał, że wspólnota
mieszkaniowa jest we włoskim porządku prawnym podmiotem prawa, który nie jest ani osobą fizyczną, ani osobą
prawną.
Trybunał stwierdził, że w obecnym stanie rozwoju unijnego prawa pojęcie „własność” nie jest zharmonizowane na
poziomie UE, tym samym między państwami członkowskimi mogą istnieć różnice. Zgodnie z art. 345 TFUE Traktaty
nie przesądzają w niczym zasad prawa własności w państwach członkowskich. Ponadto stosując wykładnię
systemową TS wskazał, że art. 1 ust. 2 lit. K) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 650/2012
z 4.7.2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania
i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego
poświadczenia spadkowego (Dz.U. 2012, L 201, s. 107) wyłącza ze swego zakresu stosowania prawa rzeczowe.
W konsekwencji TS uznał, że dopóki unijny prawodawca nie podejmie interwencji w tym zakresie, państwa
członkowskie zachowują swobodę w zakresie uregulowania reżimu prawnego wspólnoty mieszkaniowej
w swoich porządkach krajowych, uznając ją „osobę prawną” bądź nie. W konsekwencji, zdaniem TS, wspólnota

mieszkaniowa taka jak CM nie spełnia pierwszej z przesłanek ustanowionych w art. 2 lit. b dyrektywy 93/13
i w związku z tym nie jest objęta pojęciem „konsumenta” w rozumieniu tego przepisu, wobec czego umowa zawarta
między taką wspólnotą a przedsiębiorcą jest wyłączona z zakresu stosowania tej dyrektywy.
W ocenie TS ten wniosek nie jest sprzeczny z wyrokiem z EVN Bulgaria Toplofikatsia i Toplofikatsia Sofia (pkt 59).
Chociaż TS orzekł, że umowy dostawy energii cieplnej zasilającej budynek posiadany we współwłasności,
rozpatrywane w sprawie, w której zapadł ten wyrok, należą do kategorii umów zawartych pomiędzy konsumentem
a przedsiębiorcą w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z 25.11.2011 r.
w sprawie praw konsumentów (Dz.Urz. L Nr 304 z 2011 r., s. 64). Jednakże TS wskazał, że te umowy zostały
zawarte przez samych współwłaścicieli, a nie jak w sprawie rozpatrywanej w postępowaniu głównym przez wspólnotę
mieszkaniową reprezentowaną przez zarządcę.
Wykładnia rozszerzająca
Trybunał analizował również, czy orzecznictwo krajowe, takie jak orzecznictwo CSC, który dokonuje wykładni
przepisów mających na celu transpozycję do prawa krajowego dyrektywy 93/13 w taki sposób, że zawarte w niej
przepisy ochrony konsumentów mają zastosowanie również do umowy zawartej z przedsiębiorcą przez podmiot
prawa taki jak condominio w włoskim prawie, jest sprzeczne z duchem systemu ochrony konsumentów w UE.
Zgodnie z art. 169 ust. 4 TFUE państwa członkowskie mogą utrzymywać lub ustanawiać bardziej rygorystyczne
środki ochrony konsumentów, pod warunkiem że są one zgodne z Traktatami. Zgodnie z motywem dwunastym
dyrektywy 93/13 dokonuje ona jedynie częściowej i minimalnej harmonizacji ustawodawstw krajowych dotyczących
nieuczciwych warunków umownych, pozostawiając państwom członkowskim, w poszanowaniu postanowień Traktatu,
możliwość zapewnienia konsumentom wyższego poziomu ochrony poprzez wprowadzenie przepisów prawa
krajowego bardziej rygorystycznych niż przepisy tej dyrektywy. Ponadto, zgodnie z art. 8 dyrektywy 93/13 w celu
zapewnienia wyższego stopnia ochrony konsumenta państwa członkowskie mogą przyjąć lub utrzymać bardziej
rygorystyczne przepisy prawne zgodne z Traktatem w dziedzinie objętej tą dyrektywą. Poza tym na podstawie
motywu 13 dyrektywy 2011/83 stosowanie przepisów tej dyrektywy w dziedzinach, które nie są objęte jej zakresem
stosowania, pozostaje w kompetencji państw członkowskich zgodnie z prawem UE. Państwa członkowskie mogą
w szczególności postanowić o rozszerzeniu stosowania przepisów tej dyrektywy na osoby prawne lub fizyczne, które
nie są konsumentami w rozumieniu tej dyrektywy.
W niniejszej sprawie z orzecznictwa CSC wynika poszerzenie zakresu ochrony konsumenta wobec tej przewidzianej
w dyrektywie 93/13, na podmiot prawa taki jak condominio we włoskim prawie, który nie jest osobą fizyczną. Trybunał
przyznał, że taka linia orzecznictwa wpisuje się w cel ochrony konsumentów realizowany przez tę dyrektywę (wyrok
Banco Santander i Escobedo Cortés, C-96/16 i C‑ 94/17, pkt 69). Zdaniem TS z powyższego wynika, że nawet jeśli
podmiot prawa taki jak condominio w włoskim prawie nie jest objęty zakresem pojęcia „konsumenta” w rozumieniu
art. 2 lit. b) dyrektywy 93/13, to państwa członkowskie mogą stosować przepisy tej dyrektywy w dziedzinach, które
nie są objęte jej zakresem stosowania (wyrok SC Volksbank România, C-602/10, pkt 40), jeżeli taka wykładnia przez
sądy krajowe zapewnia konsumentom wyższy poziom ochrony i nie narusza postanowień Traktatów.
Reasumując TS orzekł, że art. 1 ust. 1 i art. 2 lit. b) dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, iż nie
sprzeciwiają się one orzecznictwu krajowemu, które dokonuje wykładni przepisów transponujących tę
dyrektywę do prawa krajowego w taki sposób, że zawarte w niej przepisy o ochronie konsumentów mają
zastosowanie również do umowy zawartej z przedsiębiorcą przez podmiot prawa taki jak condominio we
włoskim prawie, nawet jeśli taki podmiot prawa nie jest objęty zakresem stosowania tej dyrektywy.
W niniejszym wyroku TS potwierdził, że ochrona wynikająca z dyrektywy 93/13 przysługuje wyłącznie podmiotom
spełniającym dwie kumulatywne przesłanki, po pierwsze jest to osoba fizyczna, a po drugie, wykonuje działalność
w celach niezwiązanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Zgodnie z dyrektywy 93/13 państwa
członkowskie mają możliwość zapewnienia konsumentom wyższego poziomu ochrony. Tym samym TS uznał, że
ustawodawstwo lub orzecznictwo krajowe może rozszerzyć zakres podmiotowy analizowanej dyrektywy,
a w konsekwencji objąć pojęciem konsumenta podmioty, które nie są osobami fizycznymi, jak condominio we
włoskim prawie.
Wyrok TS z 2.4.2020 r., Condominio di Milano, via Meda, C-329/19

Trybunał Sprawiedliwości uznał, że umowa zawarta przez wspólnotę mieszkaniową z przedsiębiorcą nie podlega dyrektywie dotyczącej nieuczciwych warunków umownych. Decyzja ta wynikała z braku spełnienia warunków definicyjnych pojęcia „konsument”. TS podkreślił rolę państw członkowskich w zapewnieniu ochrony konsumentom w ramach swojego ustawodawstwa.