Pełna informacja co do klauzul umownych nie wyklucza ich abuzywności

Tematyka: abuzywność klauzul, ochrona konsumenta, umowa kredytu, Sąd Apelacyjny, Warszawa

Za rażąco naruszające interesy konsumenta mogą być uznane również te klauzule umowne, co do których
przedstawiono konsumentowi pełną informację. Konieczność udzielenia konsumentowi tak daleko idącej
ochrony wynika przede wszystkim stąd, iż poinformowanie konsumenta nie może być uznane za
jednoznaczne z uzyskaniem przez niego wiedzy, co do skutków poszczególnych klauzul – orzekł Sąd
Apelacyjny w Warszawie (VI ACa 248/19).
Opis stanu faktycznego
Strona powodowa K.S. wniosła o zasądzenie na swoją rzecz od pozwanego (...) Bank (...) kwoty 21.721,72 CHF
wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie. Ewentualnie domagała się ustalenia nieważności umowy kredytu
mieszkaniowego, ewentualnie ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z tej umowy. Zgodnie
z umową, kapitał, odsetki oraz inne zobowiązania wyrażone w walucie obcej, spłacane będą w złotych jako
równowartość kwoty przeliczonej wg kursu sprzedaży walut zgodnie z obowiązującą w banku w dniu spłaty
zobowiązania określonym w harmonogramie, tabelą kursów walut dla produktów hipotecznych. Umowa zawierała
oświadczenia, zgodnie z którymi kredytobiorca oświadczał, że znane jest mu ryzyko wynikające ze zmiany kursu
waluty oraz stopy procentowej kredytu.
Stanowisko SO
Sąd Okręgowy zasądził na rzecz K.S. żądaną kwotę. Analizie poddał m.in. ważność zawartej pomiędzy stronami
umowy w związku z naruszeniem granic swobody umów i uznał, iż z tej przyczyny umowa jest nieważna. Przyczyną
był narzucony przez bank sposób ustalania wysokości kwoty podlegającej wypłacie oraz zwrotowi, jak również
sposób ustalenia zmiany wysokości oprocentowania – głównych świadczeń stron. Ustalenie wysokości kwoty
wypłaconego i zwracanego kredytu oraz wysokości oprocentowania wiązało się z koniecznością odwołania się
odpowiednio do kursów walut ustalanych przez bank w tabeli kursów oraz stopy procentowej ustalanej przez bank
w tabeli oprocentowania. Tymczasem ani umowa, ani inne wzorce umowne nie określały prawidłowo zasad ustalania
tych kursów. Kryteria i sposoby zmiany wysokości oprocentowania kredytu nie zostały w umowie
dostatecznie sprecyzowane, pozostawiając bankowi w praktyce prawo do jednostronnego kształtowania
wysokości oprocentowania kredytu. Bankowi zatem pozostawiono swobodne określenie kwoty podlegającej
wypłacie i zwrotowi. W dalszej kolejności SO wskazał, iż nawet przy przyjęciu, iż łącząca strony umowa jest
ważna, to zawarte w niej postanowienia dotyczące sposobu wyliczenia kwoty kredytu oraz ustalenia
wysokości oprocentowania są abuzywne. Zawieranie umowy w oparciu o wzorzec w zasadzie wyklucza
możliwość indywidualnego wpływania przez konsumenta na treść powstałego stosunku prawnego, poza ustaleniem
kwoty kredytu, ewentualnie wysokości oprocentowania. Wpływ konsumenta musi mieć charakter realny, rzeczywiście
zostać mu zaoferowany, a nie polegać na teoretycznej możliwości wystąpienia z wnioskiem o zmianę określonych
postanowień umowy. Sprzeczne z dobrymi obyczajami są takie działania, które zmierzają do dezinformacji lub
wywołania błędnego mniemania konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności, ukształtowania stosunku
zobowiązaniowego niezgodnie z zasadą równorzędności stron, nierównomiernego rozłożenia praw i obowiązków
między partnerami kontraktowymi. Z tych przyczyn Sąd Okręgowy uznał za niedozwolone niektóre postanowienie
umowne, jednocześnie wskazując, że nie jest możliwe dalsze funkcjonowanie umowy, której po wyłączeniu z niej
postanowień niedozwolonych nie da się wykonać – określić sposobu i wysokości świadczenia stron.
Stanowisko SA
Sąd Apelacyjny oddalił apelację. Podniesione w apelacji zarzuty nie były trafne, a zaskarżony wyrok odpowiada
prawu, chociaż z innych przyczyn, niż wskazał to Sąd Okręgowy. Niewątpliwie to na pozwanym spoczywał
obowiązek wykazania, że kwestionowane postanowienia umowne, w tym klauzule dotyczące spreadu walutowego,
zostały indywidualnie uzgodnione. W istocie pozwany łączy tę kwestię z kwestią świadomej decyzji strony co
do wyboru takiego produktu oferowanego przez poprzednika prawnego pozwanego. Kwestia ta w ocenie
Sądu Apelacyjnego nie mogła mieć tu decydującego znaczenia. Co do zasady zakres normowania art. 385 1
KC nie ogranicza się wyłącznie do podstępnej działalności przedsiębiorcy. Klauzule w umowie zawartej
z nawet szczegółowo poinformowanym konsumentem, mogą być uznane za abuzywne. W ocenie Sądu
Apelacyjnego za rażąco naruszające interesy konsumenta mogą być uznane również te klauzule umowne, co do
których przedstawiono konsumentowi pełną informację. Konieczność udzielenia konsumentowi tak daleko idącej
ochrony wynika przede wszystkim stąd, iż poinformowanie konsumenta nie może być uznane za
jednoznaczne z uzyskaniem przez niego wiedzy, co do skutków poszczególnych klauzul umownych. Kwestia
ta ma o tyle istotne znaczenie w realiach faktycznych niniejszej sprawy, iż z jednej strony powód nie był
zainteresowany precyzyjnym informowaniem klienta o konsekwencjach wszystkich klauzul - mogłoby to doprowadzić

do rezygnacji klienta z finansowania inwestycji produktem oferowanym przez Bank, czy też w ogóle z rezygnacji
z realizacji projektu, z drugiej zaś dokładne poinformowanie klientów np. o ryzyku walutowym jest o tyle wątpliwe, iż
mając wiedzę, iż kurs walutowy może urosnąć do poziomu, który wielokrotnie zwiększy ich obciążenia finansowe, nie
zdecydowaliby się na korzystanie z takiego kredytu.
Podzielając stanowisko Sądu Okręgowego, co do abuzywnego charakteru klauzul spreadu walutowego, zawartych
w umowie stron, dostrzec należy – widoczną u prawodawcy krajowego oraz unijnego – wolę do utrzymania stosunku
obligacyjnego łączącego strony, z pominięciem związania konsumenta niedozwolonymi klauzulami umownymi, na co
zwracał uwagę Sąd Okręgowy, chociaż ostatecznie wyciągnął z tych rozważań nieprawidłowe wnioski. Kwota
kredytu miała być wypłacona w złotych, zaś element walutowy pojawiał się w umowie w istocie jedynie wyłącznie na
potrzeby określenia pierwotnej wysokości kredytu, w dalszej części wykonywania umowy, element walutowy w istocie
w ogóle nie był konieczny. W takiej sytuacji za dopuszczalne uznać należy uznanie, iż w związku z wyeliminowaniem
niedozwolonych klauzul umownych pomiędzy stronami powstał stosunek kredytu złotowego. Kwestionowane
klauzule mogą być uznane za świadczenie główne. Niewątpliwie jednak nie zostały one sformułowane
w sposób jednoznaczny. Tym samym zaliczenie klauzuli spreadu walutowego do głównych świadczeń stron
nie wyklucza możliwości badania ich abuzywności.
W prawnej konstrukcji zobowiązania stron czynności prawnej istotne znaczenie ma zasada równości, co oznacza
brak możliwości przyznania jednej ze stron zobowiązania władczego oddziaływania na pozycję drugiej strony,
a w szczególności na wysokość świadczenia albo kształt zobowiązania jednej ze stron. Jak słusznie podkreślił Sąd
Apelacyjny, po pierwsze, nawet samo poinformowanie konsumenta o treści klauzul umownych nie jest jednoznaczne
ze spełnieniem warunków wykluczających możliwość uznania ich za klauzule niedozwolone. Sytuacji nie zmienia
odebranie od kredytobiorcy oświadczenia, zgodnie z którym oświadcza, że jest mu znane oraz wyjaśnione przez
Bank ryzyko zmiany kursu waluty. Wynika to choćby z faktu, że gdyby rzeczywiście zostało należycie wyjaśnione
znaczenie zmiany kursu waluty i ponoszonego ryzyka, to racjonalny kredytobiorca nie decydowałby się na kredyt
powiązany z kursem waluty obcej w sposób wadliwy w perspektywie jego spłacania przez kilkadziesiąt lat. Po drugie,
nawet w wypadku przyjęcia, iż poszczególne postanowienia umowne kształtują główne świadczenia stron, stosownie
do dyspozycji art. 3851 § 1 KC, nadal możliwe jest badanie ich abuzywności, jeżeli zostały sformułowane w sposób
niejednoznaczny.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 27.11.2019 r., VI ACa 248/19

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 27.11.2019 r., VI ACa 248/19