Obowiązek gminy finansowania oświetlenia ulic – uchwała SN

W uchwale z 13.3.2020 r. Sąd Najwyższy wyjaśnił obowiązek gminy finansowania oświetlenia ulic, placów i dróg publicznych. Sprawa dotyczyła podwyższonych kosztów oświetlenia drogi krajowej i dróg publicznych. Gmina nie zawarła umowy z dostawcą energii elektrycznej, co skłoniło powoda do pokrycia kosztów oświetlenia. Sąd I instancji zasądził na korzyść powoda, co spowodowało apelację Gminy.

Tematyka: Sąd Najwyższy, uchwała, finansowanie, oświetlenie ulic, obowiązek gminy, koszty, drogi publiczne, Sąd Apelacyjny, interpretacja przepisów, wątpliwości prawne, SN, III CZP 66/19

W uchwale z 13.3.2020 r. (III CZP 66/19,
) Sąd Najwyższy dokonał wykładni przepisu art. 18 ust. 1 pkt 3
PrEnerg (w brzmieniu obowiązującym od 1.1.2004 r. do 2.8.2015 r.; t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1504 ze zm.:
t.j. Dz.U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 ze zm.) dotyczącego obowiązku gminy w zakresie finansowania oświetlenia
ulic. Uchwała została podjęta w wyniku rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd
Apelacyjny.
W ocenie SN obowiązek gminy finansowania oświetlenia ulic, placów i dróg publicznych, znajdujących się na
jej terenie (art. 18 ust. 1 pkt 3 w zw. z ust. 3 PrEnerg w brzmieniu obowiązującym od 1.1.2004 r. do 2.8.2015 r.)
nie obejmował podwyższonych kosztów oświetlenia drogi krajowej w takim zakresie, w jakim wynikały one
z zaprojektowania i wybudowania urządzeń oświetleniowych o parametrach przewidzianych dla autostrady al
bo drogi ekspresowej.
Stan faktyczny
Powód (Skarb Państwa-GDDKiA) wskazał, że Gmina pomimo ciążącego na niej obowiązku oświetlenia odcinków
dróg publicznych znajdujących się na jej terenie – wynikającego z art. 18 ust. 1 pkt 3 PrEnerg (w brzmieniu
obowiązującym od 1.1.2004 r. do 2.8.2015 r.) nie zawarła z dostawcą energii elektrycznej umowy na jej dostawę i nie
ponosiła wydatków na ich oświetlenie. Wobec konieczności zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego, powód
zawarł z dostawcami energii elektrycznej kompleksowe umowy sprzedaży energii elektrycznej i świadczenia usług
dystrybucji, pokrywając z własnych środków powstałe koszty oświetlenia spornych odcinków dróg publicznych.
Domagał się zwrotu ponoszonych z tego tytułu wydatków w oparciu o przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu (art.
405 KC i n.). Roszczenie powoda obejmowało: zwrot kosztów oświetlenia drogi krajowej nr 8 i drogi nr 19 za okres
budowy do daty oddania tych dróg do użytkowania, zwrot kosztów oświetlenia dróg dojazdowych niebędących
drogami publicznymi i zwrot kosztów oświetlenia drogi nr 8 i nr 19 po oddaniu ich w użytkowanie.
Pozwana Gmina wniosła o oddalenie powództwa, podnosząc, że jest zobowiązana jedynie do ponoszenia kosztów
oświetlenia uzasadnionych, koniecznych i celowych. Oświetlenie drogi krajowej nr 8 zostało wykonane w klasie drogi
ekspresowej, podczas gdy droga ta została oddana do użytkowania jako droga niższej klasy, tj. GP. Wskutek tego
oświetlenie tej drogi jest przewymiarowane, ponieważ zamontowano zbyt wiele lamp oświetleniowych, a nadto
luminacja tych lamp jest zbyt wysoka co powoduje zawyżone koszty eksploatacji. Gmina nie może być zobowiązana
do ponoszenia kosztów oświetlenia zbędnego do aktualnego standardu drogi.
Wyrok Sądu I instancji
Sąd I instancji uwzględnił powództwo w całości, ustalając co poniższej – przy czym zaznaczyć należy, że z uwagi na
sformułowane zagadnienie prawne odnoszące się jedynie do kosztów oświetlenia związanych z oddaniem drogi do
użytkowania, fakty istotne dla sprawy ograniczają się do tego zakresu.
Lokalizacja dróg wynikała ze stosownych decyzji administracyjnych. Jak wynikało z projektu architektoniczno-
budowlanego, droga nr 8 oznaczona została formalnie klasą GP, aczkolwiek pierwotny projekt zakładał, że na
pewnym odcinku obie drogi będą miały wspólny przebieg i tam zaprojektowano ją jako drogę dwujezdniową,
dostosowując jej parametry do drogi ekspresowej (S). W takim też kształcie zaprojektowano oświetlenie, które nie
uległo reorganizacji wraz ze zmianą statusu drogi. Drogi, których dotyczy sprawa, w chwili prowadzenia procesu nie
były drogami ekspresowymi, ale mają się nimi stać w przyszłości.
Gmina w toku procesu budowlanego, w szczególności dotyczącego montażu oświetlenia, nie zgłaszała sprzeciwu
i nie kwestionowała poczynionych ustaleń w zakresie ilości i umiejscowienia latarni oraz natężenia światła. Gmina
partycypuje w kosztach oświetlenia przedmiotowych odcinków dróg wyłącznie w zakresie uznawanym przez siebie za
stosowny, zgodnie z poczynionymi wyliczeniami, odzwierciedlającymi zapotrzebowanie na energię elektryczną w tych
miejscach.
Sąd I instancji dopuścił szereg dowodów z opinii biegłych celem ustalenia m.in. jaka część punktów świetlnych i na
jakich odcinkach na obu drogach jest konieczna i niezbędna – zgodnie z przepisami rozporządzenia w sprawie
warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi i ich usytuowanie – do oświetlenia tych dróg w klasie GP
oraz wyliczenia mocy zainstalowanych urządzeń oświetleniowych. Z opinii wynikało, że stan oświetlenia był
zawyżony. Niezależnie jednakże od klasy drogi i sytuacji oświetleniowej, ilość punktów świetlnych nie powinna się
zmieniać. Biegły wskazał na rozwiązania skutkujące zmniejszeniem mocy strumienia świetlnego.

Ocena prawna Sądu I instancji
W zakresie oceny prawnej Sąd I instancji wskazał, że analizowany odcinek drogi – która nie jest drogą ekspresową
ani autostradą – nie został wyłączony z finansowania przez Gminę z mocy art. 18 ust. 3 PrEnerg (w brzmieniu
obowiązującym od 1.1.2004 r. do 2.8.2015 r.). Odcinek ten został zaliczony do kategorii GP, w związku z czym
pozwana ma obowiązek poniesienia kosztów jego oświetlenia, niezależnie od ilości i jakości oświetlenia znajdującego
się na tym odcinku drogi. Sąd zauważył, że z opinii biegłych wynika, że ogólne natężenie światła w zamontowanym
oświetleniu jest zbyt duże, jednakże okoliczność ta ma znaczenie drugorzędne. Przepisy prawa uzależniają
bowiem źródło finansowania oświetlenia od lokalizacji i kategorii drogi, a nie od ilości i jakości oświetlenia.
Nadto Sąd miał na uwadze, że oświetlenie zostało wybudowane zgodnie z dokumentacją budowlaną,
a pozwana na etapie uzgodnień projektowych nie zgłaszała zastrzeżeń. Nie można przy tym uchylać się od
obowiązku ustawowego, powołując się na zbyt wysoką jakość wykonanego oświetlenia. Są zauważył także, że
wykonana instalacja jest nieekonomiczna.
Od wyroku zasądzającego apelację złożyła Gmina, domagając się oddalenie powództwa w części dotyczącej
roszczenia o zwrot kosztów oświetlenia dróg po oddaniu ich do użytkowania. Powód wniósł oczywiście o oddalenie
apelacji.
Wątpliwości prawne Sądu Apelacyjnego
Przy rozpoznawaniu apelacji powstało zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, które znalazły
odzwierciedlenie w pytaniu prawnym. Związane jest ono z koniecznością wykładni art. 18 ust. 1 pkt 3 PrEnerg (w
brzmieniu obowiązującym od 1.1.2004 r. do 2.8.2015 r.), zgodnie z którym do zadań własnych gminy w zakresie
zaopatrzenia w energię elektryczną, ciepło i paliwa gazowe należy m.in. finansowanie oświetlenia ulic, placów i dróg
publicznych, znajdujących się na terenie gminy.
Sąd Apelacyjny zauważył, że omawiany przepis można interpretować dwojako: tak, jak uczynił to Sąd Okręgowy
albo w ten sposób, że przewidziane w nim zadanie gminy obejmuje finansowanie kosztów oświetlenia dróg
publicznych, ale wyłącznie w zakresie odpowiednim do kategorii konkretnej drogi i dostosowanej do niej klasy
oświetlenia, przewidzianej w obowiązującej w tym przedmiocie normie technicznej.
Generalną zasadą jest, że koszty utrzymania każdej rzeczy ponosi jej właściciel lub podmiot, który daną rzeczą
zarządza w imieniu właściciela. Nałożony na gminę w art. 18 ust. 1 pkt 3 PrEnerg (w brzmieniu obowiązującym od
1.1.2004 r. do 2.8.2015 r.) obowiązek ponoszenia kosztów oświetlenia dróg publicznych znajdujących się na jej
terenie dotyczył wszystkich dróg publicznych bez względu na ich kategorię, a więc niezależnie od tego czyją
stanowiły one własność i w czyim zarządzie pozostawały. W istocie rzeczy przepis ten stanowił odstępstwo od
ogólnej reguły, że koszty utrzymania drogi ponosi jej zarządca. Nie powinien być zatem interpretowany
rozszerzająco.
Sąd Apelacyjny zauważył, że wątpliwym jest, by jakakolwiek gmina miała rzeczywistą możliwość merytorycznego
odniesienia się – na etapie uzgodnień projektu budowlanego – do przewidzianego w nim sposobu oświetlenia drogi.
Nie można też pominąć, że gmina jako jednostka samorządu terytorialnego jest podmiotem sektora finansów
publicznych i z tego też względu jest zobowiązana do tego, aby środki publiczne wydatkować w sposób celowy
i oszczędny, z zachowaniem zasad uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów oraz optymalnego doboru
metod i środków służących osiągnięciu założonych celów.
Tak zakreślone wątpliwości rozstrzygnął SN, przychylając się do poglądu wyrażone przez SA co do konieczności
racjonalnego podejścia do wydatków publicznych.
Uchwała SN to ważne stanowisko w temacie finansowanie oświetlenia dróg publicznych, które to zagadnienie ciągle
budzi liczne wątpliwości interpretacyjne. Przepis statuujący obowiązek ponoszenia kosztów oświetlenia przez gminy
jest w gruncie rzeczy przepisem blankietowym, a obowiązek trzeba „dopasować” do ram budżetowych, w jakich
funkcjonują poszczególne jednostki samorządu terytorialnego.

Uzasadnienie omawianej uchwały nie zostało jeszcze opublikowane.

Uchwała SN z 13.3.2020 r., III CZP 66/19

Uchwała Sądu Najwyższego stanowi ważny punkt odniesienia w kwestii finansowania oświetlenia dróg publicznych przez gminy. SN podkreślił konieczność racjonalnego podejścia do wydatków publicznych. Temat ten budzi wiele wątpliwości interpretacyjnych, a obowiązek finansowania oświetlenia należy dostosować do możliwości budżetowych gmin.