Umorzenie egzekucji a skarga pauliańska

Przepis art. 527 KC ma na celu zapobieganie negatywnym skutkom dla wierzyciela związanym z wyzbywaniem się majątku przez dłużnika oraz niwelowanie nielojalnych działań dłużnika. Sprawa dotyczy umowy darowizny nieruchomości mającej wpływ na zaspokojenie wierzytelności alimentacyjnych powódki. Sąd uznał umowę za bezskuteczną wobec powódki, stosując przepisy skargi pauliańskiej, co ma na celu ochronę wierzycieli w przypadku niewypłacalności dłużnika.

Tematyka: umorzenie egzekucji, skarga pauliańska, niewypłacalność dłużnika, umowa darowizny, wierzytelności alimentacyjne

Przepis art. 527 KC ma chronić praw wierzyciela do uzyskania zaspokojenia wierzytelności pieniężnej
z majątku dłużnika i zapobiegać negatywnym skutkom dla wierzyciela, jakie wiążą się z wyzbywaniem się
majątku przez dłużnika (jeśli pozostały majątek nie wystarcza na zaspokojenie wierzycieli lub cechy
wchodzących w skład majątku składników powodują istotnie trudności w uzyskaniu zaspokojenia).
Regulacja art. 527 i nast. KC zapobiegać ma więc nielojalnym działaniom dłużnika, który powinien dążyć
w pierwszej kolejności (zgodnie z zasadami ogólnymi prawa cywilnego) do wywiązania się z ciążących na
nim zobowiązań i w tym celu też odpowiednio zarządzać posiadanym majątkiem.
Opis stanu faktycznego
Powódka A.R. złożyła przeciwko pozwanej J.P. pozew o uznanie za bezskuteczną wobec powódki umowy darowizny
nieruchomości w celu umożliwienia powódce zaspokojenia jej wierzytelności wobec A.R. z tytułu alimentów
stwierdzonej prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Szczecinie w kwocie 23.848 zł. Egzekucja prowadzona
na podstawie tego tytułu egzekucyjnego przeciwko dłużnikowi okazała się bezskuteczna. Jedynym ustalonym
składnikiem majątku dłużnika była nieruchomość. A.R. zawarł ze swoją siostrą - pozwaną umowę darowizny, na
mocy której darował jej przedmiotową nieruchomość. Pozwana zaś jako siostra dłużnika miała świadomość istnienia
zadłużenia z tytułu renty alimentacyjnej oraz tego, że darowizna nieruchomości spowoduje, że A.R. stanie się
niewypłacalny w wyższym stopniu aniżeli przed dokonaniem tej czynności. Pozwana J.P. wniosła o oddalenie
powództwa wskazując, że umowa darowizny została zawarta zgodnie z prawem przed notariuszem. Nieruchomość
natomiast została zwolniona od egzekucji, a wszystkie postępowania egzekucyjne umorzone.
Stanowisko SO
Sad Okręgowy uznał umowę darowizny za bezskuteczną wobec powódki w celu ochrony wierzytelności powódki
z tytułu alimentów przysługującej jej wobec A.R. wynikających z tytułu wykonawczego (wyroku Sądu Rejonowego).
Wskazał, że w chwili zawierania umowy w dziale III księgi wieczystej znajdowały się wpisy ostrzeżenia o wszczęciu
egzekucji z tej nieruchomości w kilkudziesięciu sprawach natomiast w dziale lV wpisane były hipoteki. J.P.
w umowie darowizny oświadczyła, że zna stan prawny i faktyczny przedmiotu darowizny. Poza tym nie miała
ona dobrych relacji z żoną i córkami swojego brata. SO wyjaśnił, że mają tu zastosowanie przepisy regulujące
powództwo określane jako skarga pauliańska, stanowiące formę ochrony wierzyciela w razie niewypłacalności
dłużnika. Bezsporne było istnienie wierzytelności, tym samym powódka jest legitymowana do dochodzenia
roszczenia o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną w razie zaistnienia przesłanek określonych w art. 527 KC.
Stwierdził również, że powódka dochowała pięcioletniego terminu z art. 534 KC. Nie budzi wątpliwości, że umowa
darowizny została dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli. SO uznał, że dłużnik dokonując nieodpłatnego
przeniesienia prawa wieczystego użytkowania nieruchomości na rzecz osób trzecich stawał się całkowicie
niewypłacalny, gdyż nie dysponował majątkiem wystarczającym do zaspokojenia wierzycieli. Dłużnik działał ze
świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Odnośnie zaś samej pozwanej, w niniejszej sprawie pozwana nabyła
prawo do nieruchomości nieodpłatnie, nie jest istotne dla oceny zasadności roszczenia, czy wiedziała, że
dłużnik dokonując zaskarżonej czynności działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Jednakże
zauważył, że z uwagi na to, że pozwana jest siostrą dłużnika, należy domniemywać, że wiedziała, iż dłużnik działał
ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
Stanowisko SA
Sąd Apelacyjny w Szczecinie po rozpoznaniu na rozprawie sprawy z powództwa A.R. przeciwko J.P. o uznanie
czynności prawnej za bezskuteczną na skutek apelacji pozwanej oddalił apelację. Wobec nieprzedstawienia
w apelacji zarzutów istotnych dla oceny zastosowania przez Sąd Okręgowy normy art. 527 KC żądanie zmiany
wyroku i oddalenia powództwa było w ocenie SA bezzasadne. Sąd Okręgowy w sposób prawidłowy przeprowadził
postępowanie dowodowe, a poczynione ustalenia faktyczne znajdują odzwierciedlenie w treści przedstawionych
w sprawie dowodów.
SA zauważył, że skarżąca w istocie w ogóle nie odnosi się do kwestii aktualizujących prawo wierzyciela do
żądania uznania umowy darowizny objętej sporem za bezskuteczną. Nie kwestionując podstawy faktycznej
wyroku przyjętej przez Sąd Okręgowy, pozwana poprzestaje bowiem na twierdzeniu, że fakt umorzenia
postępowania egzekucyjnego przed zawarciem umowy darowizny, świadczyć miałby o tym, że dłużnik miał
prawo rozporządzać nieruchomością. Stanowisko pozwanej jest o tyle poprawne, że właściciel nieruchomości
będący dłużnikiem po umorzeniu postępowania egzekucyjnego miał niewątpliwie prawo do skutecznego
złożenia oświadczenia rozporządzającego nieruchomością. Pozwana zatem nabyła własność nieruchomości (jest
jej właścicielem). Nie oznacza to jednak, że nie ponosi odpowiedzialności z przedmiotu darowizny za długi

darczyńcy według przepisów dot. skargi pauliańskiej. Kwestia skuteczności tej czynności względem wierzycieli
darczyńcy nie pozostaje bowiem w związku prawnym z umorzeniem egzekucji. Umorzenia egzekucji z tego
przedmiotu majątkowego nie można utożsamiać z wyłączeniem pokrzywdzenia wierzycieli w wyniku
dokonania jego darowizny. Jeśli bowiem po umorzeniu egzekucji dłużnik rozporządzi nieruchomością
w warunkach, o których mowa w art. 527 KC to wierzyciele będą mieli prawo do żądania uznania zbycia
nieruchomości za bezskuteczną względem nich. W takiej sytuacji, mimo że pozwana pozostanie właścicielem
nieruchomości, będzie musiał umożliwić wierzycielowi zbywcy przeprowadzenie egzekucji jego wierzytelności
z przedmiotu czynności definiowanej w nauce prawa jako czynność fraudacyjna (dokonana z pokrzywdzeniem
wierzycieli).
Zgodnie z przepisem art. 527 § 1 KC przesłankami skargi pauliańskiej są:
1. pokrzywdzenie wierzycieli, jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową,
2. działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli wyrażającego się niewypłacalnością (całkowitą lub
pogłębioną) dłużnika oraz
3. wiedza lub możliwość dowiedzenia się o powyższym przez osobę trzecią.

Słusznie Sądy obu instancji wskazały, że dłużnik jest niewypłacalny, gdy po dokonaniu zaskarżanej czynności cały
jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie długów. Niewypłacalność jest stanem aktualnym z chwili orzekania
i wyraża się brakiem możliwości wywiązywania się ze zobowiązań finansowych. Dla skorzystania przez danego
wierzyciela z instytucji skargi pauliańskiej wystarczy przy tym, że niewypłacalność dłużnika uniemożliwia
zaspokojenie wierzytelności właśnie tego wierzyciela. Jednakże odnośnie świadomości samego dłużnika – nie musi
ona obejmować osoby konkretnego wierzyciela. Wystarczające jest zatem, że dłużnik jest świadomy pokrzywdzenia
wierzycieli ujętych w sposób bardziej abstrakcyjny, jako ogólnej grupy, której jest dłużny konkretne świadczenia.
Istotna jest część uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego dotycząca relacji między umorzeniem egzekucji
a zasadnością pozwu. Jest to zarazem w zasadzie jedyny argument apelacji strony pozwanej.

Niewątpliwie fakt umorzenia postępowania egzekucyjnego przed zawarciem umowy darowizny powoduje, że dłużnik
ma prawo rozporządzać nieruchomością. Zatem pozwana oczywiście stała się właścicielką nieruchomości, co jednak
nie ma związku prawnego z aktualizacją przesłanek z art. 527 KC. Nadal bowiem osoba, na której rzecz nastąpiło
takie przysporzenie ponosi odpowiedzialność za długi osoby, od której nabyła nieruchomość zgodnie z regulacją dot.
skargi pauliańskiej. Jak słusznie wskazuje Sąd Apelacyjny, kwestia skuteczności tej czynności względem wierzycieli
darczyńcy (zbywcy) nie pozostaje bowiem w związku prawnym z umorzeniem postępowania.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 18.10.2019 r., I ACa 357/19

Sąd Apelacyjny oddalił apelację w sprawie, uzasadniając, że umorzenie egzekucji nie ma bezpośredniego wpływu na skuteczność czynności prawnej. Skarga pauliańska ma chronić interes wierzyciela w przypadku działania dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia. Warto zauważyć, że niewypłacalność dłużnika nie musi obejmować konkretnego wierzyciela, wystarczy ogólna świadomość pokrzywdzenia grupy wierzycieli.