Zobowiązanie do zapłaty czynszu najmu pojazdu zastępczego jako część szkody
13.3.2020 r. Sąd Najwyższy podjął uchwałę (III CZP 63/19), w której ustalił, że zaciągnięcie zobowiązania do zapłaty czynszu najmu pojazdu zastępczego stanowi szkodę w związku przyczynowym z wypadkiem komunikacyjnym. Publikacja analizuje zagadnienie prawnego stanowiska Sądu Najwyższego oraz Sądu Okręgowego dotyczące związku pomiędzy zobowiązaniem do zapłaty czynszu a szkodą w kontekście wypadków komunikacyjnych.
Tematyka: zobowiązanie do zapłaty czynszu, czynsz najmu pojazdu zastępczego, szkoda, wypadek komunikacyjny, Sąd Najwyższy, Sąd Okręgowy, uchwała, III CZP 63/19
13.3.2020 r. Sąd Najwyższy podjął uchwałę (III CZP 63/19), w której ustalił, że zaciągnięcie zobowiązania do zapłaty czynszu najmu pojazdu zastępczego stanowi szkodę w związku przyczynowym z wypadkiem komunikacyjnym. Publikacja analizuje zagadnienie prawnego stanowiska Sądu Najwyższego oraz Sądu Okręgowego dotyczące związku pomiędzy zobowiązaniem do zapłaty czynszu a szkodą w kontekście wypadków komunikacyjnych.
13.3.2020 r. Sąd Najwyższy podjął uchwałę (III CZP 63/19), w której wskazał, że zaciągnięcie przez poszkodowanego zobowiązania do zapłaty czynszu najmu pojazdu zastępczego stanowi szkodę w rozumieniu art. 361 § 2 KC pozostającą w związku przyczynowym z wypadkiem komunikacyjnym. SN rozstrzygał zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy: „Czy wymagalne zobowiązanie do zapłacenia czynszu najmu pojazdu zastępczego, ciążące na osobie poszkodowanej w wypadku komunikacyjnym, skutkiem którego była niemożność korzystania z własnego samochodu, stanowi szkodę, a poszkodowany posiada wierzytelność z tego tytułu w stosunku do sprawcy wypadku oraz zakładu ubezpieczeń, z którym sprawca związany jest umową ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody związane z ruchem tych pojazdów?” Stan faktyczny – wyrok Sądu Rejonowego Sąd Rejonowy wyrokiem z 20.7.2018 r. oddalił powództwo poszkodowanego przeciwko towarzystwu ubezpieczeń o zapłatę odszkodowania z tytułu kosztów wynajmu pojazdu zastępczego w kwocie ponad 3.000 zł. Sąd ustalił, że poszkodowany brał udział w kolizji drogowej, za którą odpowiedzialność ponosił sprawca ubezpieczony w pozwanym towarzystwie ubezpieczeń w zakresie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych. Konieczność korzystania z samochodu przez poszkodowanego w okresie, kiedy naprawiany był jego samochód spowodowała, że zawarł on umowę najmu pojazdu zastępczego, zaciągając zobowiązanie do zapłacenia czynszu najmu. Podstawą oddalenia powództwa była ocena dokonana przez Sąd Rejonowy, że powód nie wykazał ani czasu w jakim celowe było korzystanie z samochodu zastępczego, ani zasadności stawki za jeden dzień wynajmu, a nadto nie udowodnił poniesionych kosztów wynajmu samochodu. Powód złożył apelację od wyroku, zarzucając Sądowi naruszenie przepisu art. 6 KC poprzez niezasadne przyjęcie, że nie wykazał kosztów najmu pojazdu zastępczego oraz przepisów dotyczących oceny materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy. W uzasadnieniu apelacji wskazano, że ugruntowane jest już stanowisko doktryny i judykatury, że w zakresie szkody mieszczą się nie tylko straty faktycznie przez poszkodowanego poniesione, ale także wszelkie pozostające w związku przyczynowym ze szkodą zobowiązania finansowe. Wątpliwości Sądu Okręgowego Rozpoznając apelację Sąd Okręgowy uznał, że ocena postawionych przez powoda zarzutów apelacyjnych wymaga wcześniejszego wyjaśnienia zagadnienia prawnego budzącego poważne wątpliwości. Sąd Okręgowy wskazał w pierwszej kolejności na stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w uchwale z 17.11.2011 r., III CZP 5/11 (powtórzone w uchwale z 24.8.2017 r., III CZP 20/17), zgodnie z którym refundacji przez sprawcę i zakład ubezpieczeń podlegają wydatki rzeczywiście poniesione przez poszkodowanego na najem samochodu zastępczego. W tych sprawach Sąd Najwyższy uznał, że w przypadku kosztów naprawy pojazdu służących bezpośrednio wyeliminowaniu już istniejącej szkody interes majątkowy poszkodowanego podlega intensywniejszej ochronie niż w przypadku wydatków na najem pojazdu zastępczego, które nie służą wyrównaniu szkody (utrata możliwości korzystania z rzeczy nie jest szkodą), lecz jedynie wyeliminowaniu następstw majątkowych doznanych przez poszkodowanego w wyniku uszkodzenia (zniszczenia) pojazdu. W konsekwencji wymagania dotyczące pokrycia obu kategorii kosztów różnią się. O ile celowość i ekonomiczność wydatków służących bezpośrednio restytucji (naprawie pojazdu) jest kontrolowana co do zasady tylko w wąskich granicach określonych w art. 363 § 1 zd. 2 KC, o tyle w przypadku kosztów służących wyeliminowaniu negatywnych następstw majątkowych – jest samoistną podstawą warunkującą zakwalifikowanie tych wydatków jako szkodę. Znaczenie tej różnicy uwidacznia się w tym, że kompensacie podlegają jedynie rzeczywiście poniesione wydatki na najem pojazdu zastępczego, podczas gdy koszty naprawy pojazdu mogą być dochodzone jeszcze przed ich poniesieniem. Stanowisko powyższe jest wynikiem analizy art. 361 § 2 KC, zgodnie z którym naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowane poniósł raz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Pod pojęciem strat rozumienia się realny uszczerbek w aktywach. Wymagalne zobowiązanie do zapłaty czynszu figuruje po stronie pasywów, jako źródło finansowania potrzeby korzystania z samochodu, ale nie jest jeszcze stratą czy uszczerbkiem w majątku osoby poszkodowanej. Dopiero wykonanie zobowiązania, czyli zapłacenie czynszu powoduje, że w majątku poszkodowanego powstaje uszczerbek, o którym mowa w art. 361 § 2 KC. Sąd Okręgowy zauważył jednakże, że Sąd Najwyższy wyrażał także odmienne poglądy, na przykład w uchwale z 10.7.2008 r., III CZP 62/08 SN uznał, że pojęcie strat, jakie poszkodowany poniósł, w rozumieniu art. 361 § 2 KC obejmuje także niezaspokojone przez poszkodowanego, wymagalne zobowiązania na rzecz osoby trzeciej. Stanął bowiem na stanowisku, że byłoby niesłuszne zakładanie z góry, iż poszkodowany nie ma jeszcze roszczenia do sprawcy szkody, na którym ciąży niezaspokojony dług zaciągnięty przez poszkodowanego w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania przez sprawcę szkody, tylko dlatego, że poszkodowany faktycznie jeszcze nie świadczył. Zdaniem Sądu Najwyższego zawarcie zobowiązania i powstanie długu już oznacza „zarezerwowanie” w majątku dłużnika określonych aktywów na poczet świadczenia, którego spełnienie staje się bezwzględnie konieczne w terminie wymagalności. Dynamizm szkody implikuje przyjęcie założenia, że jej konkretny wymiar może ulegać różnym zmianom. Zasadne jest uwzględnienie całości sytuacji ekonomicznej poszkodowanego, która wyraża się także w obciążeniu stanu czynnego majątku. Sąd Okręgowy skłania się ku stanowisku, że pojęcie strat, jakie poszkodowany poniósł, w rozumieniu art. 361 § 2 KC obejmuje także niezaspokojone przez poszkodowanego, wymagalne zobowiązania na rzecz osoby trzeciej. Dosłowne stosowanie interpretacji przedstawionej w uchwałach III CZP 5/11 i III CZP 20/17 czyni iluzoryczną ochronę prawną osób poszkodowanych w wypadkach komunikacyjnych, które nie mają zabezpieczonych własnych środków pieniężnych na wynajęcie pojazdu zastępczego w przypadku, gdy ich samochód zostanie uszkodzony w kolizji, za którą nie ponoszą odpowiedzialności. Uchwała SN to ważna wykładnia w zakresie ustalania składników szkody komunikacyjnej, w szczególności w zakresie szkody wynikającej z jeszcze nieponiesionych wydatków. Uzasadnienie omawianej uchwały nie zostało jeszcze opublikowane Uchwała SN z 13.3.2020 r., III CZP 63/19
Sąd Najwyższy wskazał, że zobowiązanie do zapłaty czynszu najmu pojazdu zastępczego jest uznawane za szkodę w rozumieniu prawa cywilnego. Publikacja analizuje również stanowisko Sądu Okręgowego oraz interpretacje uchwał SN, które wpływają na ochronę praw osób poszkodowanych w wypadkach komunikacyjnych, zwłaszcza w kontekście kosztów związanych z wynajmem pojazdu zastępczego.